Bộ Y tế đề xuất xây dựng Luật Dân số, trong đó cho phép vợ chồng, cá nhân quyết định thời gian sinh con, số con, khoảng cách giữa các lần sinh. Lao động nữ khi sinh con thứ hai được kéo dài thời gian nghỉ thai sản từ 6 tháng lên 7 tháng.

Duy trì mức sinh thay thế

Theo Bộ Y tế, bên cạnh các kết quả đạt được, thực trạng dân số Việt Nam đã phát sinh những vấn đề nghiêm trọng, phải kịp thời giải quyết. Trong đó, mức sinh trên toàn quốc đang có xu hướng giảm thấp dưới mức sinh thay thế, từ 2,11 con/phụ nữ (năm 2021) xuống 2,01 con/phụ nữ (năm 2022), 1,96 con/phụ nữ (năm 2023) và 1,91 con/phụ nữ (năm 2024) - thấp nhất trong lịch sử. Đồng thời dự báo sẽ xuống thấp trong các năm tiếp theo.
Nếu mức sinh tiếp tục giảm, đến năm 2039, Việt Nam sẽ kết thúc thời kỳ dân số vàng, năm 2042 quy mô dân số trong độ tuổi lao động đạt đỉnh và sau năm 2054 dân số sẽ bắt đầu tăng trưởng âm.

Mất cân bằng giới tính khi sinh trở thành thách thức. Theo đó, năm 2006, tỉ số giới tính khi sinh ở mức 109,8 bé trai/100 bé gái sinh ra sống - vượt ngưỡng cân bằng tự nhiên (103-107); năm 2015 là 112,8, năm 2024 là 111,4. Như vậy, tỉ số giới tính khi sinh luôn ở mức cao. Dự báo, nếu tỉ số giới tính khi sinh vẫn giữ nguyên như hiện nay, Việt Nam sẽ dư 1,5 triệu nam giới 15-49 tuổi vào năm 2039 và tăng lên 2,5 triệu vào năm 2059. Điều đó sẽ dẫn tới nguy cơ phá vỡ cấu trúc gia đình, một bộ phận nam giới sẽ phải kết hôn muộn, không có khả năng kết hôn, gia tăng tình trạng buôn bán phụ nữ, trẻ em gái, mại dâm, bạo hành giới, tội phạm xuyên quốc gia.

Bộ Y tế đề xuất mỗi cặp vợ chồng, cá nhân quyết định về thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh. Ảnh: Internet

Từ đó, Bộ Y tế đề xuất 3 chính sách trong đề nghị xây dựng Luật Dân số. Chính sách thứ nhất, quy định về điều chỉnh quy mô dân số; tuyên truyền và tư vấn về KHHGĐ; cung cấp dịch vụ KHHGĐ; quyền và nghĩa vụ của mỗi cặp vợ chồng, cá nhân trong việc sinh con. Quy định biện pháp duy trì mức sinh thay thế; lồng ghép nội dung về duy trì mức sinh thay thế trong xây dựng, triển khai thực hiện các chiến lược, kế hoạch, chương trình, dự án phát triển KT-XH, AN-QP.

Về giải pháp thực hiện chính sách sẽ cho phép cặp vợ chồng, cá nhân quyết định thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh (khác với quy định của Pháp lệnh Dân số).

Quy định biện pháp duy trì mức sinh thay thế. Định kỳ Chính phủ công bố tình trạng mức sinh để chính quyền địa phương xây dựng, thực hiện các chính sách hỗ trợ, khuyến khích phù hợp. Chính quyền địa phương ban hành theo thẩm quyền các chính sách hỗ trợ, khuyến khích về lợi ích vật chất, tinh thần cho các đối tượng thực hiện chính sách để duy trì mức sinh thay thế trên địa bàn, phù hợp với điều kiện phát triển KT-XH địa phương. Trường hợp mức sinh của một số địa phương xuống mức rất thấp, Chính phủ báo cáo, đề xuất với Quốc hội có biện pháp can thiệp kịp thời.

Cho phép lao động nữ khi sinh con thứ hai được kéo dài thời gian nghỉ thai sản từ 6 tháng lên 7 tháng (sửa đổi quy định tại Bộ luật Lao động; các trường hợp khác áp dụng theo quy định của Bộ luật Lao động hiện hành).

Cho phép phụ nữ sinh đủ hai con ở các KCN, khu chế xuất và các tỉnh, thành phố có mức sinh thấp được hỗ trợ thuê, mua nhà ở xã hội (bổ sung đối tượng này vào Điều 76 Luật Nhà ở 2023).

Quy định trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức trong việc cung cấp cho nam nữ trước khi kết hôn các kiến thức về chăm sóc sức khỏe sinh sản liên quan trực tiếp đến cuộc sống vợ chồng, chăm sóc, nuôi dạy con...

