Toàn tỉnh có 9/117 HTX làm dịch vụ cung cấp nước sinh hoạt cho các hộ dân. Bên cạnh những HTX báo lỗ thì cũng có những HTX có doanh thu cao từ dịch vụ này. Những HTX thực hiện duy tu bảo dưỡng tốt công trình nước và thay mới trang thiết bị trong suốt quá trình quản lý vận hành thì hoạt động hiệu quả. Tuy nhiên, với mức phí thấp như hiện nay thì chi phí cho quản lý hoạt động này đang gây khó cho HTX.
Nơi hiệu quả nơi không
Ông Phan Văn Thuận, Giám đốc HTX Dịch vụ nông nghiệp Hòa Quang Nam (huyện Phú Hòa) cho biết: Năm 2013, HTX làm dịch vụ cung cấp nước sạch cho bà con ở 6 thôn trong xã. Hệ thống cấp nước do HTX quản lý có đường ống kéo từ thị trấn Phú Hòa về xã Hòa Quang Nam với chiều dài gần 6km. Quá trình chuyền tải nước trên quãng đường dài đã xảy ra thất thoát; đặc biệt theo thời gian đường ống xuống cấp thì nước thất thoát càng nhiều. Trong 3 năm qua, đường ống dẫn nước về 6 thôn đã hư hỏng nặng, gây thất thoát nước tới 40%. Tính đến nay HTX lỗ 130 triệu đồng. HTX nhận được kinh phí hỗ trợ của UBND huyện 59 triệu đồng, nhưng con số này quá ít chưa đủ bù lỗ một nửa cho HTX. HTX cần nguồn kinh phí tới cả tỉ đồng để sửa chữa lại toàn bộ công trình trước đó đầu tư gần 5 tỉ đồng. Với nguồn kinh phí tại chỗ, HTX không có khả năng khắc phục. Thời gian tới, nếu không có sự hỗ trợ kinh phí của chính quyền các cấp thì HTX rất khó duy trì dịch vụ.
Cùng tình trạng với HTX Dịch vụ nông nghiệp Hòa Quang Nam thì HTX Dịch vụ nông nghiệp Hòa Định Tây (huyện Phú Hòa) cũng để lỗ 20 triệu đồng. Ông Nguyễn Hữu Thành, Giám đốc HTX Dịch vụ nông nghiệp Hòa Định Tây, chia sẻ: Năm 2009, từ nguồn vốn Chương trình mục tiêu quốc gia nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn, UBND huyện đưa vào công trình cấp nước thôn Cẩm Thạch ở xã Hòa Định Tây. Công trình này có tổng mức đầu tư hơn 3,2 tỉ đồng, công suất thiết kế 145m3/ngày đêm. Tháng 4/2009, UBND xã Hòa Định Tây giao cho HTX Nông nghiệp kinh doanh tổng hợp Hòa Định Tây 1 (nay là HTX Dịch vụ nông nghiệp Hòa Định Tây) khai thác công trình cấp nước này, cung cấp nước cho 71 hộ dân. Năm 2012, công trình cấp nước ngừng hoạt động vì thu không đủ chi. Nguyên nhân do hệ thống đường ống hư hỏng dẫn tới tỉ lệ nước hao hụt tới 79%. Để bù đắp khoản lỗ cho HTX, UBND huyện Phú Hòa hàng năm có hỗ trợ 25 triệu đồng/năm (riêng năm 2011 là 10 triệu đồng), nhưng HTX vẫn lỗ hơn 20 triệu đồng.
Trong khi đó, nhiều HTX làm dịch vụ này lại có lãi; điển hình như HTX Nông nghiệp An Ninh Tây (huyện Tuy An). Theo ông Nguyễn Hoàng Phố, Giám đốc HTX này, trạm cấp nước sinh hoạt thôn Bình Thạch đi vào sử dụng từ năm 2001. Năm 2008, HTX Nông nghiệp An Ninh Tây được UBND xã bàn giao lại. Thời điểm này, công trình đã xuống cấp, chỉ cung cấp nước cho 600 hộ dân trong xã. Khi tiếp nhận quản lý, HTX đã kêu gọi hỗ trợ từ các cơ quan ban ngành và được Trung tâm Nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn Phú Yên đầu tư hơn 1 tỉ đồng nâng cấp hệ thống bể chứa và đường ống về các hộ dân. Đồng thời HTX bỏ ra hơn 100 triệu đồng để mở rộng đường ống và thay thế van, vòi, mô tơ và những đoạn ống xuống cấp… Nhờ vậy, hiện nay, HTX thu hút gần 900 hộ sử dụng nước. Dịch vị này hàng năm cho lãi hơn 10 triệu đồng.
