Sinh thời, bác Nguyễn Duy Luân (Chín Cao) - nguyên Bí thư Tỉnh ủy Phú Yên thường nhắc đến một kỷ niệm lịch sử. Năm 1973, Tỉnh ủy Phú Yên nhận được bức điện của một địa chỉ rất lạ (Ban chỉ đạo xây dựng Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh) đề nghị Phú Yên góp một cây gỗ quý.

Đồng chí Nguyễn Duy Luân đón đồng chí Đỗ Mười về thăm và làm việc với Phú Yên - Ảnh: MINH KÝ

Trong hoàn cảnh chiến tranh ác liệt, Phú Yên vẫn nỗ lực tìm được một cây gỗ mun theo đúng yêu cầu cấp trên và dùng sức người đưa lên Tây Nguyên để có phương tiện vượt Trường Sơn ra Bắc. Vị Trưởng Ban chỉ đạo xây dựng Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh chính là đồng chí Đỗ Mười (thời ấy là Phó Thủ tướng phụ trách xây dựng cơ bản).

Sau ngày giải phóng, trong những chuyến về thăm và làm việc với tỉnh Phú Khánh (cũ), đồng chí Đỗ Mười thường cảm động nhắc lại sự đóng góp này của Phú Yên, nhất là chuyến công tác năm 1984, đồng chí Đỗ Mười về thị sát địa điểm xây dựng Nhà máy thủy điện Sông Hinh - công trình thế kỷ của tỉnh Phú Khánh (cũ).

Sau Hội nghị đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ (khóa VII) của Đảng ngày 20/1/1994, từ ngày 6-8/4/1994, Đảng bộ và nhân dân Phú Yên rất vui mừng được đón tiếp đồng chí Đỗ Mười - Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam về thăm và làm việc tại tỉnh, mở đầu cho chuyến thăm và làm việc của đồng chí Tổng Bí thư với bốn tỉnh Nam Trung Bộ.

Cùng đi với Tổng Bí thư Đỗ Mười có các đồng chí Phan Diễn, Ủy viên Trung ương Đảng, Chánh Văn phòng Trung ương Đảng (sau này là Ủy viên Bộ Chính trị, Thường trực Ban Bí thư); Nguyễn Văn An, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Trưởng Ban Tổ chức Trung ương Đảng (sau này là Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch Quốc hội); Hoàng Phương Truyện, Phó Trưởng Ban Kinh tế Trung ương Đảng và các đồng chí chuyên viên Văn phòng Trung ương Đảng, phóng viên Báo Nhân Dân, TTXVN, Đài Truyền hình Việt Nam. Đồng chí Nguyễn Duy Luân, Ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy thay mặt Đảng bộ và nhân dân Phú Yên nồng nhiệt đón tiếp đồng chí Tổng Bí thư tại sân bay Nha Trang và tổ chức lễ đón long trọng tại Tỉnh ủy Phú Yên.

Chiều 6/4, Tổng Bí thư Đỗ Mười làm việc với các đồng chí lãnh đạo chủ chốt của tỉnh. Đồng chí Nguyễn Duy Luân thay mặt Đảng bộ tỉnh báo cáo tóm tắt tình hình và kết quả thực hiện các nhiệm vụ kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh và những vấn đề chủ yếu về công tác xây dựng Đảng từ sau ngày tái lập tỉnh (1/7/1989) đến tháng 4/1994.

Qua báo cáo của lãnh đạo tỉnh, Tổng Bí thư Đỗ Mười trao đổi chi tiết một số vấn đề về kinh tế nông nghiệp, phát triển các thành phần kinh tế, phát triển mạng lưới dịch vụ, mở rộng tầm phủ sóng phát thanh truyền hình nhằm đáp ứng nhu cầu thông tin và giải trí của nhân dân.

Đề cập đến mức sống của nhân dân trong tỉnh, đồng chí Tổng Bí thư rất chú ý đến thực tế chỉ có 80% dân số được xem truyền hình, toàn tỉnh có 70 vạn dân nhưng chỉ có 2,6 vạn xe gắn máy.

Đồng chí Tổng Bí thư Đỗ Mười nhắc lại kỷ niệm 10 trước đó (1984) có về Phú Yên khảo sát để quyết định xây dựng công trình thủy điện Sông Hinh. Tổng Bí thư Đỗ Mười bày tỏ quan tâm đặc biệt đối với sự phát triển miền núi, các vùng căn cứ cách mạng, đời sống của đối tượng chính sách và bà con các dân tộc trong tỉnh.

