Nằm giữa vùng châu thổ sông Đà Rằng, gành Đá xã Hòa Thắng (huyện Phú Hòa) gồm nhiều cụm đá lớn tạo thành quần thể cảnh quan thiên nhiên độc đáo. Đây cũng là vùng đất “địa linh nhân kiệt” sản sinh nhiều người tài giỏi, cống hiến cho đất nước trên nhiều lĩnh vực.

Gành Bồ với các khối đá đồ sộ vươn lên trời cao. Ảnh: NHẬT KIM

Choáng ngợp trước vẻ đẹp của đá

Ở vị trí cách trung tâm TP Tuy Hòa khoảng 7km về phía tây, cạnh quốc lộ 25, thuộc thôn Mỹ Hòa, xã Hòa Thắng, gành Đá hiện lên giữa cánh đồng lúa xanh với các dãy núi đá nhiều tầng nấc cao thấp. Nằm trong tổng thể di tích lịch sử văn hóa, di tích khảo cổ trên địa bàn huyện Phú Hòa như: Thành Hồ, đập Đồng Cam, mộ và đền thờ Lương Văn Chánh, nhà thờ Thống chế Nguyễn Công Nhàn, suối nước nóng Phú Sen và các làng nghề truyền thống như: làng nghề bánh tráng Đông Bình, làng nghề bún Định Thành, làng nghề đan đát thôn Mỹ Hòa, làng nghề bó chổi Mỹ Thành... nên gành Đá là một trong những điểm tham quan du lịch khá thú vị khi đến Phú Hòa.

Đến nơi đây, du khách sẽ có được cảm giác tuyệt vời khi ngắm nhìn từng dãy đá trải dài như sống lưng của những con rồng hóa thạch đang nằm ngay giữa đồng ruộng mênh mông. Nét đặc trưng tạo thành sức hấp dẫn ở đây chính là vẻ đẹp của đá. Những rìa đá, cụm đá với các hình thù kỳ lạ như mỏ chim, đầu rắn, miệng hùm, dê núi... vươn lên giữa nền trời xanh, tạo nên những thành trì vững chắc kéo dài gần 1km bao quanh cánh đồng lúa xanh rờn của thôn Mỹ Hòa. Những khối đá ở đây dù không to lớn đồ sộ, không quá cao nhưng cũng đủ làm du khách choáng ngợp trước vẻ đẹp của nó.

Rải rác xung quanh gành Đá có nhiều cụm đá nối tiếp nhau như: núi Sầm, núi Miếu, núi Chóp Chài tạo thành dãy đá dài hàng chục kilomet. Theo nhận định của các nhà nghiên cứu thì vùng này xưa kia là vịnh nên bờ biển ăn sâu vào đất liền, gành Đá là những cù lao, núi đá nằm chơ vơ giữa biển; nơi đây diễn ra các hoạt động thương mại khá nhộn nhịp thu hút thương nhân các nước lân cận đến trao đổi hàng hóa⁽¹⁾. Gành Đá được tạo bởi hệ thống 5 cụm đá với các tên gọi và kích cỡ khác nhau: gành Miễu, gành Quan, gành Quýt, gành Bồ, gành Đuôi. Vì vậy, gành Đá còn có tên gọi là Ngũ Thạch sơn. Phần cuối hệ thống gành Đá có cụm đá Thạch Bình với các tảng đá to như mặt bàn, bằng phẳng. Tại đây nhân dân xóm Mỹ Bình dựng ngôi miếu nhỏ để thờ thần Bạch Mã.

Gành Đá được cấu tạo bởi loại đá Thạch Anh có nhiều màu sắc: màu ám khói, vàng sỏi, trắng đục, trắng tinh khiết. Kết quả nghiên cứu của các nhà khảo cổ học và địa chất cho biết gành Đá hình thành do nội lực của trái đất. Thành phần ô xít silic cắt các mạch đá có trước tạo thành một hiện tượng đứt gãy theo phương Á kinh tuyến (theo phương bắc - nam) làm cho các tảng đá vươn thẳng. Hiện tượng này cách đây khoảng vài ba triệu năm, tạo nên một tuyệt tác độc đáo của thiên nhiên.

Với hình dạng tự nhiên khá độc đáo, gành Đá trở thành cảnh quan thiên nhiên đẹp nằm giữa vùng châu thổ sông Đà Rằng. Đứng trên đỉnh cao của gành Bồ, bạn sẽ có cảm giác như thu vào tầm mắt cả vùng đồng bằng Tuy Hòa với những thửa ruộng hình ô vuông xanh ngút ngàn được ôm ấp bởi những xóm làng yên bình. Xa xa là những làn khói bếp tỏa lên trên nền xanh thẫm của lũy tre từ những mái nhà nhỏ của xóm Mỹ Bình lúc chiều tà. Nếu ghé thăm gành Đá khi mặt trời vừa nhô lên hay khi ánh hoàng hôn buông xuống, chúng ta sẽ thấy toàn cảnh các khối đá với vẻ đẹp kỳ ảo nhuốm màu vàng óng hoặc ửng đỏ như một viên hồng ngọc lớn.

