Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng xác định: “Lấy giá trị văn hóa, con người Việt Nam làm nền tảng, sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững. Xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, gắn kết chặt chẽ, hài hòa giữa giá trị truyền thống và giá trị hiện đại” là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu nhằm đưa đất nước phát triển nhanh và bền vững. Vận dụng tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, xây dựng yếu tố văn hóa hiện đại của con người Phú Yên là việc làm xuyên suốt, cần được các cấp ủy, chính quyền và cả hệ thống chính trị chú trọng.

Hát múa chào mừng 133 năm ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Nhà thờ Bác Hồ. Ảnh: HÀ MY

Điểm cộng và mặt hạn chế của văn hóa truyền thống

Nằm ở khu vực Duyên hải Nam Trung Bộ, Phú Yên là địa bàn sinh sống nhiều thế hệ của hơn 30 dân tộc anh em; là nơi hội tụ, giao thoa các yếu tố văn hóa đồng bằng, ven biển, miền núi. Trải qua hơn 400 năm xây dựng và phát triển, những giá trị truyền thống, nét đặc trưng văn hóa trong con người Phú Yên đã được hình thành. Giá trị cốt lõi của văn hóa Phú Yên chứa đựng những giá trị chung của văn hóa dân tộc Việt Nam, đồng thời mang đậm nét riêng của đất và người xứ Nẫu. Đến nay, bên cạnh những giá trị truyền thống của Việt Nam, về cơ bản người Phú Yên vẫn giữ được những giá trị văn hóa chung mang tính đặc thù của địa phương, có thể kể đến một số nét đặc trưng có tính phổ quát như: tính cộng đồng; tính giản dị, chất phác, thật thà; tính dung hòa.

Với đặc điểm là một vùng đất gắn liền với quá trình Nam tiến của dân tộc, tính cộng đồng là sợi chỉ đỏ xuyên suốt lịch sử hình thành và phát triển của tỉnh nhà. Từ một vùng đất hoang sơ của buổi đầu khai hoang mở đất, lập làng, những con người từ nhiều cộng đồng khác nhau, với những xuất thân, tính cách khác nhau đến với mảnh đất này, cùng sống, chia sẻ, đón nhận và hòa hợp lẫn nhau để cùng trở thành thành viên của một quê hương mới với ước vọng về một cuộc sống hạnh phúc, phú cường, yên bình.

Tính cộng đồng đã hình thành người Phú Yên dù ở bất kỳ đâu cũng luôn đùm bọc, giúp đỡ, hỗ trợ nhau vượt qua thiên tai, những biến động của lịch sử để tồn tại, bảo vệ và xây dựng, phát triển quê hương, đất nước. Tuy nhiên, tính cộng đồng đôi khi có thể dẫn đến việc hạ thấp vai trò của cá nhân, dễ dàng thỏa mãn, không dám bứt phá, không dám vượt qua những giới hạn thường thấy của cộng đồng đó. Vậy nên, thế hệ người Phú Yên mới cần phải là những con người biết vì cộng đồng, nhưng phải có chí tiến thủ, dám sống, dám nghĩ, dám làm, dám bày tỏ quan điểm, khát vọng của cá nhân.

Tính giản dị, chất phác, thật thà cũng là một trong những đặc điểm nổi trội trong hệ thống giá trị văn hóa tinh thần của người Phú Yên. Sự chân chất, mộc mạc của người Phú Yên thể hiện trong cách ăn mặc, giao tiếp, ứng xử trong các mối quan hệ thường ngày. Nhìn chung, đa số người Phú Yên ít chuộng hình thức, phô trương, xa hoa, lãng phí, mơ mộng về những phù phiếm. Sự mộc mạc, giản dị, bộc trực đã làm nên tình đất và người Phú Yên, nhưng chính những điều này đã kéo theo tính cứng nhắc, thụ động, ít đổi mới sáng tạo, bỏ qua những yếu tố mang tính thẩm mỹ, độc đáo, đột phá; đồng thời dẫn đến tâm lý dễ dàng thỏa mãn, thiếu tính cạnh tranh.

Một đặc trưng nữa có thể kể đến trong văn hóa, con người Phú Yên chính là tính dung hòa. Trải qua một quá trình di cư khai hoang, mở đất, lập làng, cộng cư với các dân tộc bản địa đã khiến người Phú Yên có khả năng tận dụng các điều kiện sẵn có; coi trọng xu hướng dung hòa, hóa giải, tiếp biến các yếu tố văn hóa; thích sự ổn định, bình yên.

