Phú Yên có một hệ thống sông ngòi tương đối nhiều và phân bố đều khắp ở các địa phương. Trong đó, sông Ba là lớn nhất, từ lưu lượng nước, dòng chảy, phù sa đến giao thông đường thủy...

Sông Ba (còn gọi là sông cha) bắt nguồn từ núi Ngọc Rô - Kon Tum có độ cao 1.549m so với mặt nước biển, chạy dọc về Gia Lai rồi đổ ra cửa biển Đà Diễn. Nơi đoạn Kon Tum thì bình thường như những con sông khác nhưng khi qua nhiều cánh rừng, các con suối nhập lại tạo cho sông Ba lưu lượng nước lớn và nới rộng đôi bờ, nâng tổng lưu vực lên 13.900km2. Sông Ba tăng khả năng cung cấp nước, lượng phù sa cho cây trồng phát triển, nhất là đoạn hạ lưu dần đổ ra biển.

Không chỉ phục vụ sản xuất, sông Ba còn góp phần tạo cảnh quan cho các đô thị ven sông nhờ những cây cầu bắc qua đôi bờ. Hiện nay, trên sông Ba có nhiều cây cầu bắc qua, có thể kể đến là cầu Hùng Vương, cầu đường sắt, cầu 21 nhịp (cũ và mới), cầu Đà Rằng (tuyến tránh quốc lộ) và xa hơn nữa là cầu Dinh Ông (huyện Phú Hòa), cầu Sông Ba Hạ... vừa đẹp, vừa thông thoáng giao thông, vừa tạo cảnh quan cho đô thị mới văn minh, hiện đại sau này.

Lúc trước, từng có một nhà báo trẻ Phú Yên ví von: “Chỉ cần bắc thêm hai cây cầu từ đường Phan Đình Phùng và đường Nguyễn Trãi qua thôn Ngọc Lãng thì đô thị Tuy Hòa chẳng khác các cầu trên sông Sein ở Pháp hay sông ở Amterdam bên Hà Lan”. Lúc ấy, chúng tôi phì cười nhưng giờ thì ngẫm lại thấy đúng vì xu hướng đô thị hiện nay đều phát triển bên sông, gần nhất là Nha Trang, Phan Thiết, Quy Nhơn...; mà đẹp nhất phải nói đến TP Đà Nẵng, đô thị ven sông Hàn.

Lâu nay, mỗi vùng đất ven sông luôn mang bản sắc riêng, từ giọng nói, tín ngưỡng, ẩm thực, văn hóa nghệ thuật đến văn minh sông nước của vùng đất ấy. Điển hình như sông Hồng có văn minh sông Hồng, nơi làn điệu cò lả mềm mại rồi vút cao như dòng chảy của nó qua các tỉnh đồng bằng Bắc Bộ; Cửu Long giang mênh mông với điệu cải lương, đờn ca tài tử nơi đất chín rồng và miền Trung với phương ngữ cùng những dân ca rạch ròi của hò Huế, hò bả trạo, bài chòi, và dòng sông Ba cũng không ngoài quy luật ấy.

Là người sống lâu năm ở Tuy Hòa, ai cũng biết rằng mỗi mùa nước lớn thì TP Tuy Hòa từ phường 2, phường 3, phường 4, phường 6 đều bị ngập. Vì vậy, việc xây kè tạo cảnh quan đô thị và thoát lũ là điều hết sức hợp lý. Đây cũng là việc mà địa phương đang dần hoàn thiện ở phía bờ bắc sông Ba, giúp tạo không gian sống an toàn cho người dân nơi đây; đồng thời tạo điểm nhấn mới để khi đến với Tuy Hòa, người ta lại nhớ thêm ngoài sông Ba, núi Nhạn thì còn có những cây cầu dài như vành mi thiếu nữ, những đô thị ven sông, ven biển hiền hòa.

Về mặt quan điểm, tùy theo điều kiện kinh tế tỉnh nhà nhưng ta cần xem dòng sông cũng là yếu tố quan trọng về mặt sinh thái. Sông Ba về phía hạ lưu như hạ tầng sinh thái cần có một quy hoạch thống nhất để quản lý. Đã từng xảy ra việc khai thác cát, bào mòn các bờ bãi khiến dòng chảy đổi hướng hoặc xâm thực sâu vào đất liền kể cả những công trình lấn mặt sông nhưng đó là tính nhất thời để ta cần chỉnh trang từ việc xây dựng công trình, nhà cửa, khu du lịch ven sông cùng những cây cầu mà dòng sông mang lại để sắp xếp từng bước phù hợp, phù hợp cả hệ thống kè thoát lũ bền vững, hệ thống cây xanh lâu năm, hệ thống chiếu sáng, đường tản bộ...

Một cách bao quát về không gian đô thị thì hiếm có vùng đất nào được thiên nhiên ưu đãi như TP Tuy Hòa. Bởi mật độ dân cư chưa cao, đường phố thoáng rộng, độ ô nhiễm khói bụi và tiếng ồn còn thấp, bờ biển Tuy Hòa được chỉnh trang rất đẹp từ đường sá, vỉa hè, cây xanh, quảng trường để phối cảnh cho các khách sạn lớn, khu resort, nhà nghỉ cho dù có chậm hơn so hai tỉnh duyên hải liền kề. Vì vậy, trong giai đoạn của biến đổi khí hậu toàn cầu rõ nét ảnh hưởng nhiều mặt thì sông Ba - dòng sông trong đô thị sẽ điều hòa về nhiệt độ, tạo điều kiện thuận lợi để phát triển kiến trúc đô thị hiện đại. 

HUỲNH THẠCH THẢO