Cuối tuần, nhiều người lựa chọn những chuyến đi xa để thư giãn thì cô giáo đồng nghiệp lại đưa các con về quê thăm ông bà, rồi cùng nhau thu hái trái bồ kết. Nhìn hình ảnh cô chia sẻ trên Facebook, tôi thích thú và bồi hồi nhớ về cây bồ kết ở chốn quê xưa, loài cây trái thân thương mà mình từng gắn bó.

Ngày trước ở thôn quê, bồ kết mọc nhiều ở vườn hoang, bãi soi tre, hoặc gò đất rộng. Thật tình, tuổi thơ chúng tôi không thích loại cây này, vì chúng nhiều gai và không ăn được trái. So với ổi, xoài, mận, vú sữa, đào lộn hột… thì bồ kết chẳng thú vị tí nào. Cây cao, tán rộng, gai nhiều chi chít, dù trái lủng lẳng từng chùm nhưng không ăn được nên chẳng đứa nào ưa. Cây bồ kết cao lớn, gai góc tua tủa, đứng chiếm diện tích đất, làm rập vườn, ảnh hưởng đến hoa màu nên người ta cũng ít trồng. Có chăng chỉ một vài cây mọc hoang nơi cuối vườn, đầu bãi hoặc đứng giữa hàng rào để làm ranh giới. Bồ kết có sức sống mãnh liệt, chịu được khô hạn, cành nhánh sum suê, cứ lặng lẽ ra hoa kết trái qua bao mùa mưa nắng.

Thế nhưng, với các bà, các mẹ, các chị em gái thì bồ kết thân thiết lắm. Tôi nhớ cây bồ kết cao lớn của nhà ngoại, đứng sát bụi tre, cạnh chuồng bò, thường ra hoa vào mùa hè nhưng chẳng mấy ai để ý. Đến khi sang xuân là trái chín đen từng chùm, lủng lẳng. Lúc này, bà ngoại và các dì, các chị cùng nhau khoèo hái để dành nấu nước gội đầu. Bồ kết được làm sạch bằng cách loại bỏ trái sâu, trái lép rồi phơi khô để bảo quản. Dưới ánh nắng vàng tươi ấm áp, bên góc sân hiên nhà, bà ngoại và dì Tám đặt vào trong mấy chiếc rổ, sàng, nong, nia từng chùm bồ kết chín đen bóng để hong phơi, rồi chia bớt cho mấy chị em và các cô dì cùng xóm. Trong ký ức tôi, mùi bồ kết hăng hắc, nồng nồng như còn quanh quẩn mãi bên sân nhà ngoại.

Trước đây, khi chưa có nhiều dầu gội như bây giờ thì bồ kết luôn có trong mỗi gia đình, nhất là nhà có đông chị em gái. Nhìn vẻ ngoài xù xì, cong queo, đen đúa nhưng khi đập dập ra, cho vào nước có thêm ít lá dứa thì càng tốt, đun sôi lên là có nồi nước gội vàng ươm, sóng sánh, thơm tho đến diệu kỳ. Bồ kết vốn có mùi hăng, nồng cay hơi khó chịu nhưng khi nấu nước lại cho mùi thơm thoang thoảng, dịu dàng, nồng nàn, lưu hương lâu bền. Dùng nước bồ kết gội tóc vừa sạch gàu, vừa cho mái tóc đen dài óng mượt. Chẳng thế mà trái bồ kết trở thành thứ quà quê dân dã, được nhiều chị em yêu quý, san sẻ cho nhau và cất giữ như của để dành.

Tuổi thơ tôi đầu trần chân đất, hết ruộng đồng rồi chạy dọc bờ sông, tóc tai khét mùi bùn đất, nắng mưa. Nhớ mỗi chiều đi chơi về, má nấu nồi nước bồ kết, bỏ thêm vài lá dứa, lá chanh, lá bưởi, pha thêm ít nước lạnh cho vừa âm ấm để các con gội tóc. Lạ thay, mái tóc đang dơ, bết đầy bùn đất, dính lại thành cục, vậy mà khi gội thứ nước vàng tươi óng ánh ấy là bung rời ra từng sợi, sạch sẽ, thơm tho.

Thập niên 80-90 của thế kỷ trước, dầu gội vẫn là thứ hàng hóa xa xỉ với người dân ở quê tôi. Hầu như mọi người gội đầu chỉ bằng nước bồ kết và các loại lá cây kết hợp. Vậy mà tóc vẫn cứ thướt tha, đen dài, bóng mượt. Hình ảnh các cô gái quê thường gội đầu, chải tóc bên hiên nắng, mái tóc dài óng ả, tỏa ra hương thơm của bồ kết, hoa bưởi, lá chanh đã từng khiến cho bao chàng trai ngẩn ngơ, say đắm.

Dẫu là tình cờ gặp lại hình ảnh thân thương ngày cũ nhưng cũng khiến lòng tôi bồi hồi nhớ. Có những thứ tưởng ngủ vùi trong ký ức, nhưng sớm mai nay bỗng thức dậy hiện về, mái tóc dài thơm hương bồ kết, chưa bao giờ thôi tha thiết nhớ mong. Tôi nhắn cho cô em đồng nghiệp để mua một ít trái bồ kết, với mong muốn tìm lại chút hương quê bình dị thảo thơm!