Trên địa bàn Phú Yên hiện có hai dự án khai thác cát nhiễm mặn ở cửa sông Đà Diễn (TP Tuy Hòa), cảng cá Tiên Châu (huyện Tuy An) do Doanh nghiệp tư nhân Bảo Châu thực hiện. Tuy nhiên, đến nay khi hai dự án được xem là kết thúc theo thời hạn hợp đồng đã nảy sinh những bất cập.

Doanh nghiệp Bảo Châu hút cát tại Bãi Dài- một vị trí không có trong hồ sơ thiết kế

 

KHAI THÁC CÁT VƯỢT THIẾT KẾ

Tại khu vực cửa sông Đà Diễn, Doanh nghiệp Bảo Châu đã nạo vét, khai thác hơn 745.190m3 cát, gấp hơn 2,7 lần so với khảo sát thiết kế. Thế nhưng, hiện nay bị bồi lấp trở lại, tàu thuyền ra vào khó khăn như trước khi thực hiện dự án. Tại cửa biển Tiên Châu, theo hồ sơ thiết kế nạo vét khơi thông luồng tàu cửa biển vào cảng Tiên Châu dài 1.900 m với khối lượng cát nhiễm mặn tận thu là 287.404 m3. Dự án được thi công từ ngày 24/6/2009 và hoàn thành sau 6 tháng. Tuy nhiên, theo ông Đặng Văn Cần, Phó giám đốc Doanh nghiệp tư nhân Bảo Châu, đến cuối tháng 10/2009 trước khi xảy ra trận bão lũ lịch sử, doanh  nghiệp đã khai thác 176.000 m3 nhưng chỉ mới thực hiện một đoạn luồng tàu dài khoảng 500m. Như vậy, chỉ mới khai thác trên 26,3% chiều dài luồng tàu mà doanh nghiệp này đã hút một lượng cát đạt hơn 61% khối lượng so thiết kế. Còn 1.400m luồng tàu chưa khai thác; do vậy, tàu thuyền ra vào cảng Tiên Châu vẫn rất khó khăn như trước đây. Ông Đặng Văn Cần cho biết thêm trong đợt bão lũ vừa qua có ít nhất 70.000 m3 cát đã bị bồi lấp trở lại.

Nghiêm trọng hơn, theo ngư dân sống quanh vùng khẳng định Doanh nghiệp Bảo Châu đã khai thác không đúng vị trí như thiết kế. Cụ thể, hút tại vị trí bãi Dài vốn là một dải cát lớn nằm chắn sóng, gió lý tưởng từ cửa vịnh Xuân Đài thổi vào thôn Tiên Châu với gần 1.000 nhân khẩu sinh sống. Ông Trần Phương, một lão ngư ở thôn Tiên Châu, xã An Ninh Tây (huyện Tuy An) khẳng định: “Trong 6 tháng thi công, Bảo Châu không hề nạo vét luồng tuyến được định vị bằng phao mà chỉ hút cát bãi Dài đem bán. Luồng lạch không được khai thông, nhiều tàu thuyền ngư dân bị mắc cạn không thể ra khơi được trong khi tàu hút cát hoạt động cả ngày lẫn đêm. Nên dẫn đến hậu quả một phần bãi Dài cùng nhiều khu dân cư quanh vùng bị sạt lở. Hằng đêm tàu làm việc hết công suất, dân trong vùng không ngủ được”. Ông Nguyễn Ty, nguyên Trưởng ban lạch Bình Bá của thôn Tiên Châu, nói: “Hằng ngày, vẫn có 2 - 5 tàu của Doanh nghiệp tư nhân Bảo Châu đến hút cát ở bãi Dài. làm cho một phần đất của bãi Dài đã bị sụt lún xuống biển, ảnh hưởng rất lớn đến khu dân cư Tiên Châu. Ngoài ra, nhiều khu vực thôn An Vũ cũng bị sạt lở”.

Từ đầu tháng 12/2009, khi Doanh nghiệp Bảo Châu tiếp tục khai thác, người dân thôn Tiên Châu (xã An Ninh Tây) đã nhiều lần ký đơn tập thể kiến nghị đến các cơ quan chức năng tỉnh Phú Yên nhưng đến nay chưa được giải quyết. 

Ngày 3/1/2009, tại buổi làm việc với các cơ quan báo chí, ông Đặng Văn Cần cho biết ngày 4/1/2010 sẽ dừng hút cát ở cảng Tiên Châu. Thế nhưng trong hai ngày 5 và 6/1 doanh nghiệp Bảo Châu vẫn tiếp tục hút trước sự phản ứng quyết liệt của ngư dân. Lý do được ông Cần đưa ra là theo yêu cầu của dân thôn Phú Hội (xã An Ninh Đông).

