Phú Yên là một vùng đất có bề dày lịch sử hơn 415 năm gắn với hành trình mở cõi của các bậc tiền nhân. Nét đặc sắc của văn hóa Phú Yên là sự đan xen, giao thoa và hòa hợp của nền văn hóa Việt - Chăm. Đặc biệt, động lực, nguồn lực nội sinh cho tỉnh phát triển là truyền thống anh hùng cách mạng, ý chí tự lực, tự cường, tinh thần năng động, sáng tạo, niềm tự hào, khát vọng vươn lên xây dựng quê hương.

Đồng chí Phan Đình Trạc, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban Nội chính Trung ương cùng các đồng chí Thường trực Tỉnh ủy và Ban Thường vụ Tỉnh ủy thưởng thức nghệ thuật đàn đá Phú Yên tại Di tích quốc gia đặc biệt Tháp Nhạn. Ảnh: HÀ MY

Độc đáo văn hóa vùng đất Phú

Địa danh Phú Yên xuất hiện vào thời Chúa Nguyễn Hoàng, trước đó còn là vương quốc Hoa Anh (vùng Phú Yên, Khánh Hòa ngày nay) cùng vương quốc Nam Bàn (vùng Tây Nguyên) thời Lê Thánh Tông chinh Nam để bình Chiêm năm 1471. Cha ông ta lấy từ “Phú Yên” để đặt cho vùng đất mới thủa khai sơn lập ấp là cũng nhằm quảng bá, chiêu dụ lòng dân theo về mở mang bờ cõi (Phú là giàu có, Yên là bình yên). Khi viết về mảnh đất này, nhà thơ Quách Tấn đã có đôi dòng: “Đất tốt, người siêng, trí Phú/ Tính hòa, tính đạm, cư Yên”.

Phú Yên là dải đất có quá trình lịch sử đầy biến động trong suốt từ nửa cuối thế kỷ XV đến đầu thế kỷ XIX. Nếu tính từ buổi đầu khi cuộc di dân do Chúa Nguyễn sai Lương Văn Chánh dẫn đầu vượt đèo Cù Mông, phía Nam huyện Tuy Viễn bấy giờ (thuộc Bình Định ngày nay) đến vùng đất mới để mở mang bờ cõi về phương Nam thì đến nay đã 416 năm (Sắc lệnh của Tổng trấn Nguyễn Hoàng chỉ dụ cho Phù Nghĩa Hầu Lương Văn Chánh năm 1597 hiện còn lưu giữ tại đền thờ Lương Văn Chánh ở Phú Yên).

Bên cạnh đó, Phú Yên còn được biết đến là một vùng đất có chiều sâu văn hóa. Tỉnh có 23 di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia, hơn 50 di tích văn hóa cấp tỉnh trong cộng đồng 34 dân tộc anh em. Một số di tích, địa danh đã gắn liền với tên tuổi của các danh nhân lịch sử như: Đá Bia gắn với truyền thuyết về hành trình mở cõi về phương Nam của vua Lê Thánh Tông; Đền thờ chí sĩ yêu nước Lê Thành Phương; Thành An Thổ, nơi sinh đồng chí Trần Phú - Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng Cộng sản Việt Nam; núi Chóp Chài, nơi quân và dân Phú Yên giải thoát Luật sư - Chủ tịch Nguyễn Hữu Thọ…

Các di sản văn hóa độc đáo như: dân ca bài chòi (cùng một số tỉnh Nam Trung Bộ đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại), hò bá trạo, đua ngựa gò Thì Thùng… đã làm nên nét riêng cho vùng đất này. Đặc biệt, tỉnh có những di sản độc đáo mà hiếm nơi nào có như: bộ kèn đá và đàn đá Tuy An có niên đại cách đây khoảng 2.500 năm; bộ nhạc cụ trống đôi, cồng ba, chiêng năm. Ngoài ra, những làng nghề truyền thống như nghề chế biến nước mắm, sản phẩm mỹ nghệ ốc đá, vỏ gáo dừa... Ẩm thực Phú Yên cũng vô cùng phong phú và độc đáo như: bò một nắng, mắt cá ngừ đại dương, ốc nhảy Sông Cầu, sò huyết, hàu đầm Ô Loan…

Phú Yên được ví như một căn phòng khổng lồ, phía Bắc là dãy Cù Mông ranh giới giữa Bình Định và Phú Yên, nơi có giống chè Mã Dọ nổi tiếng. Phía Nam là dãy Đại Lãnh, ranh giới giữa Khánh Hòa và Phú Yên, với núi Thạch Bi được mệnh danh là “nam phương đệ nhất trụ” (chỉ phiến đá trên núi Thạch Bi cao khoảng 80m, cách xa vẫn có thể nhìn thấy). Phía Tây là vùng bán sơn địa, cao dần rồi giáp với Tây Nguyên; lại có cao nguyên Vân Hòa khí hậu mát mẻ, được ví là “Đà Lạt của miền duyên hải”. Phía Đông là 189km bờ biển trải dài từ vịnh Xuân Đài đến Hòn Nưa, tạo nên một bức tranh thiên nhiên hoang sơ và hùng vĩ, thu hút du khách. Với một hình sông, thế núi, đồng bằng, biển cả như thế, gần như thiên nhiên đã ban tặng cho Phú Yên khá nhiều tiềm năng, lợi thế.

