Quê tôi ở xã Hòa Mỹ Đông, huyện Tây Hòa. Cuối năm 1953 tôi đang học lớp 8 Trường phổ thông cấp 3 An Nhơn- Bình Định thì hay tin ở nhà, em tôi, Ngô Thượng Khiết đã xung phong vào bộ đội chiến đấu, cha tôi lại trở bệnh nặng nên tôi xin phép thầy Hiệu trưởng về quê (nhưng sau gặp chiến dịch Át-lăng nên nghỉ học luôn)
Đường sá xa xôi, lại bị đào bới sâu hoắm để ngăn xe cơ giới giặc, nên tôi phải cuốc bộ từ Bình Định về đến Tuy Hòa suốt 4 ngày, hơn 150km.
Vừa nộp giấy giới thiệu sinh hoạt Đảng cho Chi bộ xã Hòa Mỹ thì tôi được gia nhập ngay vào Đội Du kích Trung Kiên thôn Phú Thuận (quê tôi) do đồng chí Ngô Ngọc Vị chỉ huy và anh Dương Dụ (thường gọi là Mười Đẹt) làm trinh sát chiến đấuCấp trên cho biết giặc Pháp đang rầm rộ tập trung quân ở Nha Trang, chuẩn bị mở chiến dịch Át-lăng hành quân đánh ra Phú Yên, là vùng tự do hồi ấy. Du kích chúng tôi được phát về mìn mũi và lựu đạn đập tự tạo của xưởng quân giới (phải đập một cái mạnh rồi mới ném). Toàn đội chia nhau đi rèn chông sắt có ngạnh, vót chông tre, làm bàn chông, tích cực đào hầm chông đủ loại, chuẩn bị chiến đấu.
Một buổi chiều, chúng tôi đang tập dượt đánh địch thì bỗng nhiên một đội viên vô ý bị sập hầm chông. Cả xóm náo loạn lên. Hai cây chông sắt có ngạnh xuyên thủng bàn chân anh du kích Huỳnh Ơn. (Hồi đó chúng tôi đi chân trần, đâu có dép mà mang!)
Chúng tôi lập tức khiêng cáng anh và cả cái bàn chông sắt đem ngay vào xã Hòa Thịnh cho trạm xá huyện ở đó cắt rút chông ra.
Do có tin tình báo trong nội bộ địch đưa về cho Ban chỉ huy nên chúng tôi được hay tin trước cả tháng trời, đã chủ động chuẩn bị chông, mìn sẵn sàng chờ đánh chúng.
Mờ sáng 20/1/1954 ở trên quê nhưng chúng tôi nghe rất rõ tiếng ùng oàng của pháo hạm giặc nã vào TX Tuy Hòa và vùng ven. Hôm đó nghe tin chúng thiệt hại nhiều lắm mới lên nổi các phường nội thị.
Chúng tôi đã được cho biết trước là quân chủ lực của ta đang bận lên Tây Nguyên đánh chúng. Ở quê nhà chúng tôi có nhiệm vụ tự mình chiến đấu là chính.
Mới sáng sớm, một máy bay moral 2 càng (gọi là bà già) rè rè chậm chạp bay lên rất thấp. Nó nghiêng qua ngó lại thám thính, chực thả trái mù xuống chỉ điểm cho pháo bắn.
Du kích chúng tôi đã ngụy trang hầm chông và giăng mìn mũi dày đặc. Trâu bò nhà nông đã lùa hết lên miền núi. Hầu hết đồng bào gồng gánh tản cư lên các vùng an toàn và đem theo bánh tét, thịt heo chuẩn bị ăn Tết Giáp Ngọ trên đó. Chỉ còn lực lượng du kích trung kiên chúng tôi bám trụ ở lại.
Trước đó, những nhà gạch đã được đục tường, dỡ mái, cầu cống bị xiêu đổ, đường sá băm nát, xe cơ giới địch không thể vào được .Chúng sục sạo nên phải đi bộ.
