Thành phố lớn nhất đất phương Nam ẩn chứa nhiều bất ngờ thú vị và có sức hấp dẫn lớn, luôn dung nạp, cảm hóa, tạo bệ phóng cho những tài năng dựng nghiệp. Nhất là những người sa cơ thất thế. Thành phố này cũng là nơi mở đầu cho nhiều chương trình hoạt động xã hội từ thiện có sức lan tỏa rộng lớn trên tinh thần nghĩa hiệp “Làm ơn há dễ trông người trả ơn” của Lục Vân Tiên…
Xả thân cứu người, tương thân tương ái!
Một trong những tính cách tiêu biểu của người Sài Gòn và Nam Bộ là tinh thần nghĩa hiệp. Nó đã trở thành triết lý sống, di sản văn hóa, được thi hào Nguyễn Đình Chiểu đúc kết sinh động qua hình tượng nhân vật trượng nghĩa Lục Vân Tiên. Giữa đường gặp đảng lâu la của tướng cướp “sơn đài” Phong Lai ức hiếp, bắt bớ con gái nhà lành, Lục Vân Tiên bất bình “nổi trận lôi đình” ra tay anh hào dẹp loạn cứu người:
Vân Tiên ghé lại bên đàng,
Bẻ cây làm gậy nhắm làng xông vô.
Kêu rằng: “Bớ đảng hung đồ!
Chớ quen làm thói hồ đồ hại dân.
Vung gậy đập chết Phong Lai. Dẹp tan đảng lâu la cướp bóc. Trước lời thỉnh cầu của mỹ nhân Kiều Nguyệt Nga mời về dinh phủ thân phụ để báo đáp ơn cứu mạng, họ Lục đã ứng xử rất hảo hán.
Vân Tiên nghe nói mỉm cười,
Làm ơn há dễ trông người trả ơn.
Nay đà tỏ nỗi nguồn cơn,
Nào ai tính thiệt so hơn làm gì.
Có câu kiến nghĩa bất vi,
Lâm nguy bất cứu mạc phi anh hùng.
Thấy người gặp nạn không thể không cứu. Giúp người chẳng mong người trả ơn. Thật nghĩa khí! Hành động Lục Vân Tiên “tả đột hữu xung” cứu Kiều Nguyệt Nga và Kim Liên là hình ảnh gây ấn tượng nhất trong truyện thơ của Nguyễn Đình Chiểu. Đó cũng là tính cách tiêu biểu chi phối những tính cách khác của nhân vật, như sự hiếu thảo, chung thủy, nghĩa tình, bao dung, độ lượng. Và đó cũng là những đức tính tốt đẹp của người Sài Gòn - Nam Bộ được hun đúc từ thuở khẩn hoang mở đất lập làng, chống chọi thiên nhiên hoang sơ khắc nghiệt và những thế lực hắc ám, đoàn kết tương trợ nhau vượt qua bao khó khăn nguy hiểm ở vùng đất mới phương Nam. Đức tính ấy đã trở thành triết lý sống, một thứ đạo, đạo làm người!
Danh tướng Trần Văn Trà người lãnh đạo cao nhất của TP Sài Gòn - Gia Định ngay sau ngày đất nước hòa bình thống nhất, lúc sinh thời ông kể với tôi rằng công trình thủy điện Trị An được xây dựng trong hoàn cảnh muôn vàn khó khăn là nhờ ở tinh thần vì nghĩa lớn của mỗi người dân. Không chỉ ở TP Hồ Chí Minh mà khắp Nam Bộ lúc ấy đâu đâu cũng dậy lên phong trào quyên góp vì Trị An. Đích thân tướng Trần Văn Trà cùng những nhà lãnh đạo khác như Võ Văn Kiệt, Tô Ký, Trần Văn Danh, Nguyễn Vĩnh Nghiệp… không ngừng đi vận động. Vị tướng kể rằng ông rất cảm động khi có những người đàn bà bán hàng hè phố, ông già mù đánh đàn bên bến phà vẫn đóng góp để xây dựng nguồn ánh sáng cho tương lai!
