Mẹ tôi nay đã gần 80 tuổi. Bà thường nhắc: Sao lâu quá không thấy mấy đứa nhỏ về chơi vậy bay? Mỗi lần nghe như vậy, tôi thấy mình như có lỗi và thường hay chống chế: Dạ, các cháu bận học thêm, học cua bù đầu bù cổ… Mẹ yên chí, hè này con sẽ đưa các cháu về thăm chơi ở với ba mẹ cả tuần!

Ông và cháu (ảnh minh họa) - Ảnh: M.M.TÂM

Thực ra, đối với những đứa trẻ thuộc thế hệ từ 9x trở về sau này, nhất là những trẻ được sinh ra ở thành phố, chúng nó được nuôi dưỡng trong mô hình gia đình chỉ có cha mẹ và con cái. Con tôi từ nhỏ đã được cho đi nhà trẻ và khi biết ê a là vào trường học nên sự gần gũi với ông bà hầu như rất ít, thậm chí là không có. Mỗi lần nhắc các con về thăm nội, ngoại, tôi thấy chúng nó không có chút gì là hào hứng, nhiều khi còn tỏ vẻ e ngại. Đứa nào cũng lắc đầu và than rằng về nội không có gì chơi. Khác với thế hệ tôi, hồi còn nhỏ, mỗi lần cha mẹ đồng ý cho về nội, ngoại là háo hức rạo rực, đêm ngủ trông trời mau sáng. Thị trấn cách quê gần chục cây số nhưng những ngày nghỉ, từ mờ sáng, tôi và thằng em 5 tuổi đã đùm túm đi bộ để về quê thăm nội, ngoại. Cái thong thả khi về quê là được theo những trẻ chăn bò tung tăng bay nhảy trên những trảng đồi thơm mùi hoa trái chim chim, dúi dẻ, được tắm sông, leo trèo hái me, ăn ổi… Sướng nhất là được ăn những miếng kẹo đỗ, các loại khoai củ, món nào nội cũng bảo là bà để dành cho tụi bay.

Với thế hệ tôi, khi nhắc đến hai từ “ông bà”, hầu như trong đầu ai cũng hiện lên những hình ảnh thật gần gũi, thân quen. Những gia đình ba, bốn thế hệ cùng chung sống, ông bà có khi còn gần gũi hơn bố mẹ. Bởi bố mẹ tất bật đi làm đồng kiếm sống trong những năm gian khổ sau chiến tranh, thì ông bà chính là người bận bịu, nói chính xác là rất vất vả trong việc chăm nom con cháu. Tình cảm ông bà và các cháu gắn liền với từng bữa ăn giấc ngủ. Khi lên 5 tuổi, tôi mới thấy nỗi khổ của ông bà khi chăm nom cho cháu. Những hôm cha mẹ vắng nhà, với những đứa em còn nằm ngửa, đỏ hỏn, chính bà là người sú cơm, cho bú mớm mỗi khi nó khát sữa cùng với những bài hát ru dìu dặt trong mỗi lần cho cháu ngủ… Nhớ đến ông bà là nhớ tới nụ cười đôn hậu khi cháu biết vâng lời và làm những điều của ông bà dạy bảo.

Với những em bé sinh ra và lớn lên trong thời đại ngày nay, mọi chuyện đã khác hẳn. Ông bà trở thành cụm từ xa lạ. Nếu như trước đây, chúng ta thường thấy mô hình gia đình ba thế hệ là rất phổ biến theo quan niệm “Trẻ cậy cha, già cậy con”, được chúng ta trân trọng bao nhiêu thì lớp trẻ bây giờ lại có xu hướng xa rời, hời hợt trong tiếp nhận những giá trị bất biến mà tổ tiên ta đã dày công vun đắp bấy nhiêu. Không ít người trẻ quá đề cao sự tự do cá nhân, nhất là ở các trung tâm đô thị. Nhiều nam nữ thanh niên có nghề nghiệp, việc làm ổn định, khi lập gia đình đã nhanh chóng tìm nơi ở riêng để được tự do trong đi đứng, nói năng, ăn ở… mà không phải chịu sự giám sát, nhắc nhở, bảo ban của những người lớn tuổi như “đi thưa, về trình”, “gọi dạ, bảo vâng”... Chưa kể những trường hợp vợ chồng trẻ gặp phải ông bà, cha mẹ thuộc diện kỹ càng, khó tính để xảy ra cảnh hục hặc “mẹ chồng, nàng dâu” thì việc tách hộ, ở riêng để lẩn tránh sự ràng buộc đó càng được xúc tiến. Cho nên, chẳng có gì khó hiểu khi nhiều đứa cháu sinh ra, lớn lên, chỉ xem ông bà như người dưng, cả năm mới về thăm một lần, không cảm nhận rõ tình thân máu mủ ruột rà.

Tình thương yêu ông bà với con cháu là cả quá trình chắt chiu vun đắp. Trẻ không thể thương yêu ông bà nếu như mẹ cha không dạy bảo và làm gương trong mối quan hệ thiêng liêng ấy. Nhiều bậc cha mẹ cả tháng, thậm chí cả năm mới về thăm quê, thăm đấng sinh thành một lần. Ngày giỗ chạp, ngày sinh nhật ông bà, ngày tu tảo mồ mả gia tộc, họ thậm chí còn chẳng nhớ… Thế thì thử hỏi làm sao con trẻ có thể yêu ông bà cho được? Các nhà tâm lý học đã chứng minh, trẻ con yêu thương ông bà sẽ phát triển tâm lý tốt hơn. Vì vậy, giáo dục cho con biết yêu thương và kính trọng ông bà là một mắc xích quan trọng trong quá trình giáo dục tính cách, tình cảm, tâm hồn, đạo đức cho con trẻ.

MẠNH MINH TÂM