Mặt tích cực của giá trị truyền thống này là điểm cộng cho khả năng làm việc nhóm và khả năng giải quyết các xung đột, mâu thuẫn nảy sinh. Nhưng chính tính dung hòa lại dẫn đến sự tùy tiện, thói quen đơn giản hóa, du di, dĩ hòa vi quý, e ngại va chạm trong đời sống sinh hoạt, làm việc.

Chính những yếu tố này khiến cho người dân Phú Yên vốn thích ứng với nền kinh tế nông nghiệp lâu đời cảm thấy khó thích ứng với nhịp độ, quy trình, xu hướng lao động công nghiệp hiện đại; thậm chí gây ra hiện tượng thiếu sự phân định đúng sai rõ ràng, dễ bị vi phạm các quy tắc, luật lệ trong lao động, trong thương mại và các hoạt động giao lưu, hội nhập quốc tế.

Nhân rộng yếu tố văn hóa hiện đại

Chủ tịch Hồ Chí Minh từng dạy: “Cái gì cũ mà xấu, thì phải bỏ;... Cái gì cũ mà không xấu, nhưng phiền phức thì phải sửa đổi lại cho hợp lý;... Cái gì cũ mà tốt, thì phải phát triển thêm; Cái gì mới mà hay, thì ta phải làm”. Vì vậy, để xây dựng yếu tố văn hóa hiện đại của người Phú Yên, bên cạnh việc giữ gìn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp, đồng thời cần phải phê phán, đấu tranh bài trừ, triệt tiêu dần những yếu tố hủ hóa, cản trở, kìm hãm sự phát triển như tính dễ dàng thỏa mãn, thích an nhàn, dĩ hòa vi quý, tư tưởng tiểu nông, làm ăn nhỏ lẻ, manh mún, ganh tỵ, đố kỵ... Đồng thời phải tập trung xây dựng yếu tố văn hóa mới như tính cầu thị, ham học hỏi; phát huy tính năng động, đổi mới sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám đột phá, dám chịu trách nhiệm.

Để phát huy những yếu tố văn hóa truyền thống tốt đẹp, vận dụng phát triển những giá trị văn hóa hiện đại, bồi đắp, khơi dậy ý chí, khát vọng, phát huy năng động, sáng tạo của mỗi cá nhân, mỗi tập thể, cấp ủy, chính quyền, các ban ngành, đoàn thể, cùng cả hệ thống chính trị cần quán triệt sâu sắc, nâng cao nhận thức về các quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh, đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về văn hóa, con người; phát huy các giá trị văn hóa, sức mạnh con người, sự kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và CNXH trong giai đoạn hiện nay. Đồng thời, cấp ủy, chính quyền cần tăng cường tuyên truyền, tổ chức các cuộc vận động, phong trào xã hội, không ngừng bồi dưỡng, lan tỏa sâu rộng những cái tốt, cái mới, tiến bộ, làm cho cái cũ, cái xấu bị thu hẹp và dần mất đi trong đời sống.

Bên cạnh đó, cấp ủy, chính quyền cần sớm ban hành những cơ chế, chính sách phù hợp nhằm đổi mới nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện; tạo mọi điều kiện khơi dậy năng lực sáng tạo, đổi mới, ý thức tự chủ của mỗi cá nhân; kịp thời khuyến khích và bảo vệ những cán bộ năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám đột phá vì lợi ích chung. Đồng thời có chế tài để xử lý nghiêm những cán bộ sợ sai, không dám làm, hoặc làm vì vụ lợi cá nhân.

Xây dựng con người Phú Yên phát triển toàn diện, gắn kết hài hòa các yếu tố văn hóa truyền thống và hiện đại là một quá trình lâu dài, cần thực hiện kiên trì với nhiều giải pháp đồng bộ, phù hợp, bền vững. Trong đó, cán bộ, đảng viên phải làm người tiên phong đi đầu trong nhận thức và hành động, tạo sức lan tỏa mạnh mẽ và thấm sâu vào suy nghĩ, máu thịt của mọi người dân Phú Yên, để văn hóa trở thành nền tảng tinh thần, là sức mạnh nội sinh, động lực cho sự phát triển kinh tế - xã hội, vì một Phú Yên phát triển nhanh, bền vững, yên định trong phú cường như khát vọng của các bậc tiền nhân khi đặt tên cho vùng đất này.

ĐẶNG HỒNG THÁI

(Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy)