Đã nửa thế kỷ trôi qua, trong những chứng nhân lịch sử của ngày chiến thắng 1/4 giải phóng Phú Yên, nhiều người đã về cõi vĩnh hằng; những người còn sống đều đã qua cái tuổi xưa nay hiếm, như nguyên Quyền Bí thư Tỉnh ủy Nguyễn Văn Trúc; đại tá Trần Văn Mười, nguyên Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Chỉ huy trưởng Bộ CHQS tỉnh... Tuy nhiên, ký ức thời khắc lịch sử này vẫn còn hằn sâu trong tâm trí họ.

Ban Chỉ huy tiền phương Tỉnh đội Phú Yên tháng 3/1975. Ảnh: TL

Cuối năm 1974, sau khi nhận nhiệm vụ sơ bộ do Quân khu 5 giao cho tỉnh trong xuân hè 1975, Ban Cán sự, Ban Chỉ huy Tỉnh đội thống nhất triển khai chuẩn bị một số mục tiêu công tác lớn.

Chuẩn bị mọi mặt cho nhiệm vụ sắp tới

Đại tá Trần Văn Mười, nguyên Trưởng ban Tác chiến Tỉnh đội Phú Yên, nhớ lại thời điểm đó: Trên chiến trường Phú Yên, sau khi kết thúc hoạt động tác chiến hè thu 1974, Ban Chỉ huy Tỉnh đội đã triển khai một kế hoạch tác chiến để giữ thế chiến trường, chủ yếu là sử dụng lực lượng du kích, các đội công tác, một nửa LLVT huyện và một bộ phận hỏa lực của tỉnh nhằm tiêu diệt các đơn vị địch nhỏ lẻ cấp tiểu đội, trung đội, diệt một số ác ôn vùng sâu, kìm giữ địch không cho chúng ổn định, củng cố và nống lấn. Toàn bộ LLVT tỉnh và một nửa lực lượng huyện tập trung về căn cứ củng cố, sinh hoạt chính trị, học tập quân sự chuẩn bị mọi mặt cho nhiệm vụ sắp tới.

Từ ngày 25-27/2/1975, Ban Thường vụ Tỉnh ủy họp đề ra chủ trương: “Động viên sự nỗ lực cao nhất của toàn Đảng bộ, khắc phục mọi khó khăn, tập trung cao độ giành thắng lợi lớn nhất trong năm 1975, nhằm góp phần giải phóng toàn miền, tiến tới hoàn thành cách mạng dân tộc, dân chủ nhân dân trong thời gian ngắn nhất”.

Theo đó, đi đôi với diệt địch, các LLVT tích cực hỗ trợ quần chúng nổi dậy đấu tranh, phá bỏ khu dồn, đưa dân trở về làng cũ, giành quyền làm chủ nhiều mức độ khác nhau, chuyển phong trào vùng địch kiểm soát lên một bước, mở phong trào du kích chiến tranh ra rộng khắp, củng cố phát triển LLVT, lực lượng chính trị, tạo điều kiện cho nhiệm vụ tiếp theo.

Được Thường vụ Khu ủy 5 đồng ý, Ban Thường vụ Tỉnh ủy lập Sở Chỉ huy cơ bản, Sở Chỉ huy tiền phương và Ban Chỉ huy hướng thứ yếu. Trong đó, Sở Chỉ huy cơ bản do đồng chí Nguyễn Hữu Ái, Ủy viên Thường vụ Tỉnh ủy, Phó Chủ tịch thường trực UBND cách mạng phụ trách chung; đồng chí Lê Bác, Ủy viên Thường vụ Tỉnh ủy, Chính trị viên Tỉnh đội phụ trách về quân sự. Các cơ quan Văn phòng Tỉnh ủy, Văn phòng UBND cách mạng, Cơ quan Tỉnh đội, Văn phòng Mặt trận, các ngành, đoàn thể, mỗi cơ quan phân công một số cán bộ thường trực sẵn sàng khi cần Sở Chỉ huy cơ bản sẽ điều động, phân công phục vụ cho phía trước.

