Đúng vào dịp sinh nhật lần thứ 77, GS-TS Trình Quang Phú ra mắt cùng lúc 3 đứa con tinh thần: Ký sự xứ người, Còn một chữ tình và Người con gái Tuy Hòa (NXB Thanh Niên). Nếu như Ký sự xứ người là tác phẩm mới toanh của nhà văn - nhà báo Trình Quang Phú, thì Còn một chữ tình và Người con gái Tuy Hòa là hai tác phẩm tái bản, trong đó Người con gái Tuy Hòa như một bản anh hùng ca.

Bìa tập truyện và ký “Người con gái Tuy Hòa” của nhà văn Trình Quang Phú - Nguồn: Internet

GS-TS Trình Quang Phú, Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển Phương Đông, Ủy viên Hội đồng Trung ương Liên hiệp các hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam, Viện sĩ Viện Hàn lâm các vấn đề xã hội Liên bang Nga... đã đến với văn chương từ thập niên 60, là tác giả của hai tập sách nổi tiếng về Bác Hồ: Đường Bác Hồ đi cứu nước và Từ làng Sen đến bến Nhà Rồng (tái bản 16 lần). Người con gái Tuy Hòa dày hơn 200 trang, gồm 2 phần: truyện và ký. Qua 5 truyện ngắn Người con gái Tuy Hòa, N.145, Linh hồn sống, Những người sống mãi và Bằng bất cứ giá nào, nhà văn Trình Quang Phú đã tái hiện cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước trên mảnh đất Phú Yên kiên cường.

Sự ra đời và quá trình hoàn thiện truyện ngắn Người con gái Tuy Hòa rất đặc biệt. Nhà văn Trình Quang Phú kể ở phần đầu tác phẩm: “Năm 1973, lúc đang công tác ở Ban miền Nam của Trung ương Đảng, tôi gặp bà Thừa Hoàng Phan Thị Bỉnh, chị Trần Minh Thư, anh Nguyễn Thành Quang, chị Phan Thị Triêm và các anh chị em từ Tuy Hòa ra miền Bắc chữa bệnh. Họ đã kể cho tôi nghe gương hy sinh của chị Trần Thị Có (ngày đó gọi là chị Nguyễn Thị Có). Xúc động trước gương hy sinh của chị, tôi đã viết thành một truyện ngắn đăng trên Báo Văn nghệ… Sau ngày giải phóng, truyện ngắn này cùng các truyện ngắn khác viết về Phú Yên lấy chung tên tập Người con gái Tuy Hòa, được Hội Văn nghệ Phú Khánh trao giải nhì về truyện ngắn. Mãi sau ngày tái lập Phú Yên, tôi về thăm Hòa Thịnh cùng đồng chí Nguyễn Duy Luân, người con của Hòa Thịnh, lúc ấy là Ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy Phú Yên. Chúng tôi đến dâng hoa trước đài ghi công của xã để tưởng nhớ người liệt sĩ bất khuất của Hòa Thịnh, quê hương Đồng Khởi của Phú Yên và tưởng nhớ nữ liệt sĩ Trần Thị Có. Tôi hoàn chỉnh lại truyện ngắn này, đúng ra là một truyện viết về sự hy sinh của chị Có với nguyên bản của sự thật”.

Trong Người con gái Tuy Hòa, tinh thần bất khuất của liệt sĩ Trần Thị Có được tái hiện qua báo cáo của Trưởng chi khu quận Hiếu Xương trong tập hồ sơ loại A từ bên kia sông Ba gửi cho tên chủ sự mật vụ Phú Yên. Trong tập hồ sơ đó, người con gái vóc dáng mảnh mai, có mái tóc dài và đen, đã thể hiện tinh thần thép trước sự tra tấn tàn bạo của kẻ địch. Trước khi chết, chị bình thản hỏi chúng: “Các anh muốn bắn tôi? Bắn để làm gì? Bắn để đàn áp phong trào cứu nước? Vô ích, vì tôi chỉ là một hột cát, mà nhân dân kia mới là biển bờ”.

Truyện ngắn N.145 (đoạt giải thưởng truyện ngắn hay năm 2012 của tạp chí Nhà văn - Hội Nhà văn Việt Nam) đầy kịch tính với những cơn mê sảng nối tiếp nhau của một bệnh nhân tên Hồ Chiến Thắng, bị Mỹ bắt giam trong khi làm nhiệm vụ từ tháng 3/1965 và được trao trả vào năm 1973 tại trạm Thạch Hãn (Quảng Trị). Theo lời kể của các anh em cùng trao trả, N.145 bắt đầu mê sảng từ năm 1970, khi kẻ thù đem mẹ anh đến và bắt bà khuyên anh đầu thú. Hai mẹ con đều không khuất phục; bọn chúng đã giết người mẹ ngay trước mặt anh.

Nữ bác sĩ trẻ tiếp nhận N.145 tại trạm Thạch Hãn đã lập bệnh án cho anh “mà tưởng như mình vừa đi qua một quãng đời xót xa và anh dũng của một con người”. Rồi người bệnh hồi tỉnh, nở nụ cười rất cởi mở. “Nụ cười như cái dấu chấm của một phương trình quá khó đã được giải”. Nữ bác sĩ và bệnh nhân trò chuyện, nhận ra họ cùng quê, cùng xã. Và nhận ra họ chính là… anh em ruột! Truyện có cái kết đẹp khi hai anh em, trên những cung đường khác nhau của cuộc kháng chiến, đã đoàn tụ trong niềm hạnh phúc vô bờ.

Khai thác đề tài chiến tranh cách mạng, truyện ngắn của nhà văn Trình Quang Phú phân tuyến rõ ràng nhưng không đơn điệu. Những trải nghiệm của ông trong khói lửa chiến tranh, chữ tình của ông đối với quê hương đất nước và góc nhìn nhân văn của một người cầm bút đã giúp cho những trang viết dung dị và sâu sắc của ông thấm vào tâm hồn người đọc. Trong phần 2, những trang viết của nhà báo Trình Quang Phú tràn ngập hình ảnh luật sư - Chủ tịch Nguyễn Hữu Thọ, người luôn nặng tình nặng nghĩa với mảnh đất Phú Yên. Đặc biệt, qua tác phẩm ký Nghĩa tình Phú Yên, bạn đọc xúc động khi biết rằng “Bức thư cuối cùng luật sư gởi đi là thư gởi Thủ tướng về chuyện Phú Yên và bức thư cuối cùng người nhận được là ý kiến trả lời của Thủ tướng, cũng về chuyện Phú Yên. Công việc cuối cùng trong đời của luật sư là cho Phú Yên, tạo thêm nguồn thu để giúp Phú Yên có cơ chế vượt qua nghèo khó đi lên”.

Sau các tác phẩm ký về luật sư Nguyễn Hữu Thọ, những Phú Yên - mùa xuân mới, Cửa Hội sáng xuân nay, Kỷ niệm đường 5, Thư viết từ đường 5 gửi về Phú Yên và Bài ca đường 5 là những bản anh hùng ca trong chiến đấu, trong xây dựng. Tất cả đã được tác giả thể hiện bằng chữ tình đối với non sông.

YÊN LAN