Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn ghé qua Quy Nhơn (Bình Định) một quãng đời tuổi trẻ. Nhà thơ Lê Văn Ngăn lang bạt nhiều nơi rồi định cư tại Quy Nhơn. Không hẹn mà gặp, hình bóng của hai nghệ sĩ tài hoa gốc Huế đã góp thêm vốn liếng lung linh cho phố biển an lành.
BIỆT DANH TRỊNH “ĐẠI CA”
Quy Nhơn mùa mưa 2014, tôi cùng nhà thơ Nguyễn Thanh Mừng và nhiếp ảnh gia Hoàng Tuấn vào Bệnh viện Đa khoa Bình Định thăm nhà thơ Lê Văn Ngăn. Anh Ngăn đang xạ trị dài hạn sau ca mổ u não. Mái tóc đốm bạc giờ đã chuyển sang trắng vàng, rụng dần, thưa thớt. Vậy mà nụ cười hồn hậu vẫn nở trên khuôn mặt khắc khổ, ám nhiều nỗi bình sinh.
Hình ảnh của Lê Văn Ngăn đọng lại trong lòng anh em quen biết là chân dung một nghệ sĩ tài hoa, người lao động thơ đến tận cùng se sắt. Anh khắt khe trong kết giao nhưng vô cùng thủy chung, tương kính bạn bè. Trong nhiều cuộc trà dư tửu hậu, chúng tôi đã được nghe anh Ngăn kể những mẩu chuyện về Trịnh Công Sơn; anh chỉ kể những chuyện mình trực tiếp tham dự hoặc thẩm định về người nhạc sĩ đồng hương xứ Huế. Lê Văn Ngăn nói: “Anh Sơn sinh năm 1939, mình năm 1943. Mình và anh Sơn thường gặp và quý nhau. Mình coi Trịnh Công Sơn là một người anh”.
Một trong những giai thoại anh Ngăn hay nhắc là chuyện Trịnh bị một đại ca Quy Nhơn lột kính “cảnh cáo” rồi sau đó xin lỗi và tôn là Sơn “đại ca”. Ấy là khoảng những năm 1962-1963, khi Trịnh Công Sơn đang học Trường sư phạm Quy Nhơn khóa 1. Khi đó, Trịnh thường ngồi nhâm nhi suy tưởng bên cốc cà phê ở quán Tuyết Trắng (cạnh Hội trường Quy Nhơn bây giờ). Một đại ca của Quy Nhơn khi ấy là Thành “đầu bò” thấy ngứa con mắt, nên sai đàn em tới lột kính “trấn áp” Trịnh. Thế nhưng hôm sau, khi biết đó là tác giả ca khúc “Diễm xưa” mà mình vẫn ái mộ, Thành “đầu bò” tìm mời Trịnh ra quán kêu một ly cà phê đen để ngỏ lời xin lỗi. Trước sự chứng kiến của đám đàn em, Thành “đầu bò” tuyên bố rất nể phục người viết “Mưa vẫn mưa bay trên tầng tháp cổ…” và trịnh trọng tuyên bố: Từ nay, Trịnh Công Sơn là đại ca Sơn của Thành “đầu bò”.
TÌNH BẠN
Theo Lê Văn Ngăn, giai thoại trên cơ bản là có thật nhưng việc truyền miệng thì dễ “tam sao thất bổn”. Sau này, anh Ngăn vẫn thường gặp lại Thành “đầu bò” và nhắc lại chuyện vui buồn với giai thoại một thời của Trịnh ở phố biển. Sự thực, nguồn gốc của câu chuyện trên là do sự “ít ưa” của một bộ phận con trai Bình Định khi đó đối với một số giáo sinh người Huế “chải chuốt, tự đắc là đem văn minh đến cho Quy Nhơn”. Tuy nhiên, tài năng và ảnh hưởng của Trịnh đối với đất Quy Nhơn là điều khó phủ nhận. Còn biệt danh Thành “đầu bò” (tên thật của ông Lê Văn Thành) xuất phát từ thời ông từng chơi bóng bằng đầu khá điệu nghệ trong phong trào đá banh ở Bình Định trước năm 1975. Ông Thành khi đó là một “đại ca giang hồ” có học và nghĩa khí, trọng người tài hoa.
Chúng tôi ghé lại căn nhà nhỏ trên đường Quy Nhơn thì được biết ông Thành “đầu bò” đã mất cách đây 2 năm. Bên bàn thờ người quá cố, vợ ông Thành cho hay: Sau 1975, chồng bà làm nhiều nghề mưu sinh và luôn giữ những kỷ niệm tốt đẹp đối với nhạc sĩ Trịnh Công Sơn. Ông Thành và nhà thơ Lê Văn Ngăn vẫn hay gặp nhau nhâm nhi trà lá, chia sẻ những buồn vui cuộc đời bên các quán cóc Quy Nhơn.
