Có lẽ thi sĩ Nguyễn Đức Sơn không đoán được đồi Phương Bối nơi ông ẩn cư lại thu hút khách du lịch như bây giờ. Sự nghiệp, cuộc đời ông và vợ con thật khó hình dung đối với nhiều người, ngay cả tìm trong tiểu thuyết…

Bia mộ thi sĩ Nguyễn Đức Sơn tại Phương Bối khắc chân dung và 3 câu thơ lừng danh của ông: Ta đến đây/ Khác với mây/ Là ở lại. Ảnh: ĐỨC TUẤN

Bảo Lộc mưa lâm thâm. Những cung đường xa ngái. Đồi thông Phương Bối vẫn dập dìu. Du khách đông vui ngay từ dưới chân đồi, nơi con gái của cố thi sĩ Nguyễn Đức Sơn mở quán cà phê dưới tán thông vi vu mơ màng.

Nâng niu ươm trồng tình yêu thiên nhiên máu thịt

Những ngày học Văn khoa ở Đà Lạt, chúng tôi đọc và yêu cuồng nhiệt thơ Nguyễn Đức Sơn. Chúng tôi mường tượng đồi Phương Bối xa xôi heo hút nhưng vẫn lung linh huyền thoại về lão thi sĩ sống kiêu bạc “tự cung, tự cấp” cùng vợ con. Rồi chúng tôi cũng đến được Phương Bối, nhờ một người bạn ở Bảo Lộc dẫn đường. Do không quen biết và ngại ngần “kính nhi viễn chi”, chúng tôi chỉ được nhìn thấy dáng ông thấp thoáng bên căn nhà gỗ tạm bợ, chênh vênh giữa đồi thông tranh tối tranh sáng. Thế nhưng chúng tôi vô cùng thỏa mãn, rồi về đọc thêm tư liệu cuộc đời, tác phẩm Nguyễn Đức Sơn.

Nhà thơ Thu Nguyệt bên chiếc xe máy “ngựa thồ” của thi sĩ Nguyễn Đức Sơn tại đồi Phương Bối. Ảnh: ĐỨC TUẤN

Tháng 2/2025, nhà thơ Thu Nguyệt, chủ Vườn thiền Thong Dong (xã Lộc Châu, TP Bảo Lộc) làm hướng dẫn viên đưa chúng tôi trở lại thăm Phương Bối. Vườn thiền Thong Dong cách đồi Phương Bối chỉ đôi cây số. Cùng cái duyên “bỏ phố về rừng”, chị Thu Nguyệt vô cùng tâm đắc, am tường nhiều việc thuộc về Phương Bối. Chị kể: Ông Nguyễn Đức Sơn dắt díu vợ con bỏ phố lên rừng Phương Bối từ năm 1979. Vợ chồng ông có tất cả 9 người con, phần đông sinh ra, lớn lên tại khu đồi này. Bằng một tình yêu thiên nhiên máu thịt, ông không quản nắng mưa, giá buốt, đói no, cần mẫn nâng niu ươm trồng từng cây thông nhỏ, từ đó nên dáng nên hình hàng vạn cây thông. Vì thế, ngoài bút danh Sao Trên Rừng, ông còn được nhiều người trao biệt danh Sơn Núi.

Ở đồi Phương Bối, nhà thơ Thu Nguyệt dẫn chúng tôi thăm căn nhà gỗ của bà Phượng đang ở cùng các con. Tiếp đến là căn nhà gỗ thông nơi khi xưa Sơn Núi thường ở riêng một mình. Căn nhà cỡ chục mét vuông đang xuống cấp, mối mọt đùn phía ngoài cánh cửa chính, cửa sổ lá sách. Nhìn qua cửa sổ, đồ đạc khi ông sống vẫn còn khá nguyên vẹn, như thi sĩ vừa mới ra ngoài thăm nom rừng thông…

Thi sĩ Nguyễn Đức Sơn (Sao Trên Rừng, Sơn Núi) sinh ngày 18/11/1937 tại Ninh Chữ - Ninh Thuận, mất ngày 11/6/2020 tại Bảo Lộc - Lâm Đồng, hưởng thọ 83 tuổi. Các tập thơ đã in: Bọt nước (1965), Hoa cô độc (1965), Lời ru (1966), Đêm nguyệt động (1967), Vọng (1972), Mộng du trên đỉnh mùa xuân (1972), Tịnh khẩu (1973), Du sĩ ca (1973), Chút lời mênh mông (2019); các tập truyện ngắn đã in: Cát bụi mệt mỏi (1968), Cái chuồng khỉ (1969), Xóm chuồng ngựa (1971).