Chính sách thứ hai, giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh và đưa tỉ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên. Cụ thể, tiếp tục kế thừa quy định nghiêm cấm hành vi lựa chọn giới tính thai nhi dưới mọi hình thức của Pháp lệnh Dân số. Định kỳ, Chính phủ công bố các tỉnh, thành phố mất cân bằng giới tính khi sinh ở mức rất cao, cao và ở mức cân bằng tự nhiên. Quy định tăng mức xử phạt vi phạm hành chính về dân số lên mức 100 triệu đồng...

Chính sách thứ ba là nâng cao chất lượng dân số. Cụ thể, nâng cao chất lượng về thể chất ngay từ giai đoạn đầu đời thông qua tư vấn, khám sức khỏe trước khi kết hôn; tầm soát trước sinh và sơ sinh góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực...

Thực hiện tốt chính sách dân số trong tình hình mới

Tại Phú Yên, để giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh, nâng cao chất lượng dân số, Sở Y tế đã tham mưu UBND tỉnh ban hành Quyết định kiện toàn và đổi tên Ban chỉ đạo công tác DS-KHHGĐ thành Ban chỉ đạo công tác dân số và phát triển, đồng thời phân công nhiệm vụ cụ thể cho từng thành viên ban chỉ đạo là đại diện các sở, ban ngành, đoàn thể liên quan.

Theo đó tiếp tục quán triệt sâu sắc hơn nữa nội dung của Nghị quyết 21-NQ/TW, đảm bảo thống nhất nhận thức, hành động của cả hệ thống chính trị, tạo sự đồng thuận và ủng hộ của toàn xã hội về chuyển trọng tâm chính sách dân số từ việc giảm sinh sang duy trì mức sinh thay thế, đưa tỉ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên, tận dụng hiệu quả cơ cấu dân số vàng, thích ứng với già hóa dân số, phân bố dân số hợp lý và nâng cao chất lượng dân số. Đưa công tác dân số thành một nội dung trọng tâm trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền. Các địa phương tiếp tục đẩy mạnh phong trào thi đua, các cuộc vận động về công tác dân số, đặc biệt là cuộc vận động mỗi cặp vợ chồng nên có từ 1 đến 2 con, có đủ 2 con, thực hiện nếp sống văn minh, xây dựng môi trường sống lành mạnh, nâng cao sức khỏe và đời sống vật chất và tinh thần cho Nhân dân.

Đến cuối năm 2024, ước tính tỉ số giới tính khi sinh của tỉnh là 107,8 bé trai/100 bé gái, giảm 0,1 điểm phần trăm so với năm trước. Trong thời gian đến, việc đưa tỉ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên (103-105 bé trai/100 bé gái) còn nhiều thách thức cho công tác dân số. Vì vậy, Sở Y tế đề xuất ủy ban MTTQ, các tổ chức chính trị - xã hội và các cơ quan, ban ngành, đoàn thể của tỉnh tăng cường chỉ đạo công tác tuyên truyền, vận động đoàn viên, hội viên và các tầng lớp nhân dân thực hiện tốt chính sách dân số trong tình hình mới; thực hiện tốt công tác giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về dân số.

Ông Huỳnh Lê Xuân Bích, Phó Giám đốc Sở Y tế

Theo thống kê của Sở Y tế, hiện quy mô dân số toàn tỉnh là 877.704 người; mức sinh ở mức 2,12 con/phụ nữ; tỉ suất sinh thô: 13,15‰; tỉ số giới tính khi sinh: dưới 110 số trẻ em nam/100 trẻ em nữ sinh ra sống.

Theo nhận định của Sở Y tế, mức sinh của tỉnh đang ở mức thay thế nhưng chưa ổn định, tổng tỉ suất sinh có sự biến động. Cụ thể năm 2021 là 2,07 con/phụ nữ; năm 2022: 2,07 con/phụ nữ; năm 2023: 2,12 con/phụ nữ; năm 2024: 2,1 con/phụ nữ. Vì vậy, việc giữ vững mức sinh thay thế đến năm 2030 cần thường xuyên được chỉ đạo quyết liệt từ cấp ủy, chính quyền các cấp.

Để giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh, Phó Giám đốc Sở Y tế Huỳnh Lê Xuân Bích cho biết: Tỉ số giới tính khi sinh ở Phú Yên giảm nhẹ nhưng vẫn còn ở mức cao, đến tháng 12/2024, ước tính tỉ số giới tính khi sinh là 107,8 bé trai/100 bé gái, giảm 0,1 điểm phần trăm so với năm trước. Trong thời gian đến, việc đưa tỉ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên (103-105 bé trai/100 bé gái) còn nhiều thách thức cho công tác dân số. Vì vậy, Sở Y tế đề xuất ủy ban MTTQ, các tổ chức chính trị - xã hội và các cơ quan, ban ngành, đoàn thể của tỉnh tăng cường chỉ đạo công tác tuyên truyền, vận động đoàn viên, hội viên và các tầng lớp nhân dân thực hiện tốt chính sách dân số trong tình hình mới; thực hiện tốt công tác giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về dân số.