Trong đêm khai mạc Liên hoan Nghệ thuật Bài chòi tỉnh Phú Yên năm 2018 tại Quảng trường 1 Tháng 4 (TP Tuy Hòa), mới đây người dân địa phương và du khách không chỉ được thưởng thức các làn điệu bài chòi đặc sắc của dân tộc mà còn có cơ hội biết đến nhiều hơn loại hình nghệ thuật Bài chòi Trung Bộ Việt Nam vừa được UNESCO công nhận là Di sản phi vật thể đại diện của nhân loại.

Tiểu phẩm bài chòi “Chúng tôi đồng lòng” của tác giả Trần Đông do Đoàn nghệ thuật quần chúng TP Tuy Hòa biểu diễn - Ảnh: THIÊN LÝ

Sôi nổi đêm bài chòi

Trong chuỗi các hoạt động của Tuần lễ Văn hóa - Du lịch Phú Yên 2018, Liên hoan Nghệ thuật Bài chòi là một trong những hoạt động được người dân háo hức trông đợi. Và không phụ lòng mong đợi đó, đêm khai mạc đã thật sự mang đến cho người xem những cảm xúc tự hào về loại hình nghệ thuật bài chòi - di sản văn hóa phi vật thể độc đáo của dân tộc.

Làn điệu xàng xê: Đá Bia Nhạn tháp Chóp Chài/ Ngàn năm đứng vững, hát bài hùng ca/ Đà Rằng Bắc nhịp sông Ba/ Nối liền Nam bắc câu ca thanh bình... trong bài “Dáng đứng Phú Yên” của soạn giả Hồ Việt Kiều do Đoàn nghệ thuật quần chúng TP Tuy Hòa biểu diễn mở màn liên hoan. Ngoài những làn điệu mượt mà giới thiệu các danh lam thắng cảnh của Phú Yên, đoàn nghệ thuật còn mang đến cho khán giả trích đoạn bài chòi cổ “Ông Xã - Bà Đội” qua sự thể hiện của hai nghệ nhân Trọng Tích và Thị Hằng. Nếu như nghệ thuật tuồng được giới hạn một cách chặt chẽ trong lời hát qua câu Nam, câu Khách hay cải lương phải gò lời, hát trong khuôn khổ của làn điệu bài bản thì bản chất bài chòi lại là một loại hình nghệ thuật hồn nhiên, phóng khoáng, không bị câu thức trong âm nhạc, người diễn có thể ngẫu hứng chuyển điệu trong khi hát sao cho hợp cảnh, hợp tình và hấp dẫn người xem thì nghệ thuật diễn xướng bài chòi cổ như lớp “Ông Xã - Bà Đội” có ba dạng diễn xuất: hát diễn đơn, hát diễn đôi (đối đáp) và dạng tiểu phẩm (hoạt cảnh). Đó thường là một câu chuyện kể dân gian có đầu có đuôi, có vui có buồn và đậm chất trữ tình; có thể hô, hát và kết hợp nhuần nhuyễn giữa hát và thơ, thơ và kịch. Khi biểu diễn, các thể loại, hát, múa, nói đan xen, hỗ trợ nhau để đạt tới mục đích cuối cùng là hiệu quả của vở diễn... Sau bài hát “Tình quân dân” của soạn giả Trọng Tích, tiểu phẩm bài chòi “Chúng tôi đồng lòng” của tác giả Trần Đông đã khép lại phần thi diễn của Đoàn nghệ thuật quần chúng TP Tuy Hòa.

Tiếp nối chương trình đêm khai mạc là những tiết mục độc đáo đến từ Đoàn nghệ thuật quần chúng huyện Tuy An với những làn điệu nhẹ nhàng, khoan thai khi giới thiệu về mảnh đất Tuy An non nước hữu tình, địa linh nhân kiệt: Đèo Quán Cau quanh co, uốn khúc/ Đầm Ô Loan nước biếc, trời xanh/ Ai về thăm huyện Tuy An/ Một lần ghé lại, lòng không muốn về... trong bài “Hát về quê hương” của tác giả Trần Đông. Điểm nhấn đặc sắc trong phần thi diễn của đoàn là sự tái diễn hội đánh bài chòi dân gian trên sân khấu mang lại cảm giác rất đỗi quen thuộc, gần gũi với người dân Phú Yên.

Khép lại đêm khai mạc là những tiết mục bài chòi rộn ràng, phấn khởi xen lẫn những màn múa phụ họa đầy sắc màu, hấp dẫn người xem đến từ Đoàn nghệ thuật quần chúng huyện Đông Hòa như: “Cùng nhau xem hội bài chòi”, “Đến với Phú Yên”, “Đẹp sao đất Phú quê mình”, “Tình ca trên đồng” và tiểu phẩm “Thăm lại người xưa” do nghệ nhân Bình Thảng sáng tác và đạo diễn.

Quảng bá những giá trị truyền thống

Đêm đã khuya, thế nhưng vẫn còn nhiều người say sưa theo dõi phần thi diễn của các đoàn. Bà Nguyễn Thị Hiền, một khán giả ở phường 7 (TP Tuy Hòa) thổ lộ: “Lâu lắm tôi mới được xem bài chòi “đã” như thế này. Xem các nghệ nhân biểu diễn, nhớ lại thời còn son trẻ, tôi cùng bạn bè cũng thường hay đi chơi hội bài chòi, nhất là vào các dịp lễ Tết. Thời đó, nghệ thuật bài chòi với chúng tôi phải nói là quá quen thuộc. Dường như nó đã thấm sâu vào trong tâm thức của mỗi người từ lúc còn thơ dại”.

Với sự phát triển vượt bậc của những phương tiện nghe nhìn hiện đại kèm theo đó là các loại hình giải trí phong phú, đa dạng, muôn màu muôn sắc, nghệ thuật bài chòi đứng trước nguy cơ bị lãng quên và mai một, song đâu đó vẫn có những người con Nam Trung Bộ nói chung và Phú Yên nói riêng luôn đau đáu nỗi niềm làm sao để giữ gìn, bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật bài chòi - vốn quý của dân tộc. Anh Nguyễn Duy Vinh, Chủ nhiệm CLB Bài chòi An Phú (TP Tuy Hòa) chia sẻ: “Nghệ thuật bài chòi đã ăn sâu vào truyền thống của gia đình tôi. Từ nhỏ, tôi đã được nghe cha mẹ hát bài chòi. Vì vậy, được hô, được hát bài chòi đối với tôi không chỉ là niềm vui mà còn được thỏa lòng với đam mê của chính mình”.

Ông Lê Cao Bằng, Trưởng Phòng VH-TT huyện Tuy An, bày tỏ: “Đến với liên hoan lần này, hơn 20 thành viên trong đoàn đã cố gắng tập luyện trong thời gian gấp rút với tinh thần tự nguyện, đam mê là chính. Qua liên hoan, đoàn chúng tôi cũng mong muốn đem đến cho khán giả những tiết mục bài chòi đặc sắc, góp phần đưa loại hình nghệ thuật truyền thống này đến gần hơn với người dân, nhất là lớp trẻ hiện nay”.

THIÊN LÝ