Hẳn nhiều người còn nhớ, Tết Giáp Ngọ năm 1954 có đến một vạn rưỡi tên xâm lược Pháp giày xéo trên mảnh đất Phú Yên. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, phải tập trung tất cả nhân tài vật lực cho công cuộc chống giặc ngoại xâm nên có thể nói, tết năm ấy, quân và dân Phú Yên đón tết trên chiến hào đánh Pháp.
Cửa biển phường 6 (TP Tuy Hòa) nơi Pháp tập trung nhiều tàu chiến nã pháo vào TP Tuy Hòa năm 1954 - Ảnh: T.HÀ
Vào những tháng cuối năm Quý Tỵ 1953, giặc Pháp ngày càng lộ rõ dã tâm đánh chiếm Phú Yên. Chúng dùng cả thủy, lục, không quân khống chế vùng trời, vùng biển, vùng đất Phú Yên. Thời điểm này, Phú Yên chộn rộn, hối hả chuẩn bị mọi mặt để ngăn chặn họa xâm lăng. Thực hiện chủ trương của cấp trên, bộ đội chủ lực quân khu tiến công lên Tây Nguyên còn vùng tự do giao nhiệm vụ cho địa phương độc lập tác chiến, trước mắt ra sức xây dựng lực lượng vũ trang, đơn vị bộ đội các huyện và dân quân du kích, xây dựng làng chiến đấu, đào giao thông hào liên thôn, liên xã, đào hầm trú ẩn tránh bom đạn. Quân dân Phú Yên đánh địch với vũ khí tự tạo như hầm chông, cạm bẫy, đạp lôi, mai tự kích do dân đóng góp cùng với mìn mũi, lựu đạn, súng các loại do trên cấp, từng địa phương trong tỉnh vạch kế hoạch tác chiến dự đoán những nơi địch đến để đặt bãi chông, mìn, cạm bẫy. Khi địch đến thực hiện “vườn không nhà trống”, phá cầu cống, dỡ nhà kiên cố, đào đường, xây công sự để phối hợp chiến đấu, chuẩn bị nơi ẩn náu để đưa dân sơ tán, nhất là ở TX Tuy Hòa. Giặc đến địa phương nào thì địa phương đó tiêu hao, tiêu diệt, kìm chân, không cho chúng mở rộng phạm vi kiểm soát. Thế trận chiến tranh nhân dân bày sẵn chờ địch đến.
Sáng sớm ngày 20/1/1954 (16 tháng Chạp năm Quý Tỵ) bầu trời, mặt đất các vùng lân cận trong TX Tuy Hòa ầm ầm rung chuyển. Trên trời thì máy bay gầm rú thả bom dọc đường quốc lộ 1, đánh phá các công sở mà chúng nghi ta giấu quân, máy bay trinh sát quần lượn, máy bay vận tải chở quân nhảy dù, dưới biển tàu thủy nã đạn đại bác lên dọn đường để tiến quân. Khắp nơi ầm ào những âm thanh khốc liệt của cuộc chiến sắp diễn ra. Rồi chúng đổ quân ồ ạt từ 3 hướng: hướng biển lên, hướng nam ra, hướng tây xuống. Trên trời thì lính nhảy dù đen đặc chiếm lĩnh trận địa với tham vọng chiếm thị xã trong một ngày nhưng chúng gặp phải sự đánh trả quyết liệt của bộ đội tỉnh, bộ đội địa phương các huyện và dân quân du kích. Ngày đầu tiên, quân ta đã diệt làm bị thương hàng trăm tên. Trước sự chống cự ngoan cường của quân ta, phải hơn 10 ngày địch mới chiếm hoàn toàn TX Tuy Hòa và chiếm đóng một số vùng ở các huyện phía nam và phía tây thị xã. Tết đến nhưng đồng bào Phú Yên tập trung đánh giặc giữ làng, cũng tùy từng nơi, từng lúc, giặc chưa đến đồng bào nhớ tết, nhớ tổ tiên tranh thủ chuẩn bị thực phẩm ngày tết như gói bánh tét, làm bánh cốm, kẹo đậu phộng để tặng bộ đội, du kích trên đường hành quân hoặc trực tiếp canh phòng trên công sự, trong chiến hào trong những ngày tết. Một số địa phương, địch chưa đến nhưng phải hứng chịu sự tàn phá của bom đạn, nhà cửa cháy trụi, cháy cả bàn thờ tổ tiên rất đau lòng. Nhiều gia đình phải dựng lều tạm bên cạnh giao thông hào để đón tết và nung nấu ý chí căm thù quân xâm lược. Trong dịp tết cũng có nhiều chiến sĩ, đồng bào ngã xuống quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh, bảo vệ từng tấc đất quê hương.
Giặc Pháp ra sức củng cố và bổ sung lực lượng để tiến công ra phía bắc tỉnh Phú Yên vào ngày 16/2/1954. Chúng chiếm đóng một số vùng dọc đường quốc lộ 1 đến Quy Nhơn - Bình Định vào cuối tháng 2/1954, huênh hoang tuyên bố chiếm được Phú Yên. Địch đánh phá Phú Yên nhưng trên chiến trường Tây Nguyên ta giải phóng tỉnh Kon Tum và Bắc Tây Nguyên. Bộ đội chủ lực Liên khu 5 chiến đấu anh dũng đã tiêu diệt Binh đoàn 100 cơ động của giặc Pháp, bắt sống nhiều tù binh. Trên chiến trường Phú Yên, ta có 2 tiểu đoàn, 7 đại đội và dân quân du kích đã đối mặt với 34 tiểu đoàn của quân Pháp; sáng ngời truyền thống đánh giặc lấy ít đánh nhiều, lấy yếu đánh mạnh của Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung. Quân dân Liên khu 5 phối hợp chia lửa với chiến trường chính Điện Biên Phủ, góp phần giành thắng lợi giải phóng Điện Biên ngày 7/5/1954 lừng lẫy 5 châu, chấn động địa cầu. Vào tháng 6/1954, quân dân Phú Yên tiếp tục đánh mạnh vào các chốt điểm, đánh giao thông diệt viện. Quân Pháp hốt hoảng rút chạy từ Bình Định và co cụm ở TX Tuy Hòa. Thừa thắng, đêm 8/7 bộ đội chủ lực kết hợp dân quân du kích địa phương pháo kích, đặc công đánh nổ kho đạn lớn nhất của địch tại phường 6, bao vây TX Tuy Hòa để tiêu diệt địch hoàn toàn. Thời điểm đó cũng là lúc Hiệp định Giơ-ne-vơ được ký kết (20/7/1954), lịch sử sang trang mới.
Trong 6 tháng đầu 1954, quân dân Phú Yên đã diệt và làm bị thương hàng ngàn tên địch, góp phần đánh bại cuộc hành quân Át-lăng của giặc Pháp.
Từ Tết Giáp Ngọ năm 1954 đến nay đã trôi qua 59 năm. Ngày ấy, tháng năm ấy, đồng bào Phú Yên vừa đón tết, vừa đánh giặc, trải qua bao đau thương mất mát. Tết Quý Tỵ này, chúng ta đón tết vui xuân càng không quên một thời đau thương nhưng rất hào hùng của các thế hệ cha ông.
TRẦN DOÃN PHU
