Trong vòng chưa đầy 3 tháng cuối năm 1964 và đầu năm 1965, bến Vũng Rô đã tổ chức đón nhận 4 chuyến tàu Không số từ miền Bắc chở hơn 200 tấn vũ khí vào để chi viện cho chiến trường Nam, miền Trung đánh giặc. Mãi là thời hào hùng rực lửa cách mạng trong trái tim những người con quê hương, vì giải phóng miền Nam.

Đó là kết quả của sự chỉ đạo chặt chẽ từ Quân ủy Trung ương, Bộ Tư lệnh Quân khu 5, sự phối hợp nhịp nhàng chặt chẽ giữa các ngành, các cấp, giữa tàu và bến, sự chuẩn bị chu đáo về mọi mặt cũng như những hy sinh thầm lặng của quân và dân Phú Yên mà tiêu biểu là cán bộ, chiến sĩ, quân dân tham gia thực hiện sự kiện Tàu Không số Vũng Rô.

Bốc dỡ hàng chặt chẽ, nhanh gọn

Ngay từ năm 1961, Bộ Chính trị, Quân ủy Trung ương quyết định mở tuyến đường vận tải trên biển để chi viện trực tiếp cho miền Nam. Cũng từ đó, Bến Tàu Không số Vũng Rô hình thành. Nhiều cán bộ, chiến sĩ và nhân dân đã tham gia đón tiếp, anh dũng bảo vệ, bốc dỡ hàng. Bến Tàu Không số Vũng Rô đã được xếp hạng Di tích lịch sử cấp quốc gia, được Quân chủng Hải quân quyết định xây Bia di tích Đường Hồ Chí Minh trên biển từ năm 2001.

Vũng Rô thuộc xã Hòa Xuân Nam, huyện Đông Hòa, vùng đất giàu truyền thống cách mạng. Nơi đây có lợi thế là núi nhô xa ra biển, có mũi Nạy - điểm cực đông trên đất liền của Tổ quốc, có vịnh nước sâu, núi cao che chắn kín, có thể bí mật đưa tàu cập bến, có thế công thủ rất thuận lợi. Sau khi nghiên cứu thống nhất giữa Bộ Tư lệnh Hải quân và lãnh đạo địa phương, Bãi Chính được chọn là nơi cập bến.

Bảo vệ bến gồm Trung đội bộ binh K64, Trung đội tập trung của huyện, 4 tiểu đội dân quân Hòa Hiệp, Hòa Xuân. Lực lượng chuyển hàng đưa vào gộp, vào kho là cán bộ đảng viên, đoàn viên được chọn lựa từ các thôn trên địa bàn lân cận với hơn 200 người. Công tác hậu cần bảo đảm ăn uống được chuẩn bị chu đáo. Mọi công tác chuẩn bị hoàn tất, đến 23 giờ 30 ngày 28/11/1964, “Tàu Không số 41” do thuyền trưởng Hồ Đắc Thạnh, chính trị viên Trần Hoàng Chiếu cùng 19 thuyền viên chở 63 tấn vũ khí cập bến.

Niềm vui, niềm hạnh phúc biển - bờ trào dâng thắm thiết, các lực lượng vũ trang khu vực được trang bị đủ sức đánh những trận đánh lớn, thắng lợi lớn hơn. Tiếp sau là chuyến tàu 41 vào bến Vũng Rô lúc 23 giờ ngày 25/12/1964. Kinh nghiệm chỉ đạo điều hành bến cũng như thực hiện bốc dỡ vận chuyển hàng của chuyến 1 đã có, nên việc tổ chức đón tiếp bốc dỡ hàng chặt chẽ, nhanh gọn và trong đêm đưa tàu vào nơi trú ẩn, ngụy trang an toàn.

