Thời tiết bắt đầu vào mùa đông, lượng mưa ngày một nhiều và nặng hạt. Trên cánh đồng quê tôi bắt đầu trắng nước, đồng nghĩa với cá đồng xuất hiện, nhưng để có một mùa cá đồng thực thụ như thời làm ruộng theo mô hình tập thể thì không còn nữa. Đặc biệt, để có nồi cá nhét được mẹ nấu mẳn nêm lá gừng hay nồi cá nhét kho keo nêm tiêu cách đây trên 30 năm của mẹ là rất hiếm. Vì thế với tôi, cảm giác đó chỉ có thể tìm thấy trong miền ký ức rất xa…
Ngày xưa vào mùa đông, sau mấy ngày mưa dầm, tôi theo chân ông nội đi đặt đó (dụng cụ để bắt cá) ở ngoài ruộng. Vừa cuốc bờ để đặt chiếc đó theo dòng chảy của nước, ông tôi “thuyết trình” sự kỳ lạ của cá nhét để tôi biết, nhưng tôi đâu quan tâm vì được đi theo ông lội nước lụt ngoài ruộng là “tuyệt cú mèo” rồi. Nay lớn nghĩ lại đúng là cá nhét rất kỳ lạ. Kỳ lạ ở chỗ trong tất cả loại cá đồng (cá rô, cá sặc, cá trê, cá tràu...) thì sự sống con cá nhét rất đặc biệt. Khi vào mùa khô ở những đám ruộng, kênh mương, ao bắt đầu cạn nước cũng là lúc chúng chui sâu dưới đất hàng gang tay, nằm im dưới đó, chỉ thở và giao tiếp với bên ngoài qua cái mũi và miệng nhỏ như đầu tăm xỉa răng, và cứ thế chúng tồn tại mấy tháng trời trong đất ẩm. Là loại cá da trơn như da lươn, dài tầm gang tay nhưng chỉ sau mấy tháng nằm dưới lớp đất bùn ẩm, con nào con nấy mập mạp, rồi bụng lại mang trứng, xương mềm và thịt lại béo bùi rất thơm... để đến mùa đông nước lụt chúng ngoi lên kiếm ăn và sinh sản.
Từ cá nhét, mẹ tôi có thể chế biến thành rất nhiều món ăn ngon mà lại đơn giản như: kho, nướng, nấu canh chua... Với tôi, cá nhét nấu mẳn nêm lá gừng là khoái khẩu nhất. Nhớ lại ngày mẹ tôi lấy tro bếp cho vào thau, đổ nước ấm kèm theo nhúm muối hột, cho cá nhét vào, lấy rổ ụp lên thế là những chú nhét nhảy rào rạo, sau một hồi giãy giụa mọi chất nhờn trên da tiết ra hết. Lúc này chỉ việc rửa sạch và qua tài nội trợ của mẹ, cả nhà có nồi canh cá nhét thơm lừng lá gừng. Những con cá nhét khi nấu chín có màu vàng ruộm, bụng phồng căng trứng, đưa lên miệng cắn phập và húp một muỗng canh... cảm giác thật đặc biệt.
Thú vị hơn là khi những con cá đồng, nhất là cá nhét được lên ngôi, ghi danh ở nhà hàng sang trọng và là “hàng hiếm” thết đãi khách sang ngoài tỉnh hay những Việt kiều xa quê lâu ngày có dịp về quê.
Cánh đồng quê tôi giờ vẫn còn đó, mùa đông vẫn theo quy luật tự nhiên đến và đi, mùa mưa lụt vẫn đều theo chu kỳ thời tiết, nhưng loài cá nhét thì không có nhiều như xưa nữa. Người dân quê tôi cũng không còn mấy ai ra đồng đánh bắt cá nhét như ngày nào, hình ảnh những buổi chiều sau khi học về, nôn nao ngồi chờ bữa cơm mẹ nấu với món cá nhét đồng, béo ngọt, thơm lừng chỉ là hoài niệm.
Đã qua rồi cái thời cơm độn ngô khoai, cả làng luôn khát khao chuyện “cơm no, áo ấm”, nay cuộc sống quê tôi đã đổi thay. Dù những bữa cơm hiện tại có phần “tươi hơn” xưa nhưng cái nhớ quay quắt của mùa đông - ấm nồng món cá nhét vẫn theo tôi trong miền ký ức.
HOÀNG HÀ THẾ
