Thơ ngắn vốn không dành cho những ai ưa chuộng vần điệu đong đưa hoặc ngâm vịnh trầm bổng. Thơ ngắn cũng khước từ sự kể lể dông dài lẫn sự nỉ non than khóc. Vì vậy, muốn viết thơ ngắn phải chuẩn bị nội lực để vượt lên những từ ngữ mủi lòng và những câu chữ triết luận. Nhà thơ Trần Lê Khánh đã chứng minh bản lĩnh sáng tạo của mình bằng tập Ngàn bài thơ khác do NXB Hội Nhà Văn vừa ấn hành, với đúng 1.000 bài thơ ngắn.

Gương mặt thi ca đáng chú ý

Nhà thơ Trần Lê Khánh sống và làm việc tại TP Hồ Chí Minh, là gương mặt thi ca đáng chú ý nhất trong những năm gần đây ở các tỉnh phía Nam. Từ năm 2016 đến nay, ông liên tục xuất bản các tập thơ Lục bát múa, Dòng sông không vội, Ngày như chiếc lá, Giọt nắng tràn ly, Sự bắt đầu của nước, Xứ - Rung một ngọn mây... Năm 2021, nhà thơ Trần Lê Khánh được giải thưởng dành cho tác giả xuất sắc của Ủy ban toàn quốc Liên hiệp Các hội Văn học Nghệ thuật Việt Nam. Dù biết ông có sở trường thơ lục bát và thơ ngắn, nhưng cầm tập Ngàn bài thơ khác dày 1.000 trang thì nhiều người không khỏi giật mình. Bút lực và đam mê tích tụ trong Ngàn bài thơ khác được ông ký thác vào lời đề từ khiêm nhường “chiếc cúc áo xanh/ mở một tâm hồn”.

Ngàn bài thơ khác chia làm ba phần, phần một Con đường nhân loại, phần hai Cánh én bay chậm hơn mùa xuân và phần ba Sự gọn gàng của tỉnh thức. Nhà thơ Trần Lê Khánh đinh ninh “Chúa đẹp vì Ngài giữ mọi điều bí mật của ta không bị lộ/ Phật đẹp vì Ngài biến mọi điều bí mật của ta thành hư vô”, nhưng ông lại gửi bí mật của mình vào thơ, vì hiểu rằng “những ngọn đồi/ mọc ra vừa đủ/ cho loài người/ đổ bóng qua tôi”. Xuất phát từ thế giới nội tâm “con đường thi ca/ không có lấy một cái cây/ nhưng đầy bóng râm của chúng”, ông viết để nhận diện lại những sự vật xung quanh, như một trò chơi số phận “đứa bé/ vẽ linh hồn/ của bà phù thủy/ bằng mười ngón tay thiên thần” và cũng như một lời nhắc ân cần “này em/ nếu không vì kiêu hãnh/ những đóa hoa/ đã không tàn úa”.

Làm thơ ngắn có dễ không? Chắc chắn rất khó. Đừng ngộ nhận thơ ngắn chỉ vỏn vẹn một nhúm chữ, trình bày điều đơn giản. Thơ ngắn không cho phép phóng túng cảm xúc và cũng không cho phép diễn giải ý tưởng. Thơ ngắn phải chộp được khoảnh khắc gặp nhau giữa cảm xúc và ý tưởng, để sau mấy câu gói ghém của tác giả thì độc giả vẫn còn không gian mênh mông để ngẫm ngợi tiếp, để bay bổng tiếp. Nhà thơ Trần Lê Khánh biết cách dùng thơ ngắn để dắt người đọc bước qua sự lắt léo “đóa hoa/ phù phiếm một liều khói sương/ còn hình bóng em/ tan như một liều sương khói”, trải nghiệm sự trầm tư “những chiếc lá vàng/ thức dậy sớm/ pha bình minh/ cho một ông lão” và lắng đọng sự trống vắng “con sông nằm xuống/ để cơn mưa dài/ tắm cho sạch/ những ngọn sóng tha hương”.

