Tiểu thuyết Minh sư vừa được Phương Nam book và NXB Hội Nhà văn ấn hành. Đây là