Nắng gió, tính cách Nam Trung Bộ đã hun đúc trong những lễ hội xuân nồng nàn sức sống và đầy tinh thần thượng võ.

Một kỵ sĩ chân đất ở hội đua ngựa Gò Thì Thùng - Ảnh: HÙNG PHIÊN

Từ đua thuyền đến đua ngựa

Xứ Nẫu (hai tỉnh Phú Yên, Bình Định) hiện là “thủ phủ” của nghề đánh bắt xa bờ ở Việt Nam, với hàng ngàn tàu thuyền lênh đênh dài ngày trên biển. Tết đến xuân về, nơi đây luôn có nhiều lễ hội đua thuyền kỳ thú, tràn đầy hấp lực. Theo thông lệ, trai tráng các làng chài quanh vùng tranh thủ dịp nghỉ tết để “hội quân” luyện tập cho các cuộc đua thuyền mùa xuân.

Tại các cuộc xuân này, phần “lễ” luôn hết sức ngắn gọn để dành nhiều thời gian cho phần “hội” thi thố sức mạnh, sự khéo léo trên sông nước. Các nội dung thi đấu luôn thể hiện tính cạnh tranh rất cao giữa các địa phương. Với thể loại đua tập thể và “song ca” nam - nữ hết sức phong phú, hấp dẫn, như: thuyền rồng nam, thuyền chài; sõng lưới 2 người, lắc thúng chai, sõng chống sào, bơi lội… Cuộc đua sông nước ngày xuân càng lúc càng khí thế trong đồng loạt tiếng trống kèn, hô hào cổ vũ náo động cả một khúc sông.

Lão ngư Trần Đồng Ân (74 tuổi, ở xã An Cư, Tuy An) hào hứng: “Cả năm ở vùng này chỉ có hội đua thuyền đầm Ô Loan mùng 7 tết là tưng bừng nhất. Người ta kéo đi coi đua chật đường chật sá. Trai gái các làng chài được chọn để luyện tập, thi thố là hết sức tự hào. Đội đua của làng nào được giải là coi như làng đó sẽ thêm khí thế may mắn, cơ hội làm ăn bội thu tiến triển cả năm”.

Trong khi đó, hội đua ngựa Gò Thì Thùng (xã An Xuân, Tuy An) lại mang sức hút khác biệt của vùng rẻo cao. Đây là một hội xuân đặc sắc, gắn với truyền thống sử dụng ngựa trong chiến tranh và đời thường của người dân xứ Nẫu. Từ mờ sớm mùng 9 tết, hàng vạn lượt người từ khắp nơi lũ lượt tụ về trường đua Gò Thì Thùng - vùng bình nguyên xanh mát, rộng hàng trăm hecta. Hàng trăm vận động viên đều là những nông dân thường ngày chuyên vận chuyển hàng hóa, nông sản trên những cung đường cheo leo vùng núi. Hầu hết ngựa đua lúc này đều… chính hãng ngựa thồ; chủ yếu là giống ngựa tía, dáng thấp lùn nhưng có sức bền phù hợp vận tải đường núi.

Những kỵ sĩ trên lưng ngựa đua cũng ăn vận hết sức chân chất. Người thì mặc áo sơmi, kẻ áo thun (có số và không số); người chân đất, kẻ xỏ dép, đi giày... Thế nhưng, chẳng sao, có gì chơi nấy, quan trọng nhất là tinh thần thượng võ của những gã “cao bồi” ngựa thồ... Cuộc đua thường chia làm 3 vòng, với hàng chục lượt đua để chọn 4 cặp vào chung kết xếp hạng. Đến hẹn lại lên, cuộc so tài vó ngựa Gò Thì Thùng luôn có hấp lực mãnh liệt các tay đua và khán giả trẩy hội xuân.