Đồng chí Đỗ Mười khẳng định Phú Yên hội đủ các yếu tố để phát triển, cần hoạch định các bước đi cụ thể để xây dựng một xã hội giàu mạnh, công bằng, dân chủ, văn minh. Đối với việc quản lý nhà nước, đồng chí Tổng Bí thư Đỗ Mười cho một ví dụ về việc quản lý nhà đất. Các cơ quan có trách nhiệm đều kêu ca là dân thiếu kỷ cương, chen lấn trái phép. Trong lúc Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý không làm tròn chức trách của mình nhưng kêu ca và đổ lỗi cho dân thì ai là người giải quyết. Quản lý nhà nước trước hết là giữ vững kỷ cương phép nước.

Trong công tác xây dựng Đảng và quy hoạch cán bộ, Tổng Bí thư Đỗ Mười nhấn mạnh: “Phú Yên vừa thiếu lại vừa thừa. Thừa bộ máy cồng kềnh không được đào tạo, thiếu những cán bộ khoa học chuyên sâu. Đơn cử, có những cán bộ khoa học cả đời chỉ nghiên cứu một việc như nuôi bò thì họ sẽ nghiên cứu nuôi bò sữa cho nhiều sữa, bò thịt ra bò thịt, bò kéo cày ra bò kéo cày, bò lấy da ra bò lấy da.

Hiện nay (4/1994), con tôm không ai lo, con bò không ai nghiên cứu, mặc dù đó là hai nguồn lợi lớn của Phú Yên. Thủy sản, lâm nghiệp là thế mạnh, thế nhưng tính toán không cụ thể, đầu tư không thỏa đáng, chính sách không rõ ràng nên dân vẫn còn nghèo. Trong di chúc để lại cho toàn Đảng, toàn dân và muôn đời con cháu mai sau, Bác Hồ kính yêu nói rất cụ thể và sâu sắc. Đảng và Nhà nước phải có kế hoạch thật tốt để chăm lo đời sống vật chất, tinh thần cho nhân dân; ai cũng được ấm no hạnh phúc, ai cũng được học hành. Có học mới có tri thức, có tri thức mới biết làm giàu để ấm no. Thiếu tri thức thì mãi mãi đói nghèo. Biển không vươn xa, cứ quanh quẩn đánh bắt gần bờ, đất trống đồi trọc không chịu trồng rừng, không chịu bảo vệ. Cứ ngồi đó mà la nghèo, la khổ, mà kêu Trung ương là điều phi lý”.

Để định hướng cho chính sách phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh trong những năm tiếp theo, Tổng Bí thư Đỗ Mười nêu rõ: “Phú Yên vẫn còn là tỉnh thuần nông, cơ bản sống bằng cây lúa độc canh nên còn nghèo. Tỉ trọng công nghiệp chưa đến 11% là điều đáng suy nghĩ. Nông nghiệp phải vươn lên hiện đại. Phú Yên hoàn toàn có thể phát huy thế mạnh về thâm canh cây trồng, về nuôi trồng và đánh bắt hải sản, về trồng rừng và kinh tế rừng.

Muốn khai thác thế mạnh phải biết quản lý và phát triển các dịch vụ kỹ thuật. Nếu những dịch vụ như ô tô, xe máy, vi tính, ti vi, photocopy, điện thoại, fax… chậm phát triển thì Phú Yên khó hòa nhập với cả nước và ngay cả các tỉnh trong khu vực. Mà đã tụt hậu thì kéo theo hàng loạt vấn đề xã hội phức tạp khác. Phú Yên phải biết tích tụ sức mạnh từng người, từng nhà, triệt để tiết kiệm, tạo thành sức mạnh tự thân để thoát khỏi sự tụt hậu nhằm đứng vững và đi lên vững chắc trên cơ sở khai thác tốt các tiềm năng sẵn có của mình”.

Tổng Bí thư Đỗ Mười đề cập một loạt vấn đề lý luận và thực tiễn về sự lãnh đạo của Đảng, vai trò của Nhà nước pháp quyền “của dân, do dân, vì dân”. Tổng Bí thư nhấn mạnh: “Dân chủ trong Đảng và thực hiện dân chủ với nhân dân, coi trọng sự đoàn kết nhất trí như con ngươi của mắt mình, phát huy trí tuệ tập thể, phát huy truyền thống hào hùng của hai cuộc kháng chiến trong cuộc đấu tranh quyết liệt và không khoan nhượng với những lực cản của công cuộc đổi mới. Những điều đó là chìa khóa vàng để giải tỏa những khó khăn, vướng mắc, tạo đà thuận lợi cho tỉnh Phú Yên phát triển”.

Tổng Bí thư Đỗ Mười trân trọng chúc thọ đồng chí Phan Ngọc Bích, đảng viên năm 1930 và xúc động bày tỏ: “Có các bậc đảng viên tiền bối mới có Đảng ta hôm nay, mới có đất nước ta hôm nay”.

