Tản văn Có hẹn với thanh xuân (xuất bản tháng 11/2023) là tác phẩm đầu tay của Cao Vĩ Nhánh. Tập tản văn đưa người đọc trở về với những mộng mơ tuổi trẻ, những bâng khuâng tình đầu, những kỷ niệm thời thơ ấu, những yêu thương dịu dàng như thể thời gian của đời người mãi dừng lại ở những năm tháng xa xưa.

Thương những ký ức…

Tản văn là một thể loại có biên độ biểu đạt khá rộng. Với tản văn, người viết sẽ được tự do trong việc trình hiện thế giới nội tâm hay những nghiệm suy của mình về cuộc đời và con người bằng một hình thức văn xuôi không gò bó. Tản văn vì thế là lãnh địa cho người viết bộc lộ rõ cá tính và con người của mình; và có khi là nơi để người viết làm một thử nghiệm chữ nghĩa tự do, phóng khoáng.

Song với Cao Vĩ Nhánh, tản văn lại là thể loại để anh tỏ bày những ban sơ thuần khiết, những giản dị sáng trong của một thời tuổi trẻ mà trong nhịp sống xã hội hiện đại, những điều như thế dường như đã trở nên lạ lẫm và xưa cũ lắm rồi.

Trong Có hẹn với thanh xuân, Cao Vĩ Nhánh viết hoàn toàn bằng ký ức. Ký ức về mẹ và quê hương (Mẹ và dòng sông, Xuân về từ bàn tay má), ký ức về những mảnh đất từng qua (Có hẹn với Đà Lạt, Về Cà Mau nghe em, Nơi ước mong tình yêu vĩnh cửu), ký ức về thuở học trò cùng bạn bè, thầy cô, mái trường (Hoa học trò, Lời thầy cô ấm mãi trái tim em), ký ức về một bóng hình đã “bắt cóc” trái tim gã khờ “ngay từ cái nhìn đầu tiên” (Có sợi tóc nào bay trong trí nhớ nhỏ nhoi, Chỉ còn là kỷ niệm, Con tàu và sân ga), và có khi chỉ là ký ức về một loài hoa (Cơn cớ dã quỳ), một cơn mưa bất chợt (Tên một cơn mưa)…

Tất cả dệt nên một vùng trời thương nhớ trong tâm trí của tác giả. Rồi đến khi tình cờ, hay chủ tâm chạm vào nỗi nhớ ấy, những xúc cảm lại trào dâng như thể ký ức chỉ vừa mới nên hình nên dáng từ ngày hôm qua.

Nhưng nào đâu chỉ có những ký ức riêng tư mới khiến tác giả nao lòng, mà những ký ức tập thể, hay cụ thể hơn, những ký ức văn hóa của cộng đồng và dân tộc cũng chiếm lấy một vị trí đặc biệt trong vùng ký ức ấy. Thương nhớ tết xưa gợi lại không khí những ngày tết gian khó một thời, với tất cả những tất bật lo toan nhưng đủ đầy mọi đứa con trong gia đình.

Sử thi và người bảo tồn sử thi với tác giả, là những “báu vật của buôn làng”, là “những di chỉ của ký ức” - tức những tạo tác văn hóa và chuyên gia văn hóa có nhiệm vụ trao truyền ký ức qua bao thế hệ trong cộng đồng (Sử thi - báu vật của buôn làng). Hay trong Ma mị cồng chiêng Cà Lúi, tác giả lại tái hiện không gian văn hóa cồng chiêng với sức hút huyền bí mà vang vọng núi rừng.

Có thể nói, nếu với ký ức cá nhân, Cao Vĩ Nhánh cho thấy một tâm hồn lãng đãng, trữ tình, bay bổng với các miền nhớ miền thương bao nhiêu, thì với ký ức văn hóa, tác giả lại cho thấy một tâm trí vừa thiết tha, vừa thể hiện ý thức trách nhiệm với những nét văn hóa của quê hương xứ sở mình.

