Từ cánh đàn ông thích lai rai cho đến các chị không ưa nhậu nhẹt ở xứ Nẫu đều ghiền khô cá đét. Khô cá đét có thể ăn chơi hay lai rai trong cuộc nhậu và có cách chế biến đơn giản, dễ làm: chiên dầu hoặc nướng than hoa.
Khô cá đét cắt thành những đoạn ngắn chừng lóng tay cho vào chiên dầu, người thích ăn dai thì chiên sơ qua, người thích giòn thì chiên già tới vàng ươm. Khô cá đét nướng thì để nguyên con đặt lên vỉ than liu riu, nướng vừa vàng tới là được. Khô cá đét chấm tương ớt hoặc mắm me, ăn kèm với ít rau thơm, cà chua, dưa leo. Đơn giản hơn chỉ việc chuẩn bị một chén mắm nhỉ với vài lát ớt xắt hay ớt xiêm dằm cũng đủ làm cho vị con cá ngọt lịm, giòn thơm, muốn ăn hoài.
Tác giả đã vài lần tiếp khách phương xa với món dân dã khô cá đét mà khiến các bạn nhớ mãi. Nghệ sĩ nhiếp ảnh Hoài Thanh, làm việc tại Trung tâm Bồi dưỡng nghiệp vụ báo chí (Hội Nhà báo Việt Nam), là một trong những “tín đồ” của khô cá đét. Lần nào vào Tuy Hòa, anh cũng đòi phải lai rai cá đét, xong mang một ít về giới thiệu, làm quà. Lâu lâu thèm, anh lại nhờ bạn Phú Yên mua gửi hộ. Thấy món cá dân dã mà ngon, nhiều người tự “phong” danh hiệu cho khô cá đét Phú Yên là “hải long”.
Những ngư dân sống lâu năm ở vùng biển Sông Cầu cũng không biết cái tên cá đét bắt đầu từ đâu. Cá có thân dài khoảng 30-40cm, gần giống cá chình nhưng nhỏ và dẹt hơn (ốm, gầy đét) nên có tên là cá đét? Cũng có cách giải thích khác, loại cá này nhỏ dài, chỉ mỗi cách chế biến xẻ (con lớn) hoặc để nguyên con phơi khô nên chết cái tên khô đét! Cá đét có nhiều ở vùng biển Phú Yên, nhưng nhiều nhất là biển TX Sông Cầu. Ở làng chài khu phố Phước Lý có hàng chục hộ làm công việc xẻ phơi khô cá đét.
Hai giờ sáng, những người làm công việc xẻ phơi khô cá đét trực ở cảng, mua gom cá đét tươi từ ghe mới vào về trại bắt đầu công đoạn xẻ cá. Cá đét được cắt phần miệng bỏ răng, dùng dao bén xẻ lườn và lưng, lấy sạch ruột. Cá đét xẻ xong mang xuống rửa lại bằng nước biển rồi trải lên vỉ đặt lên giàn cao, cách mặt đất từ 1-1,5m để phơi, tránh bị dính cát.
Cá đét là nguồn thực phẩm nhiều chất đạm, canxi, ít chất béo. Cá đét tươi cũng có thể nấu chua, nấu lẫu nhưng hạn chế của loại cá này là thịt hơi bở, có xương nên người ta chủ yếu là phơi khô làm mồi nhắm hoặc ăn cơm. Khác với một số vùng, cách chế biến khô cá đét Sông Cầu đơn giản giữ nguyên vị, không tẩm ướp. Mỗi lứa cá đét khô cần 2 nắng (phơi hai ngày) là vừa khô tới. Khô cá đét nướng (hoặc chiên) lên mềm, ít xương. Cá nhỏ không cần xẻ, phơi nguyên con, khi ăn ngọt thịt và có mùi nồng nồng, hăng hăng khá đặc trưng.
Khô cá đét được chuộng không chỉ bởi vị ngon dân dã mà còn khá tiện dụng. Trong nhà có bịch cá đét được bảo quản nơi thoáng mát hoặc bỏ vào tủ lạnh là không lo thiếu mồi ngon đãi khách đột xuất. Khô cá đét Sông Cầu là một trong những đặc sản của vùng đất xứ Nẫu. Không phải cao lương mỹ vị, khô cá đét ngon cái ngon dân dã, giá cả cũng hết sức bình dân.
Đi qua vùng Sông Cầu, khô cá đét không chỉ được bày bán nhiều ở các cửa hàng ven đường mà còn vào hẳn các cửa hàng đặc sản, phổ biến ở cả quán cóc lẫn nhà hàng. Ngoài ra, khô cá đét Sông Cầu đã vượt khỏi ranh giới tỉnh, tiêu thụ mạnh ở các tỉnh miền Trung - Tây Nguyên và cả nước. Ngồi nhâm nhi cùng bè bạn bên bờ sông hay bãi biển nhấm nháp, thưởng thức món khô cá đét dân dã hồn quê xứ biển thật đậm đà thú vị.
QUỲNH MAI