Sở Chỉ huy tiền phương do đồng chí Nguyễn Duy Luân, Bí thư Tỉnh ủy làm Chính trị viên; đồng chí Ông Văn Bưu, Ủy viên Thường vụ Tỉnh ủy, Tỉnh đội trưởng làm Chỉ huy trưởng. Thành viên có các đồng chí: Bùi Tân, Ủy viên Thường vụ Tỉnh ủy, Trưởng ban Dân vận phụ trách đấu tranh chính trị, binh vận; Nguyễn Quyền (Mười Hòa), Bí thư Huyện ủy Tuy Hòa 1; Lưu Xem, Tham mưu trưởng Tỉnh đội trực tiếp chỉ huy chiến đấu. Đồng chí Nguyễn Kim Anh, phái viên quân sự của quân khu trực tiếp theo dõi, giúp đỡ Sở Chỉ huy tiền phương. Ngoài ra còn có các cơ quan tham mưu, chính trị, hậu cần, Văn phòng Tỉnh ủy, Tỉnh đội…

Ban Chỉ huy hướng thứ yếu huyện Tuy Hòa 2 và TX Tuy Hòa do đồng chí Cao Kỳ Trí (Ba Diệu), Phó Bí thư Tỉnh ủy phụ trách. Thành viên có các đồng chí: Trịnh Tấn Lực, Bí thư TX Tuy Hòa; Nguyễn Văn Trúc, Bí thư huyện Tuy Hòa 2; Đặng Văn Nhơn, Tỉnh đội phó phụ trách quân sự; Lê Xưng, Tham mưu phó Tỉnh đội; Nguyễn Ngọc Khánh, Tiểu đoàn trưởng 96 và một số cán bộ các ngành, các đoàn thể tỉnh, huyện tham gia phục vụ. Các huyện còn lại, tỉnh cử phái viên theo dõi, giúp đỡ.

Trận tập kích cứ điểm Núi Tranh thắng lợi

Ở mặt trận Tây Nguyên, ngày 10/3/1975, sau những đòn nghi binh, thu hút địch về hướng Kon Tum, Pleiku, quân ta nổ súng tấn công, giải phóng TX Buôn Ma Thuột, cả Tây Nguyên rung chuyển. Ngày 12/3, địch tổ chức phản công hòng tái chiếm những cứ điểm đã mất nhưng ý đồ của chúng bị quân ta đập tan. Sư đoàn 23 bộ binh ngụy bị xóa sổ. Trước khả năng không giữ được Pleiku, Kon Tum, Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu ra lệnh cho ngụy quân tháo chạy khỏi Tây Nguyên.

Từ đánh giá đúng tình hình địch - ta, Sở Chỉ huy tiền phương hạ quyết tâm: Tập trung toàn lực lượng, tiến công tiêu diệt quân địch tại chỗ, giải phóng hoàn toàn 5 xã phía Tây Tuy Hòa 1, như phương án từ đầu đã chuẩn bị. Từ đó triển khai thế trận vững chắc tiêu diệt quân địch rút chạy từ Tây Nguyên xuống.

Tỉnh quyết định sử dụng toàn bộ lực lượng tập trung của tỉnh cho hướng trọng điểm gồm: Tiểu đoàn 13, Tiểu đoàn 96, Tiểu đoàn 9, Tiểu đoàn Pháo binh hỗn hợp 189, Đại đội Đặc công 201, Đại đội Đặc công 25, Đại đội Đặc công 202, Đại đội Đặc công 7, một nửa Đại đội Đặc công 24 (đặc công nước), Đại đội Công binh 19, lực lượng tập trung của hai huyện Tuy Hòa 1, Tuy Hòa 2 và du kích các xã. Tỉnh còn huy động toàn bộ lực lượng của các cơ quan phía sau, Nhân dân vùng căn cứ để phục vụ chiến đấu như tiếp đạn, tải thương, áp giải tù binh, vận chuyển chiến lợi phẩm, tiếp quản vùng mới được giải phóng, sẵn sàng đánh biệt kích địch đánh phá hậu cứ, hành lang của ta.

