Đó là mẹ Nguyễn Thị Tin và con gái Đỗ Thị An ở thôn Thượng Phú (xã Bình Kiến, TP Tuy Hòa). Mẹ Tin có 3 người con là liệt sĩ. Mẹ An có 2 con và chồng là liệt sĩ hy sinh trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

Hai mẹ con, hai Bà mẹ Việt Nam anh hùng. Đồ họa: TRẦN QUỚI

Đất nước đã trải qua những cuộc chiến tranh với nhiều hy sinh, mất mát. Biết bao gia đình, bao bà mẹ trên khắp đất nước này đã hy sinh chính mình và giọt máu yêu thương rứt ruột để đổi lấy hòa bình, độc lập, tự do. Nhưng có lẽ với các mẹ, với những người con đã ngã xuống, hiến mình cho Tổ quốc cũng là điều giản dị, tất nhiên.

“Đất nước tôi thon thả giọt đàn bầu. Nghe dịu nỗi đau của mẹ. Ba lần tiễn con đi, hai lần khóc thầm lặng lẽ. Các anh không về, mình mẹ lặng im…”. Thực tế có những hy sinh lớn lao, cao cả, sâu sắc hơn thế. Trường hợp hai mẹ con, hai người mẹ Nguyễn Thị Tin và Đỗ Thị An là một điển hình.

Mẹ anh hùng

Mẹ Nguyễn Thị Tin sinh năm 1907, trong một gia đình nông dân giàu lòng yêu nước ở xóm Đông, thôn Thượng Phú, xã Bình Kiến. Chứng kiến cảnh quân thù giày xéo quê hương, bắn giết những người trong dòng họ, làng xã; cuộc sống gông cùm, xiềng xích không chút tự do, nên mẹ Nguyễn Thị Tin đã nung nấu ý chí đấu tranh.

Năm 1927, cô gái 20 tuổi Nguyễn Thị Tin lấy chồng cũng là người cùng chí hướng, ông Đỗ Chiểu (SN 1901), người cùng làng. Hai vợ chồng sinh được 8 người con, 4 trai, 4 gái; chí thú làm ăn và dành thời gian, tâm sức cho các nhiệm vụ cách mạng ở cơ sở. Không ít lần chính mẹ bị địch bắt tra khảo đủ điều về tổ chức, cơ sở cách mạng. Chồng mẹ cũng bị địch bắt tù đày, tra tấn dã man, sau chúng thả về và ông bệnh nặng, mất năm 1972.

Người con trai lớn của mẹ Nguyễn Thị Tin là Đỗ Trị (SN 1939). Lớn lên tiếp nối truyền thống của gia đình, anh thanh niên làng Thượng Phú chính thức tham gia cách mạng năm 1962, giữ chức xã đội trưởng. Trong một trận đánh tháng 12/1964, người xã đội trưởng này đã dũng cảm hy sinh, khi mới 25 tuổi, chưa lập gia đình.

Ngày hay tin con trai lớn hy sinh, mẹ Nguyễn Thị Tin như đứt từng khúc ruột. Nỗi đau mất con khiến mẹ càng kiên cường hơn, biến đau thương thành lòng căm thù giặc sâu sắc. Người con tiếp theo của mẹ là Đỗ Tấn Bích tiếp tục xin gia đình thoát ly nhập ngũ khi mới 17 tuổi. Sau gần 2 năm gia nhập đoàn quân cách mạng, với cấp hàm trung sĩ, trong một trận chiến ngày 18/3/1966, anh đã mãi mãi nằm lại trên vùng đất mẹ vẫn còn đau thương, giày xéo bởi quân thù.

Hai năm sau (năm 1968), người con trai tiếp theo của mẹ Tin là Đỗ Tấn Tân tham gia cách mạng cũng mới 17 tuổi, với nhiệm vụ giao liên xã. Ngày 23/9/1970, trong một lần làm nhiệm vụ anh cũng đã hy sinh.

Ông Đỗ Thanh Ngàn, con trai út của mẹ Nguyễn Thị Tin, người đang thừa tự, thờ cúng cha mẹ và các anh liệt sĩ của mình cho biết, cha mẹ ông đã dành trọn đời mình hiến dâng cho công việc của cách mạng với nhiệm vụ của một gia đình cơ sở cốt cán ở địa bàn xã Bình Kiến.

Sức khỏe hao gầy bởi gian khổ, đau thương mất mát bởi chiến tranh, của sự tra tấn, kìm kẹp của địch, mẹ Nguyễn Thị Tin qua đời năm 1992. Năm 1994, mẹ Nguyễn Thị Tin được Nhà nước truy tặng danh hiệu cao quý Bà mẹ Việt Nam anh hùng.