Gành Đuôi giống như phần đuôi của con rồng hóa thạch. Ảnh: NHẬT KIM

Vùng địa linh nhân kiệt

Sự độc đáo của gành Đá khiến các nhà địa lý mỗi khi đi ngang qua đây đều tấm tắc khen là vùng “địa linh nhân kiệt”. Điều thú vị là du khách không chỉ chiêm ngưỡng thắng cảnh mà còn tìm hiểu về con người và văn hóa truyền thống khi đến thăm vùng đất này. Đơn cử như ông Đào Tấn Tú ở làng Tây Phú (nay là thôn Mỹ Thành, xã Hòa Thắng) là người đậu cử nhân đầu tiên ở vùng đất Tuy Hòa vào năm 1841, về sau được bổ nhiệm làm tri huyện ở An Giang và Bình Thuận, nổi tiếng là thanh liêm. Hay ở thôn Phong Niên có Thống chế Nguyễn Công Nhàn được triều Nguyễn phong hàm chánh nhị phẩm vì có nhiều công lao đánh Xiêm La và giặc Pháp ở Nam Kỳ. Ông được vua Minh Mạng thưởng cho một tấm thẻ bài vàng có hàng chữ “hùng dũng tướng” và được khắc tên vào cỗ súng Thần uy phục viễn (cỗ thứ tư) tại kinh thành Huế. Hiện tại nhà thờ của ông còn lưu giữ 14 sắc phong của các triều vua Nguyễn ban cấp. Ngoài ra, đây cũng là nơi sinh của 6 bí thư tỉnh ủy qua các thời kỳ⁽²⁾ và nhiều người đỗ đạt cao.

Gành Đá không chỉ là thắng cảnh mà còn là địa điểm diễn ra nhiều sự kiện lịch sử. Từ năm 1947-1952, bộ đội địa phương chọn điểm cao gành Bồ làm nơi theo dõi tàu chiến của Pháp đổ bộ để báo cho nhân dân đồng bằng Tuy Hòa tản cư. Trong những năm 1968-1969, cờ Mặt trận Dân tộc giải phóng Miền Nam Việt Nam tung bay trên đỉnh gành Đá biểu dương lực lượng cách mạng trong vùng địch tạm chiếm. Năm 1973, gành Đá là địa điểm đội du kích xã Hòa Thắng bao vây, tiêu diệt 1 đại đội quân ngụy Sài Gòn. Ngày 20/3/1975, cờ đỏ sao vàng tung bay trên gành Bồ, đánh dấu thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước của nhân dân xã Hòa Thắng và huyện Tuy Hòa 2⁽³⁾.

Với vẻ đẹp tự nhiên cùng với tiềm năng du lịch, danh lam thắng cảnh gành Đá được Chủ tịch UBND tỉnh Phú Yên công nhận là di tích cấp tỉnh theo Quyết định 782/QĐ-UBND ngày 18/5/2011. Nơi đây thật sự là điểm dừng chân lý tưởng cho du khách trong và ngoài nước đến chiêm ngưỡng vẻ đẹp hoang sơ với những khối đá có hình thù độc đáo. Ngoài ra, du khách sẽ cảm nhận được sự mênh mông của ruộng đồng, sự yên bình của một làng quê và những con người hiền hòa mến khách nơi đây. 

-------------

(1) Nguyễn Đình Tư, Non nước Phú Yên, NXB Tiền Giang, tr34-35).

(2) 6 bí thư tỉnh ủy xuất thân ở xã Hòa Thắng là:

- Trần Suyền: Bí thư Tỉnh ủy Phú Yên giai đoạn 1960-1963, 1965-1973, Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân.

- Đào Tấn Ngoạn: Bí thư Tỉnh ủy B5 (nam Đắk Lắk) giai đoạn 1963-1965.

- Thái Phụng Nê: Ủy viên TW Đảng, Bí thư Tỉnh ủy Phú Yên (1999-2001), Anh hùng Lao động, nguyên Bộ trưởng Năng lượng.

- Nguyễn Văn Trúc: Quyền Bí thư Tỉnh ủy Phú Yên (1998-1999).

- Nguyễn Văn Đẳng: Ủy viên TW Đảng, Bí thư Tỉnh ủy Lâm Đồng (2005-2009), nguyên Thứ trưởng Bộ NN-PTNT

- Đào Tấn Lộc: Ủy viên TW Đảng, Bí thư Tỉnh ủy Phú Yên (2006-2015).

(3) Đào Thế Lữ, Hòa Thắng xưa và nay, Đảng bộ xã Hòa Thắng, tr18. 

TS ĐÀO NHẬT KIM