Theo đại tá Trần Văn Mười, tư tưởng chỉ đạo hoạt động tác chiến của Ban Thường vụ Tỉnh ủy là: Bí mật, khẩn trương, chuẩn bị chu đáo, nắm chắc tình hình địch - ta, tranh thủ thời cơ và tạo thời cơ, tiến công quyết liệt và triệt để, tiêu diệt gọn từng đơn vị địch. Nghi binh giỏi, tạo điều kiện căng kéo địch trên từng hướng, tập trung lực lượng hợp lý trên từng khu vực, bảo đảm đánh chắc thắng trận đầu, đợt đầu, hiệu suất chiến đấu cao, hiệu quả hoạt động tác chiến lớn, hạn chế thương vong của ta đến mức thấp nhất, thực hiện càng đánh càng mạnh, càng dẻo dai trường sức.

Ngày 11/3/1975, khi quân giải phóng tấn công như vũ bão vào TX Buôn Ma Thuột, ta cũng đồng loạt tấn công địch ở nhiều nơi (Đồng Xuân, Tuy An, Sông Cầu), vừa đánh vừa nghi binh kéo địch ra phía Bắc tỉnh để đánh lạc hướng chúng.

Bị ta tấn công đồng loạt nhiều nơi, địch tin rằng ta mở chiến trường trọng điểm ở phía Bắc, chúng vội vàng cho quân phản kích để chiếm lại. Trong các ngày từ 13-16/3, LLVT ta kiên quyết chặn địch phản kích làm chủ các vùng mới mở ra.

Trên hướng trọng điểm, rạng sáng 17/3, Ban Chỉ huy Tỉnh đội giao nhiệm vụ cho Đại đội Đặc công 202 tập kích cứ điểm Núi Tranh (Hòa Quang) do Đại đội 3, Tiểu đoàn Bảo an 220 của địch chốt giữ để làm ngòi nổ mở màn cho hoạt động tác chiến xuân 1975 trên chiến trường trọng điểm.

Ông Nguyễn Tiến Huân, nguyên Chỉ huy Đại đội Đặc công 202 cho biết: Cứ điểm Núi Tranh do quân Nam Triều Tiên xây dựng theo cấu trúc hình tam giác, ba mặt có 3 lô cốt kiên cố án ngữ, xung quanh có 8-13 lớp rào kẽm gai. Ngoài ra còn có nhiều lô cốt được đắp bằng bao cát nối liền với hệ thống giao thông hào, hầm ngầm, nhà lính và trung tâm chỉ huy. Đúng 0 giờ 45 ngày 17/3, lực lượng ta chia làm 3 mũi, tấn công trên 3 hướng, đồng loạt dùng bộc phá B41, B40 mở cửa tiêu diệt các mục tiêu. Sau 15 phút chiến đấu, Đại đội trưởng lệnh cho lực lượng dự bị mang khối thuốc nổ 5kg đánh vào hầm ngầm ở khu trung tâm chỉ huy của địch và bắn pháo hiệu cho các mũi bắt liên lạc với nhau. Biết mũi thứ yếu 2 (mũi 3) gặp khó khăn, Đại đội trưởng lệnh cho mũi 1, mũi 2 dùng 2 tổ có 6 đồng chí chi viện cho mũi 3 tiêu diệt các mục tiêu còn lại. Đến 1 giờ 30, ta làm chủ trận địa, tảo trừ, bắt tù binh, thu vũ khí. Kết quả trong trận này, ta diệt gọn 2 trung đội và Ban Chỉ huy đại đội địch, tiêu diệt và làm bị thương 52 tên, bắt 1 tên, thu một số vũ khí và quân trang quân dụng. Đến 5 giờ sáng cùng ngày, Tiểu đoàn 96 nổ súng tiến công diệt và bắt gần hết Đại đội 222 của Tiểu đoàn 220 đến ứng cứu cho đồng bọn.