Ở chiến trường, sau 4 năm đọ sức với quân và dân ta, chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” có nguy cơ bị phá sản. Sau chiến dịch Đông Xuân 1964-1965 và đặc biệt sau hai trận Bình Giã và Dương Liễu, đội quân ngụy “Xương sống của Chiến tranh đặc biệt” đứng trước nguy cơ bị tiêu diệt. Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Robert McNamara đã phải thú nhận “Mỹ đã thất bại quân sự ở Việt Nam”. Tướng Westmoreland cho rằng: “Nếu tình hình phát triển theo chiều hướng này, Chính phủ Việt Nam cộng hòa (tức ngụy quyền) không thể tồn tại được trong vòng 6 tháng”…

Để cứu vãn thất bại, Nhà Trắng quyết định đưa một bộ phận lực lượng quân chiến đấu Mỹ vào miền Nam, dùng không quân đánh phá mạnh và liên tục đối với miền Bắc, đưa chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” lên mức cao nhất; chuẩn bị khi tình hình nguy ngập hơn sẽ đưa quân Mỹ vào tham chiến với quy mô lớn, thực hiện chiến lược “Chiến tranh cục bộ”.

Nỗ phá tàu, xóa dấu vết

Trên bến Vũng Rô, 23 giờ 50 ngày 1/2/1965 (đêm giao thừa), tàu 41 lần thứ ba cập bến. Hoa xuân hẹn nở bằng những chiến công thắng lợi ngày càng lớn của quân và dân ta. Bằng tinh thần quyết liệt, quân và dân ta cơ bản đã vận chuyển được hết 3 chuyến vũ khí từ miền Bắc vào bến Vũng Rô cất giấu an toàn.

Lúc 23 giờ ngày 15/2/1965, tàu 143 cập bến (chuyến thứ tư) vào bến Vũng Rô với 63 tấn vũ khí. Lực lượng bốc dỡ hàng là du kích Hòa Hiệp, Hòa Xuân, K60, K64 và có sự hỗ trợ của Đoàn 83. 3 giờ sáng 16/2, hàng đã được bốc dỡ hết, cho tàu quay ra nhưng do tời neo hỏng, đến 5 giờ 30 mới khắc phục được. Trời sáng tàu không rời bến kịp nên phải ở lại, thủy thủ và cán bộ chiến sĩ ở bến khẩn trương ngụy trang tàu bằng nhiều cành cây mà bến đã dự kiến tình huống. Tàu được ngụy trang như một mõm núi nhô ra biển.

10 giờ 30 ngày 16/2/1965, chiếc UH1B - một trong những chiếc máy bay tải thương, bay dọc quốc lộ 1A từ Quy Nhơn về Nha Trang bay qua vùng biển Vũng Rô. Viên phi công James Bowers quan sát phát hiện “một mõm núi lạ nhô ra trên vách núi phía tây Vũng Rô” mà những ngày trước y không hề nhìn thấy. Viên phi công liền chụp ảnh báo cáo về Bộ chỉ huy Quân đoàn 2 ngụy.

11 giờ, một máy bay trinh sát được điều tới khu vực Vũng Rô nghiên cứu, nó lượn nhiều vòng để chụp ảnh, cơ quan tham mưu của Mỹ dễ dàng nhận ra những bức ảnh do máy bay trinh sát chụp được khác với những bức ảnh chụp trước đó. Đến 13 giờ, máy bay trinh sát ném bom khu vực Vũng Rô. Một số cán bộ, chiến sĩ ta bị thương, trong đó có thuyền trưởng Lê Văn Thêm bị một mảnh bom phạt mất một bên mông.

Ta quyết định nổ phá tàu, xóa dấu vết. 16 giờ, đồng chí Nguyễn Long và một thủy thủ được lệnh ra tàu sử dụng 500kg TNT bố trí sẵn trong khoang máy để nổ phá tàu. Nhưng do bom địch đánh nên tàu 143 nghiêng chìm về một bên, do vậy 2 đồng chí của ta không thể vào khoang máy đành phải bơi vào bờ. Máy bay địch thả pháo sáng suốt đêm.