Hơn thế, con người Phú Yên chân chất, hiền hòa, mến khách, trọng nghĩa… được xem như một “đặc sản” độc đáo của vùng đất. Trải qua các thời kỳ lịch sử, các thế hệ người Phú Yên đã nối tiếp nhau không ngừng nỗ lực vượt qua khó khăn, gian khổ và hy sinh để bảo vệ và phát triển vùng đất thân yêu này.

Hội bài chòi là dịp để giới thiệu, quảng bá về giá trị di sản Nghệ thuật bài chòi Trung Bộ Việt Nam nói chung, của Phú Yên nói riêng tới bạn bè trong nước và quốc tế. Ảnh: HÀ MY

Phát huy sức mạnh nội sinh của văn hóa

Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng xác định: “Lấy giá trị văn hóa, con người Việt Nam làm nền tảng, sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững. Xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, gắn kết chặt chẽ, hài hòa giữa giá trị truyền thống và giá trị hiện đại” là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu nhằm đưa đất nước phát triển nhanh và bền vững. Tổng Bí thư Tô Lâm cũng từng nhấn mạnh: “Văn hóa là sản phẩm đặc biệt của con người, của dân tộc. Giữ gìn và phát huy sức mạnh của văn hóa là lĩnh vực mà bất cứ quốc gia nào cũng phải quan tâm bởi nhiệm vụ này gắn liền với sự phát triển xã hội, làm phong phú đời sống tinh thần của người dân và sự vận hành hiệu quả của Nhà nước”.

Cụ thể quan điểm của trung ương, tỉnh Phú Yên có nhiều hoạt động bảo tồn, phát huy di sản văn hóa gắn với phát triển du lịch, góp phần gìn giữ các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc, nâng cao chất lượng đời sống nhân dân. Một yếu tố quan trọng mà tỉnh Phú Yên xác định trong sự phát triển bền vững chính là yếu tố con người. Người dân là đối tượng thụ hưởng thành quả của sự phát triển, nhưng người dân cũng chính là chủ thể tạo ra sự phát triển. Trong nhiệm kỳ 2020-2025, cùng với xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp ngang tầm nhiệm vụ, tỉnh Phú Yên cũng triển khai Chương trình hành động về phát triển con người với mục tiêu xây dựng con người Phú Yên phát triển toàn diện gắn với phát triển tri thức, phát triển thể chất, có phẩm chất đạo đức, có kiến thức về kỹ năng xã hội.

Vùng đất Phú Yên với hơn 415 năm hình thành và phát triển đã để lại nhiều dấu ấn trong tiến trình lịch sử của dân tộc Việt Nam. Trong ảnh: Đô thị Tuy Hòa, nằm bên bờ sông Đà Rằng đang trên đà phát triển, trở thành đô thị hiện đại. Ảnh: NGỌC THẮNG

Khi Phú Yên sáp nhập với Đắk Lắk, mở ra một không gian phát triển mới, không ít người bày tỏ quan ngại tỉnh mới sẽ đánh mất bản sắc văn hóa của vùng đất Phú trời Yên. Song, hợp nhất với Đắk Lắk, không phải Phú Yên sẽ đánh mất bản sắc văn hóa địa phương, mà là để nâng tầm địa phương; không phải là xóa bỏ lịch sử, mà là viết tiếp một chương mới với quy mô lớn hơn, tầm vóc cao hơn. Xây dựng và phát triển quê hương giàu mạnh, bền vững và đậm đà bản sắc văn hóa là ước mơ của bao thế hệ cha ông. Giờ đây, ước mơ ấy càng trở nên mãnh liệt hơn bao giờ hết, khi đó là sự cộng hưởng ước mơ của 2 vùng đất sáp nhập thành một, tạo ra sức mạnh tổng hợp lớn hơn như lời nhắn nhủ của Tổng Bí thư Tô Lâm.

Văn hóa chỉ có thể là sức mạnh nội sinh khi mỗi người dân đều có thể đóng góp vào sự phát triển chung, giúp nâng cao giá trị và phát huy hiệu quả các nguồn lực hiện có. Để vẻ đẹp văn hóa và lịch sử của vùng đất Phú trời Yên mãi tỏa sáng, mỗi người dân Phú Yên cần tiếp tục xây dựng, giữ gìn và phát huy. Khi tình yêu với văn hóa dân tộc, tình yêu với quê hương được lan tỏa, thúc đẩy mạnh mẽ, mỗi người dân sẽ là một đại sứ văn hóa với ý thức trách nhiệm giữ gìn và đưa văn hóa của vùng đất thân yêu này lên tầm cao mới, thực sự trở thành nền tảng tinh thần, động lực phát triển trong kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.