Sáng 7/4, Tổng Bí thư Đỗ Mười và các đồng chí trong đoàn về thăm đập thủy nông Đồng Cam. Tổng Bí thư hỏi kỹ sư Đàm Tá Thủy (Giám đốc Công ty Xây dựng thủy lợi Phú Yên, chỉ huy sửa chữa con đập sau hai cơn bão lũ thế kỷ cuối năm 1993) nhiều vấn đề về chất lượng, tiến độ thi công và cả mác xi măng xây dựng. Tổng Bí thư Đỗ Mười đến dâng hương tưởng nhớ những người lao động hy sinh trong quá trình xây dựng đập, những liệt sĩ hy sinh bảo vệ con đập trong kháng chiến chống Pháp, trồng cây lưu niệm ở khu vực nhà lưu niệm đập thủy nông Đồng Cam; viết vào sổ lưu niệm, đánh giá cao hiệu quả của công trình.

Rời đập thủy nông Đồng Cam, Tổng Bí thư Đỗ Mười và các đồng chí trong đoàn đến thăm Xí nghiệp đông lạnh súc sản huyện Tuy Hòa, quan tâm thăm hỏi đời sống công nhân, khả năng kinh doanh và hiệu quả hoạt động của xí nghiệp. Sau đó, Tổng Bí thư dành thời gian thị sát sân bay Đông Tác (nay là sân bay Tuy Hòa) - một sân bay quân sự cỡ lớn trước đây. Tổng Bí thư Đỗ Mười nói rằng, Trung ương đã giao trách nhiệm cho Tổng cục Hàng không dân dụng khôi phục sân bay Đông Tác thành sân bay dân dụng.

Tổng Bí thư trực tiếp quan sát toàn bộ sân bay, khảo sát chất lượng, chiều dài hai đường băng chính và bày tỏ sự hài lòng là chất lượng công trình còn tốt, chỉ cần sửa chữa nhỏ là đưa vào sử dụng ngay. Qua thị sát, Tổng Bí thư Đỗ Mười càng có cơ sở để khẳng định việc khôi phục sân bay Đông Tác cùng với cảng Vũng Rô và quốc lộ 25 sẽ tác động sâu sắc đến tốc độ phát triển của tỉnh Phú Yên nói riêng và cả khu vực nói chung, tạo điều kiện cho Phú Yên mở cửa với bên ngoài và đóng vai trò là một trong những cửa ngõ của Tây Nguyên, đông bắc Campuchia, nam Lào và cả đông bắc Thái Lan.

Trưa 7/4, Tổng Bí thư Đỗ Mười làm việc với lãnh đạo Sở Xây dựng về quy hoạch TX Tuy Hòa, về vóc dáng mới của một thị xã mở trong xu thế đổi mới và phát triển của đất nước. Chiều 7/4, Tổng Bí thư Đỗ Mười đến thăm Trường Sư phạm Phú Yên.

Nói chuyện với cán bộ và giáo sinh nhà trường, Tổng Bí thư Đỗ Mười nêu rõ: “Tài nguyên quý báu nhất của đất nước là con người. Con người là quyết định, sự nghiệp giáo dục quyết định con người. Nâng cao dân trí càng cao bao nhiêu thì tốc độ phát triển của đất nước càng cao bấy nhiêu. Từ hiệu quả giáo dục sẽ tạo ra hiệu quả kinh tế, văn hóa, quốc phòng và an ninh. Càng khó khăn, càng phải chăm lo phát triển sự nghiệp giáo dục, có con người tuyệt vời (vừa hồng vừa chuyên) là có tất cả”.

Tổng Bí thư Đỗ Mười kêu gọi giảm bớt những khoản chi chưa cần thiết để chăm lo sự nghiệp giáo dục. Đối với trường sư phạm, đội ngũ giáo viên là thầy của thầy. Bởi vậy, thầy phải chịu học, chịu hành, mới mong đào tạo thế hệ tương lai chịu học, chịu hành.

Sau khi chúc thầy và trò nhà trường đạt nhiều thành tựu trong sự nghiệp trồng người, Tổng Bí thư tặng quà cho nhà trường và viết vào sổ lưu niệm: “Muốn thoát khỏi nguy cơ tụt hậu xa hơn thì phải chăm lo nâng cao dân trí, phát huy nguồn nhân lực, trọng dụng nhân tài, ngành Giáo dục có vai trò quyết định trong sứ mệnh vẻ vang đó. Tôi hoan nghênh thầy cô giáo và các giáo sinh Trường Cao đẳng Sư phạm Phú Yên đã có nhiều nỗ lực phấn đấu khắc phục khó khăn thi đua dạy tốt, học tốt, đào tạo được nhiều giáo viên vừa hồng vừa chuyên, đóng góp tích cực vào sự nghiệp phát triển giáo dục của tỉnh.

