Việc Trung Quốc yêu cầu đăng ký nguồn gốc xuất xứ năm loại nông sản (vải, nhãn, chuối, dưa hấu và thanh long) khi xuất sang thị trường này hay Liên minh châu Âu (EU) áp dụng quy định các doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản công bố xuất xứ sản phẩm thủy sản, cho thấy việc truy nguyên nguồn gốc xuất xứ đang được coi trọng. Thế nhưng, nông - ngư dân Phú Yên vẫn còn lạ lẫm với việc ghi nhật ký sản xuất, nền tảng để hình thành hệ thống truy xuất nguồn gốc.

Nông dân xã Bình Ngọc (TP Tuy Hòa) chăm sóc rau. - Ảnh: Q.THUẦN

Với một nền nông nghiệp hiện đại, việc ghi nhật ký đồng ruộng gồm mọi hoạt động của quá trình sản xuất như ngày xuống giống, bón phân, kỹ thuật chăm sóc đến khâu thu hoạch, bảo quản rất đơn giản, như một chương trình đã được lập trình sẵn. Nhưng với một nền nông nghiệp còn đậm tính tiểu nông, người sản xuất chủ yếu dựa theo kinh nghiệm thì việc áp dụng cách làm mới không phải là điều đơn giản. Thậm chí ở những vùng chuyên canh, có trình độ sản xuất, áp dụng tiến bộ kỹ thuật thì việc ghi nhật ký đồng ruộng cũng chưa được quan tâm. Khảo sát tại vùng trồng rau Bình Ngọc (TP Tuy Hòa) cho thấy, người trồng rau vẫn chưa có thói quen ghi nhật ký đồng ruộng, dù đây là yêu cầu bắt buộc của các quy trình sản xuất an toàn như VietGAP, Global GAP hay EurepGAP, và vùng rau này đã từng có cửa hàng rau sạch.

Nói xa hơn, tại “vựa” thanh long tỉnh Bình Thuận, cả người nông dân và ngành chức năng tỉnh này đều nhận thức được tầm quan trọng của việc sản xuất theo quy chuẩn an toàn nên đã triển khai áp dụng từ rất sớm. Cho đến nay, thanh long vẫn là một trong những nông sản đầu tiên của Việt Nam đạt được chứng nhận EurepGAP, tấm “vi sa” quý giá để loại đặc sản này có thể vi vu “trời Tây” bằng chính tên gọi của mình. Nhưng cho đến nay, cả tỉnh Bình Thuận mới chỉ có bốn cơ sở đạt được chứng nhận này với vẻn vẹn vài chục hecta canh tác, dù diện tích thanh long tỉnh này lên tới 12.000ha. Một trong những khó khăn khi nhà vườn trồng thanh long áp dụng quy định này không phải là cách sử dụng thuốc bảo vệ thực vật không đúng, việc canh tác sai quy cách mà lại bắt nguồn từ chính cách làm thiếu khoa học của một nền sản xuất tiểu nông như nhật ký đồng ruộng ghi chép không đầy đủ, vỏ chai thuốc trừ sâu vứt bừa bãi hay nhà vệ sinh xây chưa đảm bảo vệ sinh… Xem ra để lấy được tấm giấy chứng nhận mỏng manh nhưng vô cùng quan trọng này, các nhà vườn trồng thanh long ở Bình Thuận phải thay đổi rất nhiều, thậm chí thay đổi cả những điều mà họ tưởng như nhỏ nhặt, tầm thường.  