Bà Nguyễn Thị Phượng đã ngoài 70 nhưng nét đẹp nền nã vẫn còn phảng phất. Bà chỉ cười và “cảm ơn” trước khách khứa đông nghịt. Một số người gởi quà sau khi viếng thi sĩ chồng, bà cúi đầu trân trọng. Phía trên khu đồi, con bà có dựng mấy căn gác gỗ lịch lãm, dành cho khách ở lại đêm.

Bà Nguyễn Thị Phượng mở cửa căn nhà gỗ khi trước thi sĩ Nguyễn Đức Sơn thường ở một mình. Ảnh: ĐỨC TUẤN

Gặp bà, tôi nhớ một đoạn trong bút ký “Người đàn bà trên đồi cỏ” của Đào Hiếu: “…Nguyễn Đức Sơn lấy cái mền cột túm hai đầu, luồn một cành cây vào giữa. Cùng với Nguyễn Đức Vân, hai cha con cáng mẹ băng rừng ra phố. Vừa chạy vừa khóc. Gai tre và cành cây cào xước mặt. Máu lẫn với nước mắt. Nhưng trời vẫn còn thương cha con chàng thi sĩ ngông cuồng. Phượng đã tỉnh lại. Ba hôm sau Trịnh Công Sơn từ Sài Gòn lên ghé bệnh viện Bảo Lộc. Sơn Núi hỏi:

- Mày lên đây làm gì?

Sơn nhạc sĩ đáp:

- Thăm Phượng. Sao nỡ hành hạ người ta đến vậy?

Sơn Núi bỏ đi. Trịnh Công Sơn ở lại với các con của Phượng. Có lẽ hôm đó là một ngày của năm 1982. Tôi không biết và các con của Phượng cũng không biết chính xác là ngày và tháng nào. Trịnh Công Sơn đã tặng cho gia đình Nguyễn Đức Sơn một số tiền khá lớn. Nó đã cứu Phượng và giành giựt Phượng khỏi tay tử thần…”.

Ông Nguyễn Đức Sơn làm đám cưới với bà Nguyễn Thị Phượng năm năm 1967 tại Thủ Dầu Một, Bình Dương.

“Ta đến đây/ Khác với mây/ Là ở lại”

Nhà thơ Nguyễn Đức Sơn được xưng tụng là một trong ba kỳ nhân của làng văn nghệ (cùng với Bùi Giáng và Phạm Công Thiện); một trong “tứ trụ thi ca” của miền Nam (cùng với Bùi Giáng, Thanh Tâm Tuyền và Tô Thùy Yên).

Du khách chụp ảnh lưu niệm trước ngôi nhà bà Nguyễn Thị Phượng đang ở cùng các con. Ảnh: CTV

Bia đá trước mộ thi sĩ Nguyễn Đức Sơn tại Phương Bối có khắc chân dung và 3 câu thơ lừng danh của ông: Ta đến đây/ Khác với mây/ Là ở lại.

Nhiều người mộ điệu thơ Nguyễn Đức Sơn bởi kiệm lời, nén ý, mờ tỏ khó lường. Như ông tả cô liêu: Trưa đứng một mình đợi ai lên/ Đất trời đâu có dưới và trên/ Đồi cao ổi sót rụng một trái/ Dòi ăn một bên ta một bên (Cuối thu ở Phương Bối). Như khi sắp hai mươi: Tôi dòm đời khi tuổi sắp hai mươi/ Thấy hay hay nhưng làm sao cười/ Như chuyện lớn lên rồi có vợ/ Cuối đời về đất lạnh nằm xuôi (Bọt nước). Như viết về con: Nắm tay lật úp đi con/ Co thân tròn trịa như hòn đá lăn/ Muốn cho đời sống không cằn/ Tập cho quen mất thăng bằng từ đây (Nhìn con tập lật).

Về sáng tác, nhà thơ Nguyễn Đức Sơn từng tâm tình trên báo: “Tôi viết vì bị thúc đẩy bởi một lực ở đằng sau và được thu hút bởi một lực ở phía trước. Đó là những ma lực làm tôi cảm khoái huyền diệu xa xăm. Thứ cảm khoái này kéo dài được chứ không ngắn như nhục cảm. Viết được một đoạn hay tôi đi lên đi xuống thưởng thức và khoái chí. Nên tôi nghĩ rằng sáng tác cho mình trước hết”.

Thi sĩ Nguyễn Đức Sơn đã mất 5 năm (2020). Nếu còn sống, nay ông 88 mùa xuân xanh.