Tôi mong tập thể Đảng bộ, ban giám hiệu, các thầy cô giáo và các giáo sinh của trường đoàn kết, dạy tốt và học tốt hơn nữa để làm tròn nhiệm vụ đặt ra cho ngành Giáo dục khi đất nước chuyển sang thời kỳ phát triển mới: đẩy tới một bước công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa vì mục tiêu dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh”.

Chia tay thầy và trò Trường Sư phạm Phú Yên, Tổng Bí thư Đỗ Mười đến thăm 600 cán bộ chủ chốt và các đồng chí cách mạng lão thành của tỉnh đang tập trung chào đón Tổng Bí thư tại Nhà Văn hóa Diên Hồng. Nói chuyện với cán bộ, đảng viên, Tổng Bí thư Đỗ Mười đề cập nhiều vấn đề cốt lõi của cách mạng Việt Nam trong giai đoạn mới, những lực cản của công cuộc đổi mới. Tổng Bí thư đánh giá rất cao sức dân và lòng dân vĩ đại trong hai cuộc kháng chiến và trong công cuộc xây dựng đất nước hôm nay.

Đối với việc xây dựng và phát triển tỉnh Phú Yên, Tổng Bí thư chỉ ra những hướng phấn đấu rất cụ thể và sâu sắc, nhất là những điều kiện cần thiết làm nền tảng cho sự phát triển tỉnh Phú Yên đều hội tụ đủ. Tổng Bí thư chúc Đảng bộ và nhân dân Phú Yên đoàn kết nhất trí, quyết tâm xây dựng tỉnh nhà thoát khỏi tỉnh nghèo trước năm 2000, coi đây là sự giao ước và lời hẹn ước mang tính khả thi vững chắc. Đảng bộ và nhân dân Phú Yên, con người Phú Yên có đầy đủ trí lực để vươn về phía trước.

Tối 7/4, Tổng Bí thư Đỗ Mười nghe báo cáo về các mô hình HTX của xã Hòa Thắng, TX Tuy Hòa (nay là huyện Phú Hòa), sau đó Tổng Bí thư trao đổi nhiều công việc cần thiết với các đồng chí lãnh đạo chủ chốt của tỉnh.

Sáng 8/4, Tổng Bí thư Đỗ Mười lưu luyến tạm biệt Phú Yên, tiếp tục hành trình thăm và làm việc với các tỉnh Nam Trung Bộ. Tại ranh giới phía nam tỉnh trên đỉnh đèo Cả, Tổng Bí thư Đỗ Mười chụp ảnh lưu niệm với cán bộ chiến sĩ công an và phóng viên báo chí, biểu dương tinh thần phục vụ chuyến thăm của Tổng Bí thư tại Phú Yên.

Sau chuyến thăm và làm việc tại Phú Yên, Tổng Bí thư Đỗ Mười đã chọn Phú Yên là một trong số ít các địa phương để xây dựng Trường Niềm Vui dành cho trẻ em khuyết tật (món quà của Tổng thống Hàn Quốc tặng Tổng Bí thư Đỗ Mười trong chuyến thăm Hàn Quốc vào năm 1994).

Kết quả chuyến thăm và làm việc tại Phú Yên của Tổng Bí thư Đỗ Mười là công trình thủy điện Sông Hinh khởi công vào năm 1995, Trường Sư phạm Phú Yên được nâng cấp thành Trường cao đẳng Sư phạm Phú Yên ngày 25/1/1995 (nay là Trường đại học Phú Yên), sân bay Đông Tác hồi sinh năm 1996, quốc lộ 25 được sửa chữa và nâng cấp, cảng Vũng Rô được xây dựng mới… tạo tiền đề phát triển vững chắc cho các bước phát triển tiếp theo.

Dấu ấn và tình cảm của Tổng Bí thư Đỗ Mười đối với Đảng bộ và nhân dân Phú Yên vẫn còn đọng mãi. Báo Phú Yên trân trọng giới thiệu một số hình ảnh của Tổng Bí thư Đỗ Mười trong chuyến thăm và làm việc tại tỉnh vào năm 1994:

Tổng Bí thư Đỗ Mười thăm hệ thống thủy nông Đồng Cam - Ảnh: MINH KÝ

Tổng Bí thư Đỗ Mười trực tiếp khảo sát sân bay Đông Tác

Tổng Bí thư Đỗ Mười thăm Xí nghiệp đông lạnh súc sản huyện Tuy Hòa

Tổng Bí thư Đỗ Mười thăm phòng Lab Trường Sư phạm Phú Yên - Ảnh: MINH KÝ

Bút tích của Tổng Bí thư Đỗ Mười tại Trường Sư phạm Phú Yên (nay là Trường đại học Phú Yên)

Trường Niềm Vui (nay là Trung tâm Hỗ trợ phát triển giáo dục hòa nhập Phú Yên) - ngôi trường được Tổng Bí thư Đỗ Mười tặng các cháu khuyết tật Phú Yên

PHAN THANH - MINH KÝ