Thực tế cho thấy, việc  nạo vét lòng sông của hai dự án trên chưa đạt yêu cầu đề ra và cũng chưa hợp lòng dân.

AI ĐƯỢC LỢI?

Hai dự án khai thác cát nhiễm mặn đều do Doanh nghiệp tư nhân Bảo Châu thực hiện nhưng mỗi dự án là một chủ đầu tư với hai phương án tài chính khác nhau. Đối với dự án nạo vét cửa sông Đà Diễn do UBND TP Tuy Hòa làm chủ đầu tư có đơn giá gốc tính tại chân công trình là 18.500 đồng/m3 ; còn dự án cảng cá Tiên Châu do Sở NN-PTNT làm chủ đầu tư có đơn giá gốc tính tại chân công trình là 22.848 đồng/m3. Hai dự án thực hiện gần như cùng một khoảng thời gian nhưng đơn giá lại khác nhau (?).

Hai dự án trên, Doanh nghiệp Bảo Châu được quyền khai thác và bán cát nhiễm mặn ra ngoài tỉnh, chỉ nộp cho ngân sách tỉnh các khoản như phí bảo vệ môi trường, thuế tài nguyên, thuế giá trị gia tăng hoạt động bán cát, thuế giá trị gia tăng xây dựng công trình, mà không đầu tư xây dựng công trình hạ tầng nào... Theo tính toán, chỉ riêng việc khai thác khối lượng đúng thiết kế thì nhà thầu đã được lợi. Thế nhưng, trên thực tế Doanh nghiệp tư nhân Bảo Châu đã khai thác hơn 921.000m3 cát, gấp 1,63 lần so với thiết kế (tính tổng cộng chung hai dự án). Điều đó đồng nghĩa với việc phần lợi thuộc về Doanh nghiệp Bảo Châu là quá rõ ràng; trong khi mục tiêu của dự án là khơi thông luồng lạch, tạo điều kiện tàu thuyền đi lại hầu như không đạt yêu cầu khi dự án ngừng thực hiện. Trong khi đó, một đơn vị  khác là Tổng công ty Xây dựng đường thủy (Bộ giao thông - Vận tải) cũng đưa ra dự án Nạo vét khơi thông đường thủy, ổn định và phát triển dân cư ven hạ lưu sông Ba. Theo đó, dự án này thực hiện đồng bộ nhiều hạng mục như: nạo vét khơi thông 30 cây số lòng sông hạ lưu sông Ba từ đập Đồng Cam đến cửa sông Đà Diễn; xây dựng hệ thống kè bảo vệ hai bên bờ sông dài 40 km; san lấp sau kè, tạo quỹ đất hai bên bờ sông Ba diện tích 165 ha, xây dựng đường giao thông dọc sau kè trong phạm vi địa giới đô thị TP Tuy Hòa…

Khảo sát sơ bộ của Tổng công ty Xây dựng đường thủy ước tính khối lượng cát tận thu sau khi khơi thông lòng sông Ba khoảng 73 triệu m3, trong đó 60% sản lượng tiêu thụ trong nước do Tổng công ty Xây dựng đường thủy chịu trách nhiệm; 40% sản lượng còn lại, tương đương 29,2 triệu m3 dùng xuất khẩu với giá 45.500 đồng/m3. Theo Tổng công ty xây dựng đường thủy, tổng giá trị tận thu từ cát, hình thành quỹ đất 165 ha khoảng 4.246 tỉ đồng. Tổng chi cho dự án để xây dựng những hạng mục hạ tầng nêu trên 3.943 tỉ đồng, tỉnh Phú Yên còn thu vào ngân sách 277 tỉ đồng từ nguồn thuế tài nguyên và thuế xuất cát. Như vậy, tỉnh Phú Yên không tốn chi phí mà còn thu vào ngân sách 277 tỉ đồng và hình thành được cơ sở hạ tầng do hai bên sông Ba.

Nhiều ý kiến cho rằng, tỉnh Phú Yên nên sớm chấm dứt việc khai thác cát nhiễm mặn của Doanh nghiệp tư nhân Bảo Châu để đánh giá lại hiệu quả dự án; đồng thời công khai thẩm định dự án của các doanh nghiệp khác để lựa chọn một dự án hợp lòng dân.

THẾ LẬP- LY KHA