Con cũng anh hùng

Con gái đầu của mẹ Nguyễn Thị Tin là Đỗ Thị An (SN 1928) cũng là một người con kiên trung của quê hương Bình Kiến.

Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, cô gái Đỗ Thị An được các chú đưa đi thoát ly làm việc cho Tỉnh ủy Phú Yên. Năm 23 tuổi (1951), Đỗ Thị An lấy chồng cũng là chiến sĩ cách mạng, ông Đoàn Trịnh (SN 1929). Trước Cách mạng Tháng Tám, ông là giáo viên trường làng, sau năm 1945 thoát ly tham gia cách mạng làm việc tại Ban Kinh tài huyện Tuy Hòa 2.

Từ khi lập gia đình, Đỗ Thị An được tổ chức đưa về sống ở quê nhà, hoạt động công khai làm cán bộ phụ nữ thôn, kết nối thông tin cơ sở, cung cấp cho mũi công tác ở xã.

Lấy chồng là cán bộ thoát ly, việc vắng nhà là thường xuyên, niềm vui, hạnh phúc của người mẹ này là lần lượt 4 đứa con (2 gái, 2 trai) chào đời, dẫu phải vượt cạn một mình để chồng chuyên tâm công tác và mong sự bình an. Niềm đau lớn ập đến khi hay tin chồng bị địch phục kích, hy sinh ngày 14/11/1966 trên đường đi công tác.

Nén nỗi đau, mẹ An vẫn tiếp tục nuôi con và hoạt động tại cơ sở, dù bị địch bắt tới bắt lui, lấy lời khai, o ép đủ điều.

Theo lời kể của ông Đỗ Thanh Ngàn, em trai và con trai Đoàn Nhật Tiên người đang thừa tự, trong thời điểm chiều muộn, ngày 26/3 (âm lịch) năm 1969, từ trong ô dồn dân, mẹ Đỗ Thị An đi ra khu Giồng Điếm (thôn Phước Hậu, xã Bình Kiến), bị vướng mìn của địch và qua đời.

Người con gái đầu lòng của mẹ Đỗ Thị An là Đoàn Thị Ninh (Đoàn Thị Thùy Ninh - SN 1952). Từ những năm 1964-1965, biết cha mình thoát ly lên núi hoạt động rồi hy sinh, mẹ cũng chết vì bom mìn của địch, chị đã nung nấu ý chí căm hờn, dù thân gái nhưng cũng quyết “đền nợ nước trả thù nhà”. Nối bước truyền thống gia đình, chị sinh hoạt trong đội thiếu niên của xã, làm liên lạc cho cách mạng. Năm 18 tuổi (năm 1970), Đoàn Thị Ninh chính thức thoát ly làm việc tại Ban An ninh TX Tuy Hòa. Tất cả những việc lớn, việc nhỏ được cấp trên giao, chị đều hoàn thành một cách xuất sắc. Ngày 30/8/1971, trên đường đi công tác, Đỗ Thị Ninh bị địch phục kích hy sinh, ở cái tuổi trẻ trung, nhiều ước mơ hoài bão và đẹp nhất của người con gái.

Tiếp nối chị gái và truyền thống gia đình, em gái Đoàn Thị Mỹ Linh (Đoàn Thị Ái Linh - SN 1955), tham gia làm cơ sở cách mạng, sau đó thoát ly và được bố trí công tác tại Phòng Lương thực, Ban Kinh tài TX Tuy Hòa. Ngày 12/2/1975, trên đường đi công tác, chị bị dính mìn của địch hy sinh.

Cũng như chị gái, Đoàn Thị Mỹ Linh hy sinh ở cái tuổi đẹp nhất của thời con gái và chỉ cách ngày giải phóng quê hương Phú Yên chưa đầy 2 tháng.

Năm 1995, mẹ Đỗ Thị An được Nhà nước truy tặng danh hiệu Bà mẹ Việt Nam anh hùng.

***

Mẹ Nguyễn Thị Tin và mẹ Đỗ Thị An là hai mẹ con, hai Bà mẹ Việt Nam anh hùng. Gia đình này có ba thế hệ tham gia kháng chiến, 6 liệt sĩ đã hy sinh vì Tổ quốc. Cũng như bao bà mẹ anh hùng trên đất nước này, mẹ Nguyễn Thị Tin, mẹ Đỗ Thị An đã hòa cùng tinh thần bất khuất của dân tộc, xây đắp hào khí, tạo nên truyền thống phụ nữ Việt Nam “Anh hùng, bất khuất, trung hậu, đảm đang”.

NGUYỄN VĂN HƯNG - TRẦN QUỚI