Sau chiến thắng Điện Biên Phủ “vang dội năm châu, chấn động địa cầu”, ở khu vực miền Trung - Tây Nguyên có một chiến thắng cực kỳ quan trọng, từng được đánh giá là Điện Biên Phủ của Liên khu 5.
Đó là chiến thắng Đăk Pơ (tỉnh Gia Lai), được ví như trận đánh bồi tiếp sau chiến thắng Điện Biên Phủ, góp phần đưa đến việc ký kết Hiệp định Giơnevơ ngày 20/7/1954, kết thúc cuộc chiến tranh xâm lược của thực dân Pháp tại Đông Dương. Để làm nên chiến thắng này có sự đóng góp công sức và xương máu của lực lượng thanh niên xung phong (TNXP).
Ngày 20/4/1953, Tổng đội TNXP 204 Liên khu 5 được thành lập tại Đắc Tô, Tân Cảnh (tỉnh Kon Tum) với gần 4.000 đội viên Nam-Ngãi-Bình-Phú do đồng chí Nguyễn Chất (người Quảng Nam) làm Tổng đội trưởng, phục vụ chiến trường Tây Nguyên. Đây là sự kiện đánh dấu sự ra đời của lực lượng TNXP Phú Yên nói riêng và các tỉnh đồng bằng Khu 5 nói chung trong kháng chiến chống Pháp. Nhiệm vụ của TNXP thời kỳ này là tải đạn, vận chuyển lương thực, thương binh, phục vụ bộ đội chủ lực, chiến đấu đánh bại chiến dịch Át-lăng của thực dân Pháp.
Đặc biệt, Tổng đội TNXP 204 của Nam-Ngãi-Bình-Phú đã phục vụ cho trận chiến đấu Đăk Pơ, hay còn gọi là trận đánh cây số 15. Trận đánh diễn ra vào ngày 24/6/1954 giữa quân đội Pháp và Trung đoàn 96 Quân đội nhân dân Việt Nam tại khu vực cầu Đăk Pơ (An Khê, Gia Lai). Đây là trận đánh lớn cuối cùng trong cuộc kháng chiến chống Pháp (1945-1954) của nhân dân Việt Nam và cũng là chiến thắng lớn nhất của Trung đoàn 96 Quân đội nhân dân Việt Nam trên chiến trường Liên khu 5. Trong trận đánh này, ta giành thắng lợi hoàn toàn, tiêu diệt trên 500 lính Âu-Phi, làm bị thương 600 tên, bắt làm tù binh 800 tên trong đó có đại tá Barroux và toàn bộ Ban Tham mưu Binh đoàn; về chiến lợi phẩm thu 375 xe các loại, 20 đại bác và hàng ngàn súng các loại. Về phía Quân đội nhân dân Việt Nam, Trung đoàn Bộ binh 96 có 87 người hy sinh và 200 người bị thương. Lực lượng TNXP có 60 người hy sinh, trong đó: Quảng Nam - Đà Nẵng 14 người; Quảng Ngãi 26 người; Bình Định 4 người; Phú Yên 6 người và Gia Lai 10 người, đều là TNXP của Tổng đội 204 Liên khu 5 phục vụ chiến trường Tây Nguyên. Đây là những tấm gương vượt khó, không ngại gian khổ, hy sinh ngày đêm cùng bộ đội Trung đoàn 96 lập nên một chiến thắng cực kỳ quan trọng ở khu vực miền Trung - Tây Nguyên, đã chiến đấu hy sinh dũng cảm, từng bước phá sản âm mưu của địch.
Hiện nay, 60 liệt sĩ của Tổng đội TNXP 204 Liên khu 5 đang được ghi danh trên bảng vàng liệt sĩ, Nhà tưởng niệm Đài chiến thắng Đăk Pơ (Gia Lai). Tuy nhiên, hầu hết những liệt sĩ TNXP này chưa được Nhà nước vinh danh, công nhận liệt sĩ và chưa có người thân chăm sóc, thờ cúng nơi quê nhà.
CAO VĂN THỬ