Người Việt Nam không còn xa lạ với thể loại haiku của Nhật Bản. Thơ ngắn từng được nhiều tác giả thử bút. Thơ ngắn được xem như một xu hướng phù hợp với lối sống hiện đại, mà Chế Lan Viên gọi là “thơ cầm tay” theo tiêu chí “chỉ còn cái lõi, cho nhân loại mang cùng”. Nhà thơ Trần Lê Khánh không chấp nhận mỗi bài thơ ngắn chỉ giống như một câu thơ được ngắt chữ, ngắt dòng. Ông đầu tư kỹ lưỡng cho cái tên bài thơ, để tăng cường hàm lượng thông tin và hàm lượng thẩm mỹ mỗi bài thơ ngắn. Nói cách khác, tên bài thơ có giá trị như từ khóa. Nếu bỏ qua cái tên bài thơ Sự thoáng đãng của tâm hồn thì không thể giải mã “em đi ngang đời tôi/ lũ gió rủ nhau/ đem buổi chiều ra thổi”, hoặc nếu bỏ qua cái tên bài thơ Tánh của hiện thực thì chẳng thể hình dung đầy đủ “em cẩn thận/ đừng dẫm lên chiếc bóng/ của miếng mảnh chai”. Tương tự, khi Chờ đợi thì hoang lạnh “mưa tạnh/ trên ghế đá công viên/ đọng lại một người/ như giọt nước không rơi” và khi Chờ chồng thì xao xác “mắt người giờ đã lên đèn/ phố xua cả đám/ ngựa quen đường về”.

Tập thơ thách thức khả năng thám hiểm

Tập thơ Ngàn bài thơ ngắn thách thức khả năng thám hiểm của người yêu thơ. Ngẫu hứng đọc vài trang cho vui thì thấy nhẹ nhàng, nhưng ngụp lặn giữa nghìn trang thì chới với trong miền suy tư của tác giả. Chỉ những bài mang ý niệm Phật giáo cũng kéo độc giả vào nỗi bần thần miên man, từ bảng lảng trên cao “trăm năm rồi/ tiếng chuông chiều/ rót không đầy/ ngọn gió phiêu phiêu” đến gần gũi dưới thấp “người tu sĩ khổ hạnh/ đi trên con đường/ ngọn gió lạnh/ nép qua bên” rồi bỗng xao xác hư thực “nhà sư/ bước lên chánh điện/ chiếc bóng của mình/ dạt sang bên”.

Ngàn bài thơ khác gây kích thích cho người đọc bởi những cảm giác vừa quen thuộc vừa lạ lẫm. Những thứ thường gặp, những việc thường thấy, nhưng qua thơ ngắn của nhà thơ Trần Lê Khánh thì bất chợt run rẩy hơn, bồi hồi hơn, thảng thốt hơn. Tuổi thơ được mường tượng “ngọn khói/ trèo lên tường/ nhìn trộm mây”. Ngay cả công nghệ cơ sở dữ liệu sáng tạo Blockchain cũng được định nghĩa “những nếp nhăn trên khuôn mặt/ là con đường/ của tấm bản đồ bí mật/ người cất giữ kho báu thời gian”.

Với những ai chịu đọc thơ thì Ngàn bài thơ khác giống như một cuộc khám phá cực nhọc mà sảng khoái. Để lý giải Tại sao trái đất hơi nghiêng, nhà thơ Trần Lê Khánh viết “khi Thượng đế đi qua/ Ngài để lại dấu chân/ trên mặt nước”. Thế nhưng, cuộc sống thì lại “hơi nghiêng” vì nhiều lẽ khác, như ông thắc mắc “trái đất/ có nặng thêm không/ người gánh nước/ đổ xuống sông chờ người”. Vì vậy, ông xác tín “với niềm vui/ chúng ta là những vị khách/ không mời mà đến” mà râm ran mong ngóng “trong ngôi đền của loài người/ em cầm bó đuốc/ lau sạch đêm”. 

LÊ THIẾU NHƠN