Hiện nay, nhiều nước đã “dựng” nên những hàng rào kỹ thuật, trong đó có việc truy xuất nguồn gốc các loại nông sản không chỉ để bảo hộ nền sản xuất trong nước mà còn là cách để đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm. Vì vậy, ghi nhật ký đồng ruộng chính là giải pháp hữu hiệu để đảm bảo yêu cầu của các nhà nhập khẩu. Theo PGS.TS Nguyễn Xuân Trạch, Chủ nhiệm Khoa Chăn nuôi và Nuôi trồng thủy sản (Đại học Nông nghiệp Hà Nội), truy xuất nguồn gốc nông sản bây giờ không phải là việc nên làm mà là một yêu cầu bắt buộc. “Vài năm trở lại đây, tình hình dịch bệnh bùng phát trên người và vật nuôi khiến cho không chỉ nông dân mà người tiêu dùng rất lo ngại. Khi đó, việc tìm hiểu nguyên nhân gốc rễ của dịch bệnh bắt nguồn từ đâu, khâu nào trong quá trình sản xuất, phân phối trở nên vô cùng cấp thiết”, ông Trạch nói. Tuy nhiên, ông Trạch cũng thừa nhận, đây là vấn đề còn khá mới mẻ với không chỉ nông dân mà cả nhà quản lý. Nhưng dù khó đến mấy cũng phải làm bằng được bởi nếu mọi hoạt động liên quan đến sản phẩm (cây con giống, thức ăn, thuốc bảo vệ thực vật, kỹ thuật chăm sóc, thu hoạch, bảo quản, chế biến) được ghi chép đầy đủ thì khi gặp “sự cố” có thể dễ dàng tìm ra nguyên nhân ở đâu trong hồ sơ truy xuất. 

Khi EU bắt đầu áp dụng Luật IUU (Illegal Unreported and Unregulated Fishing) nhằm hạn chế hoạt động đánh bắt cá bất hợp pháp, không có báo cáo và không theo quy định, nhiều người lo ngại, đây sẽ là rào cản cho ngành xuất khẩu thủy sản Việt Nam khi EU luôn được đánh giá là thị trường đầy tiềm năng. Nhưng cũng có ý kiến cho rằng, đây cũng là cơ hội để ngành khai thác thủy sản nhìn lại mình, cơ cấu lại sản xuất thay vì cách làm nhỏ lẻ, thiếu sự liên kết như hiện nay. Rất tiếc, dù luật đã có hiệu lực được 1 tháng, nhưng cho đến nay nhiều ngư dân Phú Yên vẫn chưa hiểu hết quy định này cũng như không biết ghi nhật ký khai thác ra sao.

Điều đáng nói là không chỉ nông dân mà ngay cả đội ngũ cán bộ cũng chưa hiểu hết về truy xuất nguồn gốc. Theo Th.s Lưu Thị Kim Thanh, Trưởng phòng Mã số mã vạch GS1 Việt Nam (Trung tâm Tiêu chuẩn chất lượng Việt Nam), mã sỗ mã vạch là công cụ khá hiệu quả để truy xuất nguồn gốc sản phẩm. Nhưng hiện mỗi năm Phòng mã số mã vạch GS1 Việt Nam phải tổ chức 400 lớp đào tạo về truy xuất vì rất nhiều cử nhân, kỹ sư nông nghiệp không hiểu hết về lĩnh vực này. Đó là chưa kể hệ thống văn bản pháp lý chưa đầy đủ, thiếu đồng bộ; nền sản xuất nhỏ, trình độ sản xuất thấp; hệ thống cung cấp nguyên liệu trải qua nhiều đầu mối càng khiến việc truy xuất nguồn gốc nông sản ở Việt Nam vốn đã khó càng thêm gian nan hơn.

Trong một thế giới mà sức cạnh tranh ngày càng gay gắt với quá nhiều hàng rào kỹ thuật, xem ra việc nông dân Việt Nam nói chung và Phú Yên nói riêng vẫn còn lạ lẫm với việc ghi nhật ký đồng ruộng để đặt nền tảng cho hoạt động truy nguyên nguồn gốc xuất xứ nông sản là sự thay đổi quá muộn màng. Nhưng muộn còn hơn không, ngay từ lúc này các ngành chức năng phải vào cuộc một cách mạnh mẽ, giúp nông dân áp dụng quy trình sản xuất VietGAP và hãy bắt đầu từ việc ghi nhật ký đồng ruộng. Hãy bắt đầu từ một thói quen nhỏ để có suy nghĩ lớn.

KHÁNH PHƯƠNG