Chó nuôi trong xóm đã được gia chủ tự động diệt hết hoặc dắt theo lên núi. Trong những ngày này đội du kích chúng tôi được “bồi dưỡng” bằng những nồi thịt cầy nấu nhựa mận ngon tuyệt (đồng bào cho chúng tôi những con cầy tơ mập mạp). Chúng tôi gọi đùa là “Giật Cờ Tây”
Sau khi máy bay bà già 2 càng quần lượn, không thấy động tĩnh gì dưới đất, những tên lính xâm lược lần dò lên thôn xóm. Nhưng chúng đi đến đâu chúng tôi biết ngay tới đó. Vì mỗi thôn xóm đều sẵn sàng bố phòng trống, mõ, phèng la, xoong chảo... Chúng sắp đến làng nào thì ở đó đập trống mõ báo động rầm trời rầm đất. Thôn này chuyền sang thôn khác.
Đội du kích chúng tôi núp trong lũy tre nhìn thấy rõ mấy chục tên theo bờ mương dẫn thủy kéo lên thôn Vinh Ba xã Hòa Đồng. Ở đấy chúng chưa dám vào Hòa Mỹ, mà chúng bắn mấy chục quả đạn cối vào thôn chúng tôi, chết một em bé gái trong đội thiếu nhi do tôi phụ trách và cháy hai ngôi nhà. Xế chiều, chúng rút xuống. Chúng tôi thấy chúng khiêng theo 6 tên bị sập hầm chông và vướng nổ mìn mũi của du kích xã Hòa Đồng.
Sáng hôm sau tôi và anh Hượng đội viên du kích và là cựu học sinh Lương Văn Chánh được gọi lên trụ sở Ủy ban xã để viết và in li tô (thạch bản) những câu địch vận bằng tiếng Pháp và tiếng Việt (trên đưa mẫu về). Rồi chúng tôi đi dán những áp phích đó khắp các nơi cho chúng đọc.
Mấy tháng trời súng, đạn, pháo cối, đại bác, pháo bầy… nổ ran suốt ngày đêm khắp các xã Hòa Xuân, Hòa Vinh, Hòa Tân, Hòa Thành và TX Tuy Hòa. Lớp thì trống mõ, phèng la du kích đập liên hồi báo tin chúng lùng sục vào thôn xóm.
Một tháng sau nữa, nghe súng nổ rộ vang trời dậy đất phía xã Hòa Vinh, má tôi nóng ruột giục tôi xuống đó xem sao? Tôi đi tắt băng đồng từ Hòa Mỹ xuống Hòa Vinh mấy chục kilomet. Xuống tới nơi, tôi gặp anh Nguyễn Bảo, đại đội trưởng 392. Anh kể lại sáng nay quân ta phục kích dọc lòng mương dẫn thủy đón đánh một đại đội ngụy từ Hòa Thành càn vô. 3 anh em tổ trinh sát đại đội lên phía trước quan sát, có em tôi là Ngô Thượng Khiết đi đầu. Vừa đến cách địch độ 20 mét thì chúng nổ súng. Em tôi hy sinh. 2 anh còn lại vừa bắn vừa bò lui ra sau. Anh Bảo liền cho tập trung 4 khẩu trung liên nã tới dồn dập cho chúng rút lui để quân ta lên lấy tử sĩ. Nhưng bất ngờ chúng tiếp tới thêm một đại đội nữa, phản công quyết liệt. Quân ta ít, phải tạm thời rút lui. Tôi liền ở lại với anh Bảo. Đến tối tôi cùng cả trung đội ra lùng sục chỗ em tôi hy sinh. Rọi đèn pin lục tung cả đám mía gần đó vẫn không tìm thấy Khiết.
Buồn quá, nửa đêm tôi lội tắt về nhà. Tôi xin phép cha mẹ và đội du kích trung kiên cho tôi đi nhập ngũ chống càn Át-lăng…
Chuyển quân tập kết ra Bắc, tôi được phiên chế về Đại đoàn Pháo binh 351. Năm 1956 tôi được điều về Ban giáo viên Văn hóa Trường sĩ quan Pháo binh Việt Nam tại Hà Nội. Ở đây tôi gặp đồng chí Hiệu trưởng nhà trường là Thiếu tướng Phan Hàm, người đã chỉ huy Trung đoàn 803 hạ cứ điểm Tuy Bình ở Sông Hinh trong chiến dịch Át-lăng 1954, và cầm quân đập gãy xương sống địch ở Tây Nguyên năm đó.
Nay ông là thủ trưởng của tôi.
NGÔ SAO KIM - Cựu chiến binh NSK 2014