Chính từ tinh thần nghĩa hiệp mà ngày nay những phong trào xã hội từ thiện đền ơn đáp nghĩa, tương thân tương ái “lá lành đùm lá rách” đã xuất hiện một cách tự nhiên và ngày càng được phát huy rộng khắp, mà điểm xuất phát thường là Sài Gòn - TP Hồ Chí Minh. Đó là phong trào xây nhà Tình nghĩa, Tình thương. Đó là những chuyến hàng cứu trợ đồng bào bị thiệt hại nặng vì thiên tai ở miền Trung, miền Bắc, miền Tây mùa lụt bão. Đó là những chuyến tặng quà cho người dân, trẻ em nghèo hiếu học vùng sâu vùng cao. Đó là sự trợ giúp mùa thi cho thí sinh tỉnh xa. Đó là những hiệp sĩ đường phố chống trộm cướp, đinh tặc. Đó là việc hỗ trợ giải cứu nông sản, thực phẩm nuôi trồng của nông dân. Đó là những bữa cơm bữa cháo từ thiện ở các bệnh viện và các quán cơm giá cực rẻ. Đó là những ổ bánh mì, thùng nước uống miễn phí cho người đi đường, thậm chí có cả quầy quần áo 0 đồng…
Khó mà biết hết, kể hết những việc làm giàu ý nghĩa mang tinh thần Lục Vân Tiên của hàng triệu người Sài Gòn. Họ làm một cách tự nguyện. Họ làm một cách lặng lẽ, không khoa trương và cũng không nhằm bất cứ mục đích nào khác ngoài việc giúp người trong lúc khốn khó. Tôi có anh bạn biệt danh Nam Vòi, vì anh chuyên buôn bán vòi, ống nước sinh hoạt, quê gốc ngoài Bắc nhưng sinh sống ở Phú Nhuận, Sài Gòn. Mỗi lần đọc báo thấy những hoàn cảnh thương tâm, anh đều đứng ngồi không yên, tìm cách trò chuyện chia sẻ với bạn bè và dành dụm gửi vài triệu đồng đến tận địa chỉ người cần giúp. Hàng mấy chục năm nay anh luôn như vậy. Nghĩa cử của anh lây lan, kích thích bạn bè và bà con tiểu thương cùng chung tay góp sức.
Gần như năm nào mùa mưa bão cũng gây thiệt hại lớn ở những vùng khác nhau nước ta. Bao giờ người Sài Gòn cũng đi đầu trong công tác hỗ trợ. Từ giới trí thức, văn nghệ sĩ, công chức đến bà con tiểu thương các chợ như An Đông, Bến Thành, Thị Nghè, Tân Bình, Tân Phú, Tân Hương, Bình Trị Đông, Phú Lâm… đều quyên góp kẻ ít người nhiều, kẻ tiền mặt người quần áo, lương thực, thực phẩm chuyển ngay đến những vùng đồng bào bị nạn. Và từ thành phố này, những phong trào hoạt động xã hội từ thiện đã lan tỏa khắp các tỉnh thành, ảnh hưởng sâu rộng trong mọi tầng lớp nhân dân.
Thấm nhuần tinh thần nghĩa hiệp Lục Vân Tiên
Tinh thần nghĩa hiệp như gen di truyền qua các thế hệ người Sài Gòn và Nam Bộ. Nó còn có sức cảm hóa mạnh mẽ, nhanh chóng cả những người nơi khác đến đây lập nghiệp.
Những năm đầu mới đi làm báo tôi cảm phục tinh thần tương trợ của anh Hàn Tấn Quang đối với các nhà văn, nhà báo có cuộc sống khó khăn và những chuyến đi cứu trợ đồng bào bị bão lụt, trong đó có Phú Yên quê tôi trong cơn bão lũ thế kỷ năm Quý Dậu 1993. Hàn Tấn Quang quê Quảng Ngãi vào Sài Gòn học tập, tham gia phong trào tranh đấu, bị đối phương bắt bỏ tù, về sau anh sáng lập tờ tạp chí Kiến Thức Ngày Nay từng có lúc số lượng phát hành rất cao, sức lan tỏa mạnh nhất nước. Đây cũng là nơi tôi gắn bó từ khi ra trường năm 1991 đến hơn 15 năm sau.
