Ở vùng nông thôn những năm 80 của thế kỷ trước, mỗi thôn có ít nhất một cái sân kho của HTX. Hầu hết sân kho này lát bằng gạch nung, được những người thợ xây xếp đan chéo viên gạch thành hàng.

Sân kho to gấp mười sân nhà. Đến mùa thu hoạch lúa, sắn, nông dân đem đến phơi. Từ lớn đến bé, hầu như ai cũng có mặt ở sân kho vào những ngày mùa.

Rộn ràng mỗi mùa thu hoạch

Ở thôn Thạnh Đức, xã Xuân Quang 3, huyện Đồng Xuân vẫn còn sân kho của HTX. Trời nắng, ông Nguyễn Phi Long trải bạt trên sân kho để phơi lúa. “Hôm rồi trời mưa to, mái tôn của gia đình bị dột. Nhà có 5 bao lúa thì ướt hết 3 bao, nên tôi tranh thủ trời nắng đem ra đây phơi”, ông Long cho hay.

Dùng bàn cào xới cho lúa ở lớp dưới đảo lên lớp trên để khô đều, ngồi nghỉ mệt ông Long nói tiếp: Bây giờ sân kho hiu quạnh vì không mấy người đến phơi. Không như trước kia khi còn tuốt lúa bằng chân, sau đó là bằng máy gắn bàn đạp nối với nhông qua trục quay, tới mùa gặt người trong thôn gánh lúa về chất đầy sân kho. Chiều tối tuốt lúa xong rồi để cả đống to ở đó, sáng cào ra phơi. Trẻ con hồi đó tan học về, cất cặp xong là đến sân kho phụ cha mẹ hốt rơm, cào lúa… Sân kho lúc nào cũng đông đúc. Ban đêm có người đến ngủ để giữ lúa. Bây giờ nhắc lại kỷ niệm đó, nhiều người còn lưu luyến.

Sân kho của HTX Dịch vụ nông nghiệp Hòa Trị 2, huyện Phú Hòa được lát bằng gạch nung. Sân kho này to gấp mười cái sân nhà, trải qua thời gian, có chỗ cỏ đội gạch mọc lên xanh um. Ông Nguyễn Văn Hồng, Giám đốc HTX này chia sẻ: Trước kia vào mùa thu hoạch, sân kho hoạt động hết công năng bởi lúa, bắp, đậu chật kín sân, nông dân chen lấn giành chỗ phơi. Có người dỡ cơm mang theo ăn trưa tại sân kho để trông coi lúa. Nay đến mùa thu hoạch, máy gặt đập tuốt đến đâu phun lúa hột vào bao rồi bà con thuê xe chở thẳng về nhà phơi trên đường bê tông nên sân kho vắng bóng. Bây giờ nhắc lại cái sân kho chỉ là một thời để nhớ.

Nơi sinh hoạt văn hóa

Sân kho HTX rất đa năng, không chỉ là nơi tuốt lúa, phơi rơm rạ và các loại nông sản khác mà còn là nơi bà con nông dân tập trung xem cải lương, xem phim màn ảnh rộng... Nói về cái sân kho, ông Nguyễn Văn Trung ở xã An Thạch, huyện Tuy An cho hay: Hồi thập niên 80 của thế kỷ trước, mỗi khi có đội chiếu phim màn ảnh rộng về chiếu ở sân kho, mới buổi chiều, lũ trẻ chúng tôi đã đến trải tấm bao rồi lấy 4 viên gạch đè lên 4 góc cho gió khỏi bay để xí chỗ. Tối, ánh điện trải xuống nền sân sáng trưng. Cả sân kho chật ních người, lớp ngồi lớp đứng cùng hướng mắt lên chiếc màn hình màu trắng.

Ông Phan Văn Thìn cũng ở xã An Thạch kể: Hằng năm vào dịp tết cổ truyền, thôn thường chọn sân kho HTX để tổ chức văn nghệ mừng Đảng, mừng xuân. Tôi không có chất giọng nên chỉ phụ lo khâu hậu cần, chặt tre, kê thùng phuy dựng sân khấu lộ thiên. Còn bà xã tôi hát múa hay nên được lên sân khấu.

Chị Bùi Thị Duyên ở xã An Dân (huyện Tuy An) kể: Hễ nghe có đoàn cải lương nào về biểu diễn tại sân kho HTX An Dân là chiều tôi hối má nấu cơm ăn sớm đi coi. Vì thường lệ ba tôi đi làm đồng về muộn, đến 7 giờ tối cả nhà mới ăn cơm chiều. Nhà tôi ở cuối thôn Mỹ Long, giáp ranh với xã Xuân Sơn Bắc (huyện Đồng Xuân), phải đi bộ 5-7 cây số mới đến được sân kho HTX. Hồi đó vùng này còn thắp đèn dầu, nhìn từ xa ánh điện từ sân kho sáng lên như ánh hào quang, rất háo hức. “Bây giờ cái sân kho ấy không còn. Mỗi lần qua lại chỗ đó, ký ức tuổi thơ trong tôi lại trỗi dậy êm đềm”, chị Duyên nói.

Theo nhạc sĩ, Nghệ sĩ Nhân dân Cao Hữu Nhạc, nguyên Giám đốc Nhà hát Ca múa nhạc dân gian Sao Biển, hồi ông còn làm Trưởng đoàn Cải lương Hòa Bình 1, đoàn trực thuộc HTX vì kinh phí của HTX. Đến các địa phương, đoàn chủ yếu biểu diễn trên sân khấu lộ thiên được dựng lên ở sân kho. Bây giờ một số nơi còn giữ sân kho, nhiều nơi phá bỏ xây dựng công trình khác… 

MẠNH LÊ TRÂM