Ngày 17/2, máy bay địch tiếp tục ném bom, buổi chiều địch cho chiếc tàu LSM 450 được 2 chiếc PC04 và DC E2 yểm trợ từ biển tiến vào; đồng thời trực thăng đổ cả tiểu đoàn bộ binh xuống chiếm các điểm cao phối hợp tàu chiến đổ quân chiếm bến, hòng bắt sống cả người và tàu của ta.

Tiếp tục xây dựng, duy trì bến

Chiến sự không cân sức, ta chỉ có trung đội du kích, trung đội bộ đội địa phương huyện, trung đội K64, K60 và 18 thủy thủ (tất cả hơn đại đội). Tối 17/2, một tiểu đội công binh cùng thủy thủ tàu và cán bộ, chiến sĩ Đại đội K60 chuyển bộc phá trên bờ đưa xuống tàu nổ phá, nhưng do liên kết chưa tốt nên nổ phá tàu chìm xong không xóa hết được dấu vết.

Ngày 18-19/2, địch đổ bộ lên bờ, anh em du kích cùng bộ đội và thủy thủ phân nhau từng tổ tiểu đội chặn mọi lối ra vào bến đánh diệt hơn 30 tên địch, không cho chúng tiến vào trận địa. Sáng 24/2, địch đổ thêm quân triển khai từ đường I và các điểm cao ở các hướng với lực lượng bờ biển và sự chi viện hỏa lực tàu chiến tấn công siết chặt vòng vây. Cán bộ chiến sĩ ta kiên cường chặn đánh diệt và làm bị thương hơn 40 tên địch, bắn cháy một máy bay, có 13 đồng chí của ta hy sinh và 20 đồng chí bị thương.

Đêm 24/2, ta phá vòng vây lui về phía sau. Trước khi phá vòng vây, ta tổ chức cài mìn phá số hàng mới đưa vào bờ chưa chuyển kịp đi… Những ngày sau đó, địch mở rộng bàn đạp tấn công trên cả hướng thôn Phú Lạc (Hòa Hiệp), máy bay đánh phá các khu gộp đá phía đông chân núi Đá Bia, nơi có trận địa và kho tàng của ta bố trí.

Bến Vũng Rô bị lộ, Đại tướng Võ Nguyên Giáp chỉ thị ngừng ngay việc vận chuyển bằng đường biển vào miền Nam. Rút kinh nghiệm sâu sắc việc này, từ cơ quan cấp trên đến đơn vị cơ sở để tiếp tục làm tốt hơn. Tàu Không số bị lộ ở bến Vũng Rô là sự kiện lịch sử chấn động cả nước Mỹ và thế giới. Nó tác động đến phương thức chi viện chiến trường của ta, chấm dứt giai đoạn bí mật bất ngờ, chuyển sang một giai đoạn mới, giai đoạn địch đã phát hiện ra tuyến đường vận chuyển và bến tàu của ta.

Ban chỉ huy Bến tàu Không số Vũng Rô dưới sự lãnh đạo của đồng chí Trần Suyền, Ủy viên liên Tỉnh ủy 3 chỉ đạo tiến hành củng cố, tiếp tục xây dựng, duy trì bến; tiếp tục vận chuyển số vũ khí còn lại vào các gộp đá bãi Tiên, bãi Xếp (Hòa Tâm) về cho các đơn vị chiến đấu.

Bến Vũng Rô tổ chức một lực lượng vào bến Hòn Hèo - Khánh Hòa, ra Xuân Thịnh - Sông Cầu phối hợp mở bến mới. Hòa chung khí thế đánh Mỹ của cả nước, nắm chắc tình hình địch chuẩn bị bến bãi chu đáo về mọi mặt, cảnh giác cao; cán bộ chiến sĩ Bến Tàu Không số Vũng Rô một lần nữa xây dựng quyết tâm cao để bước vào giai đoạn hoạt động mới.

Đại tá ĐẶNG PHI THƯỞNG

Anh hùng LLVT, nguyên Chỉ huy trưởng Bộ CHQS tỉnh,

nguyên chiến sĩ đơn vị K60 bảo vệ bến