Khi chuyển sang phụ trách tờ nguyệt san Đương Thời, tôi cũng ấn tượng vợ chồng doanh nhân Võ Ngọc Thành về những món quà cuối năm dành cho người nghèo cùng những chuyến hàng cứu trợ kịp thời đồng bào bị thiên tai. Quê ở Phú Yên, học kinh nghiệm từ nước ngoài trở về anh Võ Ngọc Thành cùng vợ Nguyễn Thị Hồng đã sáng lập hệ thống siêu thị Maximark hàng đầu lừng lẫy một thời. Tôi nhớ vào đêm 2/11/2009, xóm Trường nằm bên bờ sông Kỳ Lộ thuộc huyện miền núi Đồng Xuân, tỉnh Phú Yên bị trận lũ bất ngờ ập về xóa sạch, cuốn chết 18 người và vùi lấp toàn bộ nhà cửa, tài sản 44 hộ dân trong xóm. Hai hôm sau, anh Võ Ngọc Thành đã cùng chúng tôi về tận xóm Trường cứu trợ với số hàng hóa và tiền mặt giá trị rất lớn. Anh cũng như mọi người đội mưa đội gió đi thăm hỏi và mang quà tặng từng gia đình gặp nạn.
Tôi cũng tâm đắc với tinh thần nghĩa hiệp của doanh nhân trẻ Trần Thanh Phong, người bạn học cùng lớp với nhà văn Trần Nhã Thụy, chủ nhân Công ty Thiên Bút mang hình ảnh quê nhà Quảng Ngãi, vừa kinh doanh anh vừa có những chuyến đi làm từ thiện lặng lẽ khắp nơi. Anh từng phối hợp với Ban Nhà văn trẻ Hội Nhà văn TP Hồ Chí Minh bay ra tận miền núi Nghệ An để tặng quà, hỗ trợ chương trình dành cho học nghèo miền cao. Cũng là người quê Quảng Ngãi, anh Lê Văn Thái có hoàn cảnh trái ngược với doanh nhân Trần Thanh Phong, nhưng tinh thần trượng nghĩa thì giống nhau. Qua bạn văn trẻ Đoàn Phương Huyền ở Đài Tiếng nói nhân dân TP Hồ Chí Minh, tôi được biết anh Lê Văn Thái rời ruộng đồng quê nhà vào thuê căn nhà nhỏ trên đường Hồng Lạc, phường 11, quận Tân Bình để sửa xe nuôi cả gia đình. Những lúc rảnh anh tranh thủ đi mua xe đạp phế thải về tháo ra, sơn sửa và lắp ráp mới, mang tặng các em học sinh con gia đình khó khăn thông qua Chi hội Bảo trợ Bệnh nhân nghèo Bình Phú Đông. Anh khổ, có người còn khổ hơn anh. Đúng là “lá lành đùm lá rách”!
Tinh thần nghĩa hiệp còn thể hiện ở cả giới tu hành. Không ở đâu có phong trào hoạt động xã hội từ thiện mạnh như giới Phật giáo Sài Gòn. Mùa bão lụt hàng năm, hầu như tất cả các chùa đều tổ chức quyên góp và chở hàng hóa đi cứu nạn. Từ các nhà sư đạo cao đức trọng đến các chú tiểu, phật tử đều vô tư lao vào việc nghĩa. Ở chùa Lá - Gò vấp, sư thầy trụ trì Thích Nhuận Tâm là một trong những người nhiệt thành như vậy. Ông từ quê nhà Quảng Nam vào Sài Gòn tu hành tự lập chùa bằng hai bàn tay trắng, khởi đầu mái lá cho đến ngôi chùa bề thế, mở lớp dạy ngoại ngữ miễn phí cho trẻ em bất hạnh, hỗ trợ nghệ sĩ nghèo, tổ chức ngày thơ và triển lãm đá thiên nhiên do mình sưu tập, vận động nhiều chương trình xã hội từ thiện…
Đặc biệt, khi nói tới một trong những người Sài Gòn thấm nhuần tinh thần nghĩa hiệp Lục Vân Tiên, tôi không thể nào quên người bạn thơ Lâm Xuân Thi, doanh nhân văn hóa gắn liền với thương hiệu xe đạp Martin 107 nổi tiếng. Khởi đầu lắp ráp từng chiếc xe đạp mưu sinh, anh đã tạo dựng nên thương hiệu mang tên thánh, góp phần quan trọng đẩy lùi xe đạp Trung Quốc khỏi thị phần Việt Nam và nâng cấp thành dòng xe thời trang bền đẹp phổ biến cả nước. Nhờ lợi nhuận từ kinh doanh xe đạp mà anh đã làm được nhiều việc có ích cho cộng sự, cộng đồng và nhất là cho những bạn thơ gặp khó khăn bằng Quỹ Tình thơ.