Tập tản văn Có hẹn với thanh xuân của Cao Vĩ Nhánh. Ảnh: BÍCH DUYÊN

… đã hóa thành thơ

Tản văn Cao Vĩ Nhánh thấm đẫm chất thơ. Thơ trong chủ đề (Diễm của những ngày xưa, Cơn cớ xốn xang, Mùa thu trước cổng trường…). Thơ trong hình ảnh (dòng sông quê hương, ổ khóa tình yêu, sợi tóc người thương, mưa tháng sáu, nỗi nhớ mùa đông…).

Thơ trong cả cấu trúc khi mỗi đoạn văn trong một tản văn lại như một khổ thơ, một điệp khúc để làm sâu rộng hơn những khoảng trời ký ức (Cháy lòng tháng năm, Nỗi nhớ mùa đông, Đón giêng hai…).

Nhưng có lẽ, điều làm cho tản văn của Cao Vĩ Nhánh thơ nhất chính bởi khả năng khơi gợi những rung cảm nhẹ nhàng mà tinh tế trước mọi điều trong cuộc sống. Những đoản khúc Khoảng trời tháng năm, Cơn cớ dã quỳ, Hoa học trò, Xuân về từ bàn tay má… đánh thức những rung động thẩm mỹ trước vẻ đẹp hồn nhiên, chân chất của cỏ cây, hoa lá, đất trời, con người.

Có cảm giác, Cao Vĩ Nhánh đã chọn cách len qua những xáo động của cuộc đời để tìm về với những vẻ đẹp thuần khiết, an nhiên - những vẻ đẹp rộng rãi, bao la như những con đường ngập tràn sắc hoa dã quỳ, hoa phượng đỏ, những khoảng trời tháng hai, tháng năm mà người ta không cần phải lấn chen, tranh giành để thụ hưởng.

Giọng điệu của Có hẹn với thanh xuân chủ đạo là trữ tình. Tản văn nào cũng chứa chan cảm xúc. Tác giả viết về mẹ bằng tấm lòng của một đứa con luôn thương cho nỗi đau của mẹ, luôn hiểu cho nỗi lòng của mẹ: “Tôi đã lớn lên từ những chuyến đò nhọc nhằn của mẹ, từ những lời ru thấm đẫm ánh trăng, từ những thanh âm vọng lại của tiếng mái chèo khua nước đêm đêm. Dòng sông cả một đời vắt kiệt mình để bồi đắp phù sa cho cây cối ruộng vườn. Còn mẹ cũng một đời lam lũ tần tảo nuôi con” (Mẹ và dòng sông).

Tác giả viết về những mối tình thơ nhưng dang dở với sự bâng khuâng da diết: “Tôi nhớ những ngày tan trường mưa tầm tã, không áo mưa, tôi và em như hai kẻ mất trí vừa đi vừa hát rồi lại cười vang. Tôi nhớ về một chiều thu lần đầu tiên tôi gặp em, một cô gái có đôi mắt luôn muốn nhìn sâu vào người đối diện, điều mà tôi không bao giờ làm được” (Chỉ còn là kỷ niệm). Không gian của tập tản văn dường như được bao bọc trong bầu khí quyển của những cảm xúc sâu lắng và thiết tha như thế.

Đọc Có hẹn với thanh xuân, người đọc có lẽ cũng có cảm nhận Cao Vĩ Nhánh đã “trữ tình hóa” những ký ức và hoài niệm của mình. Chắc hẳn không phải vì tác giả mải mộng mơ dại khờ với những lãng mạn tuổi trẻ, mà có lẽ vì là người quá thương từng ký ức mà anh đã hóa tất cả thành thơ trong dáng vẻ của một tản văn đầy thi vị. Và cũng vì cái thi vị của từng ký ức, mà hồn văn của tác giả dường như chỉ muốn mãi neo đậu lại bến bờ những năm tháng đã qua, chỉ để được đôi lần được trở về và hò hẹn cùng thanh xuân.

VÕ NGUYỄN BÍCH DUYÊN