Lăng Ông Nam Hải (lăng Long Thủy) ở thôn Long Thủy, xã An Phú, TP Tuy Hòa là một trong những di tích thờ cá Ông điển hình ở Phú Yên.

Đây là cơ sở tín ngưỡng ra đời cùng với quá trình hình thành thôn Long Thủy, có vai trò rất quan trọng trong đời sống tín ngưỡng, tâm linh của người dân địa phương, mang đậm bản sắc của cộng đồng ngư dân.

Nơi bảo tồn tín ngưỡng, tục thờ cá Ông

Là nơi cộng đồng dân cư thôn Long Thủy thực hiện các hoạt động tín ngưỡng tâm linh liên quan đến các hoạt động đánh bắt trên biển, lăng Ông Nam Hải thuộc loại hình di tích lịch sử văn hóa, là chứng tích về quá trình hình thành cộng đồng dân cư người Việt trên vùng đất Phú Yên.

Hằng năm, vào trung tuần tháng 6 âm lịch, tại đây diễn ra lễ hội Cầu ngư với những nghi thức đặc trưng, hấp dẫn, thu hút sự quan tâm và tham dự của nhiều người.

Hàng trăm năm trước, khi cộng đồng cư dân người Việt được hình thành tại Long Thủy, một số công trình phục vụ tín ngưỡng tâm linh đã được xây dựng như: đình thờ Thành Hoàng, lẫm làm nơi sinh hoạt cộng đồng, miếu thờ thần Bạch Mã, Thủy Long Thần Nữ, lăng thờ thần Nam Hải. Trong đó, lăng thờ thần Nam Hải là di tích có ý nghĩa quan trọng bậc nhất đối với đời sống tinh thần của cư dân ở làng biển này.

Hiện tại chưa có cơ sở tài liệu về văn tự để xác định cụ thể thời điểm xây dựng lăng nhưng căn cứ tư liệu truyền miệng, khảo sát dấu tích vật chất tại di tích và theo một số ngư dân cao tuổi, lăng Long Thủy được xây dựng từ đầu thế kỷ XIX.

Lăng có kiến trúc kiểu khung nhà (dân gian thường gọi là bộ giàn trò) bằng gỗ vững chắc, mái lợp ngói vảy, tường bao xung quanh xây bằng vật liệu san hô dày đến 50cm. Do đó, mặc dù nằm sát biển nhưng lăng Long Thủy vẫn tồn tại dù chịu nhiều thiên tai khắc nghiệt.

Từ năm 1945-1975, do chiến tranh ác liệt nên lăng không được quản lý chu đáo và xuống cấp dần. Sau đó, ngư dân Long Thủy đóng góp tài lực tu sửa lăng và xây dựng thêm một số hạng mục công trình để phục vụ nhu cầu sinh hoạt văn hóa và tín ngưỡng tâm linh.

Trong đó, lăng thờ chính được trùng tu năm 1999; nhà Tây, nhà Võ ca, nhà Đông, cổng lăng lần lượt được xây dựng vào các năm 2002, 2005, 2008, 2015; khu nhà kho, nhà bếp, nhà vệ sinh xây dựng năm 2001. Toàn bộ hạng mục công trình trên tạo nên một quần thể tương đối hoàn chỉnh đối với di tích lăng thờ cá Ông ven biển Phú Yên.

Ở tuổi 85, nhiều chuyện đã quên nhưng riêng những gì liên quan đến lăng Ông Nam Hải, nhất là những câu chuyện tâm linh từ buổi thiếu thời đến nay, cụ Nguyễn Khô vẫn nhớ rất rõ.

“Trong tâm thức của người dân vùng biển, cá Ông là loài cá thiêng, là ân nhân của người đi biển, thường cứu giúp ngư dân khi bị nạn. Cá Ông còn gắn với sự hưng thịnh của vạn lạch và ngư dân. Vậy nên, khi cá Ông lụy, ngư dân tổ chức lễ tang và mai táng một cách chu đáo. Sau 1-3 năm, ban lạch tiến hành làm lễ thỉnh ngọc cốt Ông đưa về lăng. Đây là một nét đẹp truyền thống được giữ gìn rất bài bản”, ông Nguyễn Khô cho hay.

Năm tháng qua đi nhưng ông Nguyễn Khô vẫn vẹn nguyên tâm niệm phải giữ gìn những giá trị truyền thống thờ cúng cá Ông và luôn nhắc nhở con cháu hàng năm phải về lăng cúng lễ đàng hoàng, khấn nguyện trước khi ra khơi đánh bắt.

