Khi đến những vùng cao xa xôi, đặc biệt là địa đầu Tổ quốc ở biên giới phía Bắc, hình ảnh những ngôi nhà sàn luôn đập vào mắt chúng ta với vẻ đẹp giản dị, thanh thoát. Là người con của vùng đất này, họa sĩ Hoàng A Sáng đã tái hiện vẻ đẹp những ngôi nhà biết kể chuyện ấy bằng sắc màu thẩm mỹ rất khác biệt. Mỗi bức tranh của anh như một nét xuân tươi sáng vùng biên cương.

Một bức tranh vẽ nhà sàn của Hoàng A Sáng

Họa sĩ Hoàng A Sáng là người dân tộc Tày, sinh năm 1976 ở bản Pác Thay, huyện Trùng Khánh, tỉnh Cao Bằng. Vùng đất cổ Trùng Khánh gắn liền với quá trình dựng nước và giữ nước của dân tộc, từ các thời nhà Lý, Trần, Lê, Nguyễn… đã nối nhau cai quản, trong đó có hai danh thắng là thác Bản Giốc và động Ngườm Ngao cùng với nhiều phong cảnh quyến rũ khác như núi Thủng Nặm Chá, cánh đồng Phong Nặm, chùa Phật Tích Trúc Lâm…

Kể chuyện bằng những sắc màu khác biệt

Thừa hưởng linh khí và vẻ đẹp quê hương miền biên cương, họa sĩ Hoàng A Sáng đã mang cảm thức đầy tự hào ấy vào tranh của mình theo một phong cách riêng. Miền A Sáng là tên của hai cuộc triển lãm tranh nổi tiếng của anh ở Hà Nội vào năm 2016 và 2019. Và dự kiến trong năm 2023, Miền A Sáng 3 sẽ được mở cửa, tiếp tục mang tới cho người thưởng lãm nhiều bất ngờ thú vị mới.

Có nhiều cách nhìn nhận, đánh giá khác nhau về tranh của họa sĩ Hoàng A Sáng. Riêng tôi, ấn tượng nhất là hình ảnh những ngôi nhà sàn với những bối cảnh khác nhau, không gian khác nhau, nhưng đều toát lên vẻ đẹp bí ẩn từ vùng biên giới Đông Bắc. Những ngôi nhà biết kể chuyện. Những ngôi nhà lưu giữ ký ức diệu vợi xưa nay của các thế hệ người Tày biết nương tựa vào núi rừng để mưu sinh và làm lá chắn an toàn bảo vệ Tổ quốc.

Họa sĩ Hoàng A Sáng. Ảnh do nhân vật cung cấp

Khác với ngôi nhà trệt của người Kinh hay nhà sàn truyền thống của các dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên, nhà sàn người Tày ở phía Bắc chỉ có khoảng sân phơi mà không có mái hiên hoặc mái hiên rất nhỏ. Mọi sinh hoạt bình thường đều ở trong nhà. Chỉ khi có trường hợp đặc biệt thì mới dùng tới sân. Tuy nhiên quang cảnh xung quanh ngôi nhà sàn, nhất là những ngôi nhà đơn độc trên đồi núi lại mang một hình thái đặc biệt. Và đó là nguồn cảm hứng bất tận cho thế giới sắc màu của Hoàng A Sáng.

Mỗi bức tranh vẽ nhà của anh là một câu chuyện khác nhau. Và tùy khả năng thưởng ngoạn của người xem mà từng bức tranh, từng ngôi nhà còn có sức gợi mở, liên tưởng tới những câu chuyện quyến rũ khác. Khi đó họa sĩ chỉ còn như người khởi xướng, còn người xem trở thành đồng hành sáng tạo.

Có ngôi nhà cận cảnh nhìn rõ từng mái ngói, khung cửa, cầu thang với chung quanh là nọc rơm và cây cảnh. Có ngôi nhà phía dưới sàn là những con thú nuôi: trâu, bò, ngựa đang ung dung tự tại, còn trên nhà là đôi lứa đang nồng nàn hôn nhau.

Có ngôi nhà lưng tựa vào núi, phía trước rực rỡ hoa cải hay tam giác mạch. Có ngôi nhà nằm chon von trên ngọn đồi hay được bao bọc bởi ruộng bậc thang đang mùa lúa chín vàng. Có ngôi nhà cạnh dòng sông với chiếc xuồng cắm sào chờ đợi. Có ngôi nhà yên tĩnh dưới ánh trăng tròn vằng vặc tỏa sáng núi rừng… Những ngôi nhà vừa hiện hữu vừa được dựng từ tiềm thức mang những sắc màu, ý nghĩa nhân văn, sinh thái khác nhau.

Chân dung họa sĩ Hoàng A Sáng

Nhà văn Đỗ Bích Thúy, một người cũng xuất thân từ vùng cao phía Bắc và là bạn thân của họa sĩ Hoàng A Sáng nhận xét một cách tinh tế: “Tôi thường thấy các họa sĩ có những bức chân dung tự họa, Hoàng A Sáng thì chưa cho tôi xem một bức tự họa nào. Nhưng tôi thấy, cách mà các họa sĩ tự họa chân dung mình chính xác nhất, không phải là một bức họa cụ thể mà chính là cả sự nghiệp của họ. Ngắm một bức tranh, người xem có thể gọi tên họa sĩ, đấy chính là cách khắc họa chân dung xuất sắc nhất trong một sự nghiệp đắm chìm vào màu sắc, đường nét, hình khối. Chân dung Hoàng A Sáng nằm ở các bức tranh của anh”.

Một tác phẩm đầy cảm xúc của họa sĩ Hoàng A Sáng

Đúng vậy, chân dung của họa sĩ Hoàng A Sáng nằm trong chính những bức tranh mang tinh thần núi rừng biên cương quê hương anh. Trong đó, những ngôi nhà sàn là một phần quan trọng tạo nên chân dung khác biệt của Hoàng A Sáng trong nền mỹ thuật Việt Nam đương đại. Những ngôi nhà sinh động ấy sẽ mãi mãi cất tiếng nói riêng mình với những câu chuyện không bao giờ dứt ở một vùng địa linh mà bất cứ người Việt Nam nào cũng ước mơ một lần đặt chân đến. 

PHAN HUỲNH