Không phải sau này trở thành “đại gia” Lâm Xuân Thi mới hoạt động từ thiện, mà ngay thời gian đầu mới khởi nghiệp, trong hoàn cảnh còn đơn độc khó khăn, anh đã thể hiện tinh thần trượng nghĩa Lục Vân Tiên. Xuất thân là người làm thơ nên khi nghe tin những bạn thơ bạn văn gặp hoạn nạn, anh lặng lẽ tìm cách giúp đỡ. Các nhà thơ đến mua xe đạp Martin 107 đều được anh giảm giá, gặp trường hợp quá khó khăn thì anh tặng luôn.
Lâm Xuân Thi còn tặng xe đạp cho những tấm gương điển hình trong các phong trào của thành phố như săn bắt cướp, vệ sinh môi trường, sinh viên vượt khó hiếu học… và cả quà tết cho đồng bào nghèo khắp nơi. Mỗi lần các quận, huyện hay bệnh viện, trường học của TP Hồ Chí Minh cần phần thưởng động viên các cá nhân có thành tích tốt trong các chương trình hoạt động xã hội và giáo dục, tìm đến đặt vấn đề thì anh luôn sẵn lòng hỗ trợ. Thông qua các đại lý ở các tỉnh thành, Lâm Xuân Thi còn tặng xe đạp cho rất nhiều học sinh, sinh viên gặp khó khăn. Ba mươi năm qua, hàng chục ngàn chiếc xe đạp được anh tặng đã trở thành phương tiện giúp ích cho những người nông dân nhẹ nhàng hướng tới cánh đồng, cho bà con thị dân nghèo có “cần câu” ngang dọc mưu sinh và đặc biệt cho những em thơ vui vẻ đến trường, mà trong đó có không ít em bây giờ đã thành đạt!
Tất nhiên, khi nói tới doanh nhân mang tâm hồn thi sĩ Lâm Xuân Thi không thể quên Quỹ Tình thơ. Vào một ngày đẹp trời, khi ngồi cà phê trò chuyện cùng chúng tôi, anh ngỏ ý muốn thành lập một quỹ từ thiện. Thoạt đầu anh dự định quỹ này dành cho sinh viên nghèo. Nhưng sau khi bàn luận, trước tình hình nhiều bạn thơ có đời sống rất khó khăn, chúng tôi quyết định thành lập Quỹ Tình thơ. Bắt đầu khởi động từ Ngày Thơ Việt Nam 2009, tức rằm tháng Giêng năm Kỷ Sửu, Quỹ Tình thơ mua hỗ trợ, phát hành các tập thơ đến bạn đọc và giúp đỡ những nhà thơ gặp khó khăn, bất hạnh. Ban đầu Quỹ Tình thơ chỉ giới hạn sự hỗ trợ ở TP Hồ Chí Minh, về sau mở rộng dần ra cả nước, gây xúc động và khơi nguồn cảm hứng nhân văn cho đời sống thi ca.
Đối với Lâm Xuân Thi, ngoài gia đình và thi ca thì niềm vui lớn của anh là được chia sẻ với những hoàn cảnh khó khăn. Chia sẻ để mà vui, để lòng nhẹ nhàng rồi… quên. Bởi anh chẳng thể nhớ hết những việc có ý nghĩa mình đã làm. Đó chính là tính cách, tinh thần Lâm Xuân Thi, một thi sĩ “cháy” hết mình vì thơ và một doanh nhân văn hóa thực sự tiêu biểu. Anh đã sống và làm đúng như lời anh nói: “Văn hóa doanh nhân thực sự là một vấn đề mà những doanh nghiệp cần phải nghĩ đến. Văn hóa doanh nhân sẽ khiến cho một doanh nghiệp hiểu và biết rằng mình sẽ phải kinh doanh như thế nào cho có đạo đức. Giữa lợi nhuận và tiền thuế phải đóng, giữa doanh số và thu nhập của công nhân, giữa tích luỹ bản thân và sự hỗ trợ cho những người khốn khó, giữa đồng tiền kiếm được và cách sử dụng chúng, giữa lòng tự hào bề thế và tính khiêm tốn ban sơ…”.
Tinh thần nghĩa hiệp Lục Vân Tiên ngày càng có sức lan tỏa ở những chiều kích mới, cao hơn, đẹp hơn, bởi hàng triệu người Sài Gòn mà điển hình như Lâm Xuân Thi!
PHAN HOÀNG