Ông Nguyễn Cho, Trưởng ban Trị sự lăng Long Thủy cho biết lăng đang lưu giữ khoảng 20 bộ ngọc cốt cá Ông. Mỗi năm, ngư dân địa phương đều tổ chức lễ hội Cầu ngư để tái hiện phong tục thờ cúng cá Ông; thể hiện nhu cầu tâm linh của người dân trong vùng. Qua đó góp phần làm phong phú đời sống tinh thần, gắn kết cộng đồng trong việc cùng nhau lưu giữ, dưỡng nuôi nét đẹp văn hóa truyền thống của người dân bản địa.

Ông Nguyễn Cho chuẩn bị đồ lễ trước khi tổ chức lễ hội Cầu ngư. Ảnh: PHẠM THÙY

Hướng đến du lịch tâm linh

Theo nhiều người cao niên ở thôn Long Thủy, cá Ông được thờ cúng trong lăng rất linh thiêng gắn với nhiều câu chuyện kỳ bí, nhất là trong việc giúp ngư dân vững vàng mỗi khi ra khơi bám biển, góp phần bảo vệ chủ quyền biển đảo thiêng liêng của Tổ quốc.

Long Thủy nằm ở vị trí địa lý thuận lợi cho nghề biển. Ngay trước mặt thôn có đảo Hòn Chùa che chắn tạo nên vùng biển tương đối kín gió, thuận lợi cho việc neo đậu tàu thuyền đánh bắt thủy hải sản. Long Thủy cũng là một làng biển điển hình ở Phú Yên, nơi đây nhà cửa san sát, đi trong thôn đâu đâu cũng sực nức mùi nước mắm ngon và các loại hải sản được chế biến.

Đặc biệt, lăng Long Thủy có vị trí và cảnh quan môi trường xung quanh mang nét đặc thù của một làng biển lâu đời, lại nằm trong khu vực có bãi biển đẹp, gần trung tâm thành phố. Do vậy có thể kết nối các di tích, thắng cảnh trên tuyến tham quan du lịch hấp dẫn, nhất là du lịch tâm linh.

Theo ông Nguyễn Tấn Đức, Trưởng ban Công tác mặt trận thôn Long Thủy, du khách đến với Phú Yên không nên bỏ qua điểm đến Long Thủy, nhất là vào những ngày trung tuần tháng 6 âm lịch. Đây là dịp du khách hòa mình vào lễ hội Cầu ngư độc đáo và đặc sắc cùng người dân địa phương.

Lễ hội gồm hai phần, trong đó phần lễ được tổ chức trang nghiêm với các nghi thức: nghinh rước thần, tế thần ân theo nghi thức cổ truyền, trình thiết - khai diên. Phần hội gồm hát lăng (biểu diễn nghệ thuật tuồng), hội bài chòi và một số trò chơi dân gian.

Lễ hội tái hiện phong tục thờ cúng cá Ông của ngư dân; thể hiện nhu cầu tâm linh của người dân trong vùng, cầu mong một năm mới mưa thuận gió hòa, trời yên biển lặng, ngư dân ra khơi thuận buồm xuôi gió, đánh bắt đạt năng suất cao.

Cách bờ biển Long Thủy, bên cạnh Hòn Chùa, còn có Hòn Dứa, Hòn Than là những đảo nhỏ còn hoang sơ. Với những du khách ưa thích trải nghiệm thì những hòn đảo này là địa điểm lý tưởng để khám phá các hoạt động hấp dẫn như lặn ngắm san hô, câu mực, bắt nhím biển…

Ông Nguyễn Minh Hân, Bí thư chi bộ kiêm Trưởng thôn Long Thủy cho biết: UBND tỉnh đã có quyết định công nhận lăng Long Thủy là di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh. Đây là niềm vui, vinh dự đối với người dân địa phương.

Bên cạnh đó, lăng Long Thủy cũng đã được UBND TP Tuy Hòa đưa vào đề án Phát triển du lịch cộng đồng tại thôn Long Thủy, giúp quảng bá hình ảnh về vùng đất, con người, các tiềm năng thế mạnh để phát triển du lịch cộng đồng tại vùng biển này.

Ban Nhân dân thôn và Ban Trị sự lăng Long Thủy sẽ tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền và nỗ lực bảo tồn, giữ gìn, phát huy giá trị của di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh này. 

PHẠM THÙY