Còn theo nhà báo Lê Viết Thọ - người đã trực tiếp gặp Thành “đầu bò”, thì câu chuyện có vẻ “chung chung” hơn. Trong lần gặp nhà báo, ông Thành cho biết việc quen và chơi với Trịnh Công Sơn là có thật. Số là, ông Thành “đầu bò” khi đó đang học Trường trung học Cường Để, đã cùng một số “tay chân” tổ chức phục kích để khiêu khích và đánh nhau với giáo sinh Huế. Sau đó, Trịnh Công Sơn tìm gặp Thành “đầu bò” và giải thích phải trái. Lý lẽ xác đáng, cách nói chững chạc của Trịnh Công Sơn đã thuyết phục được nhóm của Thành “đầu bò”, chấm dứt mối hiềm khích giữa giáo sinh Huế với thanh niên Quy Nhơn. Từ đó, những ngày rỗi, Thành “đầu bò” thường cùng bạn bè tụ tập nơi ngã tư “Quốc tế” (ngã tư Trần Hưng Đạo - Mai Xuân Thưởng, Quy Nhơn hiện nay) rồi mời Trịnh Công Sơn đi uống cà phê, đánh billard. Tuy nhiên, sau này ông Thành ít nhắc chuyện này vì sợ thiên hạ nói “thấy người sang bắt quàng…”.
CÒN ĐÓ TUYẾT TRẮNG, THU VÀNG
Theo nhận xét của nhà thơ Lê Văn Ngăn, những ngày trai trẻ ở Quy Nhơn, Trịnh Công Sơn uống rượu chưa nhiều, chủ yếu là ngồi ở vài quán cà phê để một mình suy tưởng. Trịnh học khóa 1 tại Trường sư phạm Quy Nhơn (1962-1964). Trong số khoảng 300 giáo sinh đậu vào khóa này có 60% là người Huế, còn lại rải rác các tỉnh Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Gia Lai, Kon Tum...
Những năm ở Quy Nhơn là thời gian Trịnh Công Sơn sáng tác khá sung sức. Ngồi uống rượu bên bờ biển, anh dùng que diêm chấm mực kẻ khuôn nhạc trong vỏ bao thuốc lá và viết nhạc. Viết xong bài nào lại đưa cho Ban Văn nghệ trong trường xướng âm, hát ngay bài đó. Trịnh Công Sơn là người thích tìm cái riêng mình, cái tĩnh lặng trong cái ồn ào. Ông hay ghé quán cà phê để lặng lẽ trầm tư. Và có lẽ, chính từ những phút giây như vậy, vang vọng vào hồn ông thành những giai điệu, ca từ. Quán cà phê ông hay ghé đến nhất là Tuyết Trắng. Trịnh Công Sơn thường ngồi nhìn ra cửa sổ. Ở đó, khi ấy chỉ có bãi hoang đầy cát và những mái nhà phía xa.
Nhà thơ Lê Văn Ngăn trầm tư: “Bản thân Trịnh Công Sơn luôn nhiều lần nhắc muốn trở lại Quy Nhơn. Nhưng từ khi ra trường đến hơn 30 năm sau, anh mới có dịp quay trở lại”. Cuối năm 1998, Trịnh cùng với nhạc sĩ trong nhóm “những người bạn” đã về giao lưu với sinh viên Trường đại học Quy Nhơn.
Lần trở lại Quy Nhơn này, Trịnh Công Sơn đã tìm gặp Lê Văn Ngăn cùng một số bạn cũ, rồi ghé thăm quán cà phê Thu Vàng ở 70 Trần Cao Vân. Hồi ấy, đây là quán cà phê có nhạc sống đầu tiên ở Quy Nhơn, thường xuyên tổ chức các đêm hát nhạc Trịnh và mừng sinh nhật ông vào ngày 28/2 hàng năm.
Chị Trần Thị Thu Trang, chủ quán Thu Vàng khi đó giờ vẫn còn trân trọng giữ nhiều tấm ảnh chụp Trịnhđến quán nhà. Thu Vàng sau đó đã nhiều lần đổi địa điểm nhưng hình ảnh, thanh âm Trịnh Công Sơn vẫn chiếm không gian trang trọng… Chị cho biết, vì lý do sức khỏe nên vừa nhượng lại quán Thu Vàng cho một chủ mới. Còn riêng với Trịnh Công Sơn, hai năm sau chuyến về Quy Nhơn, người nhạc sĩ thiên tài đã chia tay chốn địa đàng đúng vào ngày cá tháng tư (1/4/2001).
HÙNG PHIÊN
