Việc ứng dụng các nguồn bức xạ trong y tế mang lại lợi ích rõ rệt. Trong một số trường hợp, kỹ thuật hạt nhân chiếm vị trí độc tôn, không thể thay thế bằng kỹ thuật khác. Tuy nhiên, các tia bức xạ cũng rất có hại cho sức khỏe con người. Báo Phú Yên có cuộc trao đổi với ông Hoàng Văn Nguyện, Trưởng phòng An toàn bức xạ (Viện Nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt) nhân dịp ông tập huấn an toàn bức xạ, hạt nhân tại Phú Yên mới đây.
Chụp X-quang tại mội cơ sở y tế ở TP Tuy Hòa - Ảnh: QUỐC HỘI
* Thưa ông, trong chiếu xạ y tế nói chung và chiếu xạ X- quang nói riêng, tác động của bức xạ vào cơ thể con người như thế nào?
- Bức xạ tác động vào con người bao giờ cũng có hai mặt. Mặt tích cực là góp phần để chẩn đoán, điều trị bệnh cho bệnh nhân. Mặt xấu của bức xạ là ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng khi chúng được sử dụng không hợp lý và quá lạm dụng. Phòng chụp X – quang nếu không che chắn tốt, tia bức xạ có thể lọt ra ngoài gây nhiễm xạ cục bộ, ảnh hưởng đến môi trường và những người xung quanh.
* Trong quá trình sử dụng bức xạ, chúng ta cần phải đảm bảo những nguyên tắc nào?
- Để đảm bảo an toàn bức xạ trong chiếu xạ y tế, đặc biệt là trong chiếu xạ X – quang, phải luôn giữ ba nguyên tắc. Thứ nhất là phải xét xem công việc đó có cần thiết sử dụng tia bức xạ hay không, có biện pháp nào khác thay thế được không? Khi xét nghiệm, bác sĩ phải có chỉ định một cách chính xác, không làm X – quang tùy tiện. Thứ hai là tính tối ưu. Để đảm bảo an toàn khi dùng các nguồn bức xạ, cần tính toán cũng như sử dụng tia bức xạ một cách hợp lý cho bệnh nhân và tính đến các yếu tố kinh tế - xã hội. Thứ ba là an toàn bức xạ. Nguyên tắc này nhằm để sử dụng có hiệu quả các tia bức xạ trong chẩn đoán và điều trị. Các thiết bị che chắn phòng ốc chụp X-quang phải được quan tâm kỹ lưỡng. Cần giới hạn liều bức xạ đối với bệnh nhân cho từng loại hình chụp X – quang khác nhau.
Trong chiếu xạ y tế, người ta không dùng khái niệm giới hạn liều đối với bệnh nhân. Tuy nhiên, ngày nay các tổ chức trên thế giới đã khuyến cáo rằng, cần áp dụng các mức hướng dẫn liều trong chẩn đoán X – quang y tế. Các mức hướng dẫn liều sẽ giúp giảm liều bức xạ đối với bệnh nhân khi chẩn đoán, giảm các rủi ro do bức xạ ion hóa gây ra và giảm liều cho dân chúng.
* Ông có thể nói rõ hơn về giới hạn liều?
- Giới hạn liều là giá trị không được phép vượt quá mức khi sử dụng đối với cá nhân nhận được từ các công việc bức xạ được kiểm soát. Giới hạn liều được thiết lập nhằm không cho phép các hiệu ứng tất nhiên xảy ra và hạn chế xảy ra hiệu ứng ngẫu nhiên. Ngoài việc áp dụng giới hạn liều, người ta còn đưa ra một nguyên tắc trong việc tiếp xúc với bức xạ ion hóa là giảm liều đến mức thấp nhất một cách hợp lý. Khi bác sĩ thực hiện chẩn đoán X – quang, không nên đặt tiêu chuẩn phim phải đẹp, nét mà để bệnh nhân chụp lượng tia không cần thiết gây ảnh hưởng đến sức khỏe.
* Ảnh hưởng của bức xạ ion hóa từ máy chụp X- quang gây tác hại đến sức khỏe con người như thế nào, thưa ông?
- Bức xạ ion hóa khi tác động vào cơ thể sống sẽ gây ra hai hiệu ứng sinh học tất nhiên và ngẫu nhiên. Hiệu ứng tất nhiên xảy ra là khi tác động bức xạ vượt quá giới hạn ngưỡng nào đó sẽ gây ra một hiệu ứng cụ thể như phát ban đỏ, lở loét da, rụng tóc... Trong khi đó, hiệu ứng ngẫu nhiên có thể xảy ra hoặc không xảy ra, người ta chỉ tiên đoán theo mô hình thống kê với một xác suất nhất định. Tuy nhiên, biểu hiện của hiệu ứng ngẫu nhiên còn phức tạp ở chỗ, nó có thể xảy ra bệnh lý muộn cho các thế hệ sau. Ví dụ như các đột biến gien có hại cho cơ thể, tác động lâu dài xảy ra hiệu ứng ung thư muộn, chậm phát triển trí tuệ, đột biến đến thế hệ sau.
* Để giảm thiểu liều bức xạ trong chẩn đoán X- quang phải làm gì?
- Muốn giảm liều bức xạ cho bệnh nhân, cần phải bảo đảm các tiêu chí sau: nâng cao trình độ tay nghề của y bác sĩ, kỹ thuật viên X- quang, sử dụng đúng các thiết bị X- quang cho từng phép chẩn đoán. Đối với các thiết bị X- quang cần phải thực hiện tốt chương trình đảm bảo, kiểm tra chất lượng thường xuyên, định kỳ. Ngoài ra, cần áp dụng tốt các nguyên tắc về an toàn bức xạ, sử dụng đúng các tổ hợp phim, phải có biện pháp an toàn tốt khi chụp X- quang đối với phụ nữ ở độ tuổi sinh nở, trẻ em...
* Xin cám ơn ông !
MINH CHÂU (thực hiện)