Phụ thuộc vào khả năng quản lý
Để hiểu rõ hơn nguyên nhân dẫn tới tình trạng này, cùng nhìn lại hoạt động của công trình cấp nước ở thôn Dốc Cát và thôn Ngân Điền, xã Sơn Hà (huyện Sơn Hòa). Theo UBND xã Sơn Hà, công trình cấp nước này được xây dựng năm 2008, do UBND huyện Sơn Hòa làm chủ đầu tư, từ nguồn vốn Chương trình 134, 135 với tổng kinh phí hơn 1,36 tỉ đồng. Năm 2009, công trình được đưa vào sử dụng với công suất thiết kế 104m3/ngày đêm và chiều dài đường ống cấp chính gần 6km. Ban đầu công trình này do UBND xã Sơn Hà quản lý, vận hành, khai thác, đã cấp nước cho 83 hộ dân. Đến năm 2013, công trình cấp nước thôn Dốc Cát và đội 1 thôn Ngân Điền ngừng hoạt động. Nguyên nhân là do công trình cấp nước này không được duy tu, sửa chữa thường xuyên vì không có kinh phí. Dịch vụ không đáp ứng yêu cầu nên người dân không thanh toán và từ năm 2009-2013, người dân nợ tiền nước hơn 30 triệu đồng.
Đến năm 2015, công trình cấp nước này giao cho HTX dịch vụ tổng hợp Ngân Điền quản lý thì lại hoạt động hiệu quả. HTX đã thu hút được 300 hộ dân sử dụng và tạo ra doanh thu 3 triệu đồng/tháng. Ông Huỳnh Công Bình, Giám đốc HTX Dịch vụ tổng hợp Ngân Điền, cho biết: Để công trình nước hoạt động trở lại, HTX đã đầu tư 137 triệu đồng làm 3 giếng khoan và thay mới trang thiết bị, đường ống cũ đã bị hư hỏng. Đồng thời, HTX phải thuê công nhân làm sạch hết cáu bẩn, thay toàn bộ sỏi cát trên bể lắng…
Như vậy, các công trình nước dù là HTX vận hành hay UBND xã quản lý thì công tác duy tu, bảo dưỡng hàng năm sẽ quyết định đến tính hiệu quả của dịch vụ. Khẳng định điều nay, ông Nguyễn Hoàng Phố, Giám đốc HTX Nông nghiệp An Ninh Tây, nói thêm: Hàng quý, hàng năm đơn vị đều cử công nhân đi kiểm tra đường ống cũng như hệ thống van, vòi, bể chứa. Gặp bất kỳ hư hỏng nào dù là nhỏ nhất, HTX tìm cách khắc phục kịp thời. Ngoài nguồn kinh phí hỗ trợ của cấp trên, HTX sử dụng nguồn kinh phí từ các hoạt động kinh doanh khác của đơn vị để phục vụ cho duy tu, bảo dưỡng. Tuy nhiên, với khả năng của HTX thì chỉ đủ để khắc phục những hạn chế nhỏ, còn khi công trình đã quá xuống cấp, hư hỏng nhiều thì phải nhờ tới sự hỗ trợ của ngân sách nhà nước.
Những hư hỏng nặng tới vài trăm triệu đồng hoặc tiền tỉ thì các HTX khó có kinh phí khi mà phí dịch vụ này theo quy định của UBND tỉnh chỉ ở mức 6.000-10.000 đồng/m3 nước. Ông Phan Văn Thuận cho biết thêm: Điện phục vụ cho dịch vụ này được tính là điện kinh doanh. Trong khi giá điện tăng lên, mà phí sử dụng nước của người dân HTX chỉ được thu 8.000 đồng/m3 đối với hộ gia đình và 10.000 đồng/m3 đối với các đơn vị sự nghiệp đóng trên địa bàn. Mức phí này chỉ đủ cho HTX trả tiền điện, thuê nhân công vận hành và trông coi 24/24 giờ.
Ông Lê Thanh Lam, Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh, cho biết: Làm dịch vụ cung cấp nước sạch cho các hộ dân trong xã, các HTX không chỉ giúp người dân ổn định cuộc sống mà còn tạo thêm nguồn thu cho HTX. Tuy nhiên, do chưa có nhiều kinh nghiệm lại chủ yếu được nhận bàn giao khi công trình đã cũ nên kinh phí cho duy tu, bảo dưỡng lớn vượt khả năng thanh toán của HTX, dẫn tới thất thoát nước và lỗ kéo dài. Để giải quyết tình trạng này, bên cạnh các HTX nâng cao năng lực quản lý trong vận hành công trình thì các HTX rất cần sự hỗ trợ kinh phí hàng năm cho bảo dưỡng công trình từ chính quyền các cấp.
MINH DUYÊN
