Ông Lê Xuân Cảnh, nguyên Phó trưởng ban Nghiên cứu lịch sử Đảng Tỉnh ủy Phú Khánh (cũ) kể đầy tự hào rằng: Một lần Bác Hồ đến thăm Bảo tàng cách mạng Việt Nam, ông được vinh dự phân công thuyết minh. Bác hỏi ông ở tỉnh nào? Ông thưa rằng: Phú Yên. Bác rất vui hồi tưởng lại: Khi Bác thăm cha ở Bình Khê (Bình Định) để vào Trường Dục Thanh (Phan Thiết) dạy học, có đi qua Phú Yên. Non nước Phú Yên đẹp như tranh vậy.

Hoàng hôn trên sông Ba  - Ảnh: LÊ MINH

 

Năm 1982, kiến trúc sư Huỳnh Tất Phát, lúc đó là Phó Thủ tướng Chính phủ, về tỉnh Phú Khánh chỉ đạo làm quy hoạch phát triển. Ông nhận xét: Đoạn quốc lộ I từ đầm Ô Loan đến đầm Cù Mông là cung đường có cảnh quan đẹp nhất của con đường xuyên Việt. Giáo sư Trần Văn Giàu trong bài trả lời phỏng vấn Báo Phú Yên xuân 2001, thích thú: Sông Cầu có thể sánh với vịnh Subic nổi tiếng của Philippines.

Núi Đá Bia, đèo Cả, Vũng Rô, núi Mẹ Bồng Con, sông Đà Rằng, đồng bằng Tuy Hòa, đập Đồng Cam, hòn Chùa, đầm Ô Loan, La Hai, vịnh Xuân Đài, đầm Cù Mông… đi vào ca dao, dân ca địa phương, nuôi dưỡng tâm hồn người Phú Yên nhiều thế hệ; đi vào thơ Lê Quang Định, Phan Thanh Giản, Tản Đà, Chế Lan Viên, Xuân Diệu, Trần Mai Ninh, Hữu Loan, Việt Phương, Văn Công, Liên Nam, Nguyễn Mỹ, Trần Huiền Ân,… đi vào văn của Võ Hồng, Khuất Quang Thụy, Thanh Quế, Phương Yến,… đi vào nhạc của Nhật Lai, Vĩnh An, Tố Hải, Trần Vũ Mai, Văn Chừng, Hoàng Thơ Huy, Trương Tuyết Mai, Vũ Đức Sao Biển,…; đi vào họa của Nguyễn Đỗ Cung, Văn Dương Thành, Lê Đức Thắng,…

Mở đầu “Non nước Phú Yên” (1964) nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Tư hạ bút: “Phú Yên là vùng đất khả ái của duyên hải miền Trung”. Phú Yên là hình ảnh của nước Việt Nam thu nhỏ, có biển, hải đảo, bán đảo, đầm, vũng, vịnh, gành,… có đồng bằng được mệnh danh là vựa lúa miền Trung, có trung du, có cao nguyên Vân Hòa, có núi cao như Vọng Phu, La Hiên. 4/5 diện tích là núi rừng, núi choài ra biển ghi dấu ấn những ngọn đèo nổi tiếng như đèo Cả, Cù Mông, Quán Cau, Gành Đỏ, Nại,… Phú Yên sơn thủy hữu tình, đẹp như tranh. Điều đó là dễ biết, dễ thấy và cũng không có gì đáng ngạc nhiên khi quê nhà lọt vào mắt xanh những nhà kinh doanh du lịch, họ đã chọn Phú Yên để đầu tư những quần thể du lịch đạt tầm vóc quốc gia và khu vực.

Những năm gần đây, hàng loạt những công trình nghiên cứu văn hóa lịch sử đã và đang triển khai, phát hiện khám phá nhiều vấn đề thú vị về vùng đất này trong chiều dài lịch sử, đặc biệt từ khi Phú Yên xuất hiện trên bản đồ Tổ quốc cách đây gần 400 năm.

Một Đá Bia mây phủ đi vào ca dao lay động tâm hồn người Phú Yên xa xứ. Một Chóp Chài đội mũ như một mặc định về biểu tượng quê hương. Phú Yên vào xuân trong màu xanh biêng biếc của trời, biển, đồi núi, ruộng đồng, của khói sương la đà vương vấn những triền sông phảng phất chút sương khói Đường thi, thi vị không kém sương khói Đường thi.

Những cánh buồm cô lẻ ẩn hiện ngược dòng trong sương sớm trên sông Ba, sông Cái như lưu dấu ấn mênh mang của tình đời, tình người từ thời mở đất. Trong khói sóng mênh mông, mùa xuân ở quê hương chợt đến chợt đi thanh thoát, nhẹ nhàng.

Giữa những ngày hè đổ lửa với gió nam non, nam mái, nam cồ, sau những cơn mưa rừng bất chợt, vùng cao nguyên Vân Hòa xuất hiện sương giăng giăng những xóm thôn, những lối đi.

Vào thu, những cơn mưa thu đầu mùa cũng góp cho Phú Yên một chút sương khói núi biếc xây thành. Trên đỉnh đèo Cả sương giăng mờ rừng xanh biển biếc, mây phủ kín Đá Bia tạo mối cảm hoài ngàn năm về khí thiêng sông núi của một vùng đất.

Sinh thời, Bác Hồ nguyện ước “một năm là cả bốn mùa xuân”. Con cháu của Người đang biến ước mơ ấy trở thành hiện thực, xuân đến với mọi người mọi nhà “ai cũng có cơm ăn, ai cũng được học hành”.

Tiếp nối những mùa xuân hội nhập, du khách qua Phú Yên ít nhiều đã vơi đi cảm giác “nắng mưa dãi dầu”.

Vào xuân, những lứa đôi khắp bốn phương trời tụ hội về quê mẹ để cảm nhận sâu hơn về cội nguồn, mưu cầu những dự định tương lai, thắp sáng nghĩa tình chung thủy lứa đôi…

Xin tạ ơn sương khói quê nhà trong tĩnh lặng lòng ta.

BA ĐÀ RẰNG