Theo từ điển Tiếng Việt của Viện Ngôn ngữ học Việt Nam, trách nhiệm là phần việc được giao (hoặc coi như được giao) phải làm tròn, nếu kết quả không tốt thì phải gánh chịu phần hậu quả; trách nhiệm còn là sự ràng buộc đối với lời nói, hành vi, bảo đảm đúng đắn, nếu sai trái thì phải gánh chịu phần hậu quả. Căn cứ lời giải thích được nêu trong từ điển, chúng ta thấy cùng sóng đôi với từ trách nhiệm, nó còn có từ  “bổn phận”.

Vâng, khi công việc phải làm theo đúng đạo lý (bổn phận) được dư luận xã hội đồng tình và coi trọng (danh dự) thì rõ ràng đó chính là làm tròn phần việc được giao hoặc coi như được giao có kết quả tốt (trách nhiệm). Có thể thấy bộ ba danh dự-bổn phận-trách nhiệm là những từ luôn gắn bó không thể tách rời. Nếu tách chúng ra, xét tổng thể, ý nghĩa sẽ chông chênh. Người có trách nhiệm là người biết bổn phận và trọng danh dự. Kẻ không trọng danh dự thì làm gì có trách nhiệm và làm sao hoàn thành trách nhiệm khi đó là kẻ thiếu bổn phận. Xét hoạt động con người trong phạm vi xã hội, có rất nhiều người làm tốt và không ít kẻ chểnh mảng. Người làm tốt được dư luận đánh giá cao, xã hội ngợi ca; kẻ chểnh mảng bị dư luận phê phán, xã hội coi thường. Chân lý của sự đời là thế nhưng thật xót xa khi chúng ta nhận biết hiện nay vẫn có không ít người nhỡ có lỗi lầm sai trái vì không làm tròn phần việc được giao thì không dám nhận khuyết điểm lại đổ trút trách nhiệm cho người khác.

Với làn gió mới của thời đại, để dân tộc nhanh chóng nắm bắt nhịp phát triển chung của loài người, hơn lúc nào hết nhân dân ta cần biết bao nhiêu các loại văn hoá thể hiện tinh thần cấp tiến, văn minh ví như  “văn hoá nói thẳng”, “văn hoá trung thực”, “văn hoá trách nhiệm”, “văn hoá từ chức”…, xin đừng tạo điều kiện cho “hành vi đổ thừa” tồn tại, phát triển.

TRẦN VĂN