Ông Nguyễn Hữu Chí, một kỵ sĩ thâm niên ở hội đua ngựa Gò Thì Thùng, bộc bạch: “Giải đua này đã có hàng trăm năm, do những người nông dân góp tay tổ chức và dân địa phương thưởng thức. Gần đây, nhiều phường ngựa đã chú trọng đầu tư mua ngựa tốt để vừa thi thố tài năng trong dịp đầu xuân. Thế nhưng vùng quanh đây vẫn chủ yếu nuôi ngựa cái để tiện việc sinh sản kiêm thồ hàng. Đến mùa hội, nhiều ngựa cái được đưa vào đua đã làm cho… rối loạn đội hình. Ấy là, mấy đứa ngựa đực chẳng lo đua mà cứ rập rựng theo cái, làm cho anh em nài phải ra sức… can ngăn rất mệt!”.

Sức hút từ cuộc chơi dân gian

Không thể phủ nhận một trong những sức hút mạnh mẽ của lễ hội xuân ở xứ Nẫu là các trò chơi dân gian đi kèm. Đó là các trò: vật tay, kéo co, đẩy gậy, đập ấm đất, bơi bắt vịt, trèo cột buồm, câu cá, chơi bài chòi... đã tạo nên nhiều tiếng cười, không khí vui tươi phấn khởi cho những ai đi chơi hội trong những ngày đầu năm.

Tại lễ hội Chợ Gò (Tuy Phước, Bình Định) mùng 1 tết, việc mua bán chỉ tượng trưng đầu năm, đi chơi mấy trò xuân mới là chính. Đây là lễ hội đã có cách đây khoảng 300 năm. Tương truyền, vào mùng 1 tết, các vị tướng Tây Sơn chỉ huy quân đóng tại khu vực này đã cho mở hội Chợ Gò để quân sĩ cùng nhân dân vui xuân, cho vơi nỗi nhớ nhà. Thế là từ đó, lễ hội Chợ Gò liên tục được duy trì, mỗi năm thêm nhiều phần hấp dẫn đông đảo người đến. Các điểm trò chơi dân gian trong hội, như đẩy gậy, kéo co, đá cầu, đập niêu… “vui chơi có thưởng” luôn tấp nập trai gái, thiếu niên. Người có tuổi thì tham gia các môn cờ tướng, đá gà… được tổ chức hết sức trang trọng, hào hứng khác xa các cuộc chơi ngày thường.

Một lễ hội lớn như Đống Đa - Tây Sơn mùng 5 tết ở Bình Định cũng rất chú trọng các hoạt động văn hóa dân gian. Đó là các màn thi đấu, biểu diễn võ thuật Tây Sơn, trống trận Quang Trung, hát bội, đua thuyền, các trò chơi dân gian… Lễ hội này luôn thu hút hàng vạn người không chỉ ở Bình Định mà còn từ khắp mọi miền đất nước tham dự.

Nhiều lễ hội đua thuyền ở Phú Yên càng sôi nổi hơn khi cuối cuộc thường là phần bơi lội bắt vịt. Ban tổ chức lễ hội sẽ thả ra khúc sông một bầy vịt khoảng vài chục con, để “ai nhanh tay bơi thì bắt về nhậu”. Thế là tất cả người đi chơi hội được một phen thỏa sức vẫy vùng… đuổi vịt. Nhiều du khách áo quần tề chỉnh, cũng sẵn sàng lao xuống nước bơi bắt vịt. Bơi mệt thì leo lên bờ đứng la hét cổ vũ. Cuộc vui cứ thế hào hứng suốt buổi đầu xuân…

Theo ông Phan Đình Phùng, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Phú Yên, khu vực Nam Trung Bộ với địa thế núi - biển liền kề, cư dân phải thích ứng, chống chọi với thiên tai khắc nghiệt… Vùng này đã hình thành nhiều hội xuân thi đấu thể thao, trò chơi dân gian giàu chất giải trí, hết sức đặc trưng. “Nắng gió, tính cách Nam Trung Bộ đã hun đúc trong những lễ hội xuân nồng nàn sức sống, tinh thần thượng võ... Chính quyền có thể góp phần đầu tư định hướng các lễ hội xuân, tuy nhiên đều phải trên cơ sở đặc điểm hình thành truyền thống văn hóa, nhu cầu hưởng thụ của cư dân mỗi địa phương” - ông Phùng nói.

HÙNG PHIÊN