Độc quyền vàng miếng dẫn tới tình trạng nguồn cung bị bó hẹp và không phản ánh đúng nhu cầu thị trường, tạo ra chênh lệch lớn giữa giá vàng trong nước và thế giới. Theo các chuyên gia, đề xuất xóa bỏ độc quyền vàng miếng là một bước đi có tính chất đột phá, thể hiện cách tiếp cận mới trong tư duy quản lý các thị trường nhạy cảm như vàng; đồng thời phù hợp với mục tiêu tự do hóa, minh bạch hóa thị trường mà Việt Nam đang theo đuổi.

Người dân chọn mua vàng tại một doanh nghiệp ở Phú Yên. Ảnh: PV

Cần thiết xóa độc quyền vàng miếng

Theo TS Ngô Minh Vũ, giảng viên Đại học Kinh tế TP Hồ Chí Minh, vàng từ lâu đã là một tài sản đặc biệt, có vai trò tiền tệ trong lịch sử, từng được sử dụng như một phương tiện thanh toán ở nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Vì vậy, không ngạc nhiên khi các chính phủ trên thế giới đều rất thận trọng trong việc quản lý thị trường vàng, nhằm tránh những hệ lụy đối với chính sách tiền tệ và ổn định tài chính.

ĐBQH Hoàng Văn Cường cho rằng, Nghị định 24/2012/NĐ-CP ra đời đã có tác dụng rất tốt là xóa bỏ tình trạng sử dụng vàng làm đơn vị thanh toán. Hiện tại, các hoạt động giao dịch mua bán người dân đều sử dụng tiền đồng của Việt Nam. Tuy nhiên, độc quyền vàng miếng và độc quyền nhập khẩu vàng cũng dẫn đến sự chênh lệch giá vàng miếng thời kỳ này, bởi hạn ngạch nhập khẩu vàng nguyên liệu đã hạn chế nguồn cung vàng cho thị trường, nhất là khi tình trạng tỉ giá có sự biến động theo hướng tiền đồng mất giá mạnh so với đô la Mỹ dẫn đến Ngân hàng Nhà nước hạn chế nhập vàng để không gây áp lực lên tiền đồng. Từ sự độc quyền này nên giá vàng SJC cao hơn các thương hiệu khác lên đến vài triệu đồng. Đó là điều không bình thường, bởi đã là vàng, giá trị phải tương đương nhau.

Các chuyên gia nhận định, nếu sửa đổi Nghị định 24/2012/NĐ-CP, phá bỏ thế độc quyền vàng, thị trường vàng tại Việt Nam sẽ vận hành sát hơn với thị trường thế giới. Cụ thể về góc độ người tiêu dùng, người dân sẽ không còn phải bán vàng miếng các thương hiệu mà mình đã mua và nắm giữ từ lâu với giá rẻ hơn vàng SJC. Người dân cũng sẽ có nhiều sự lựa chọn hơn ngoài việc mua bán, tích lũy vàng miếng SJC. Không còn tình trạng chênh lệch vàng trong nước và thế giới, có thời điểm chênh lệch đến 20 triệu đồng/lượng.

Tổng Bí thư Tô Lâm vừa yêu cầu xóa bỏ thế độc quyền vàng miếng trên nguyên tắc Nhà nước vẫn quản lý nhưng có thể cấp phép cho nhiều doanh nghiệp đủ điều kiện tham gia sản xuất. Tổng Bí thư yêu cầu mở rộng quyền nhập khẩu vàng có kiểm soát để tăng nguồn cung, góp phần giảm chênh lệch với giá thế giới, đồng thời hạn chế buôn lậu qua biên giới. Cùng với đó, thị trường vàng trang sức được khuyến khích phát triển để từng bước đưa Việt Nam thành trung tâm chế tác, xuất khẩu chất lượng cao mặt hàng này. Việc này cũng giúp chuyển hóa vàng tích trữ thành sản phẩm có giá trị gia tăng.

Nhiều giải pháp “cởi trói"

Tổng Bí thư Tô Lâm nêu rõ cần hoàn thiện pháp lý, sớm điều chỉnh Nghị định 24/2012/NĐ-CP theo hướng thị trường hóa có kiểm soát và lộ trình, nhằm tạo kết nối hiệu quả giữa thị trường trong nước và quốc tế.

Hiệp hội Kinh doanh vàng Việt Nam và nhiều chuyên gia đã nhiều lần kiến nghị sửa Nghị định 24/2012/NĐ-CP để “cởi trói” cho thị trường vàng. Bỏ độc quyền là giải pháp dài hạn, được nhiều chuyên gia ủng hộ để mở đường cho cạnh tranh lành mạnh, đa dạng nguồn cung và thu hẹp khoảng cách lớn giữa giá vàng trong nước và thế giới.

Cùng trao đổi, chuyên gia kinh tế, PGS.TS Đinh Trọng Thịnh nhận định, việc thay đổi cách quản lý thị trường vàng là một yêu cầu cần thiết ở thời điểm hiện tại. Tuy nhiên, mở cửa thị trường phải gắn liền với mục tiêu nâng cao hiệu quả, chống “vàng hóa” nền kinh tế và đảm bảo vàng không chỉ là tài sản tích trữ mà còn là công cụ tài chính phục vụ tăng trưởng. Do đó, Ngân hàng Nhà nước cần giữ vai trò quản lý thị trường vàng để tránh việc “vàng hóa” nền kinh tế.

Ông Thịnh cũng cho rằng, cần tạo điều kiện cho các doanh nghiệp nhập khẩu nguồn nguyên liệu để sản xuất trang sức, đảm bảo đáp ứng nhu cầu của thị trường. Đồng thời, việc này cũng góp phần giảm giá thành sản phẩm.

Việc sửa đổi Nghị định 24/2012 theo hướng thị trường hóa có lộ trình, nhằm kết nối hiệu quả giữa thị trường trong nước và quốc tế. Trong giai đoạn đầu, Nhà nước nên giữ vai trò điều tiết và cấp hạn ngạch sản xuất dựa trên đánh giá năng lực thực tế của từng doanh nghiệp. Về lâu dài, nên hướng tới một cơ chế linh hoạt hơn. Doanh nghiệp nào chứng minh được năng lực sản xuất, có khả năng nhập khẩu vàng nguyên liệu hợp pháp thì nên trao quyền chủ động cho họ. Cơ quan nhà nước chỉ cần xây dựng hành lang pháp lý và kiểm soát chất lượng, còn doanh nghiệp phải tự chịu trách nhiệm về hiệu quả kinh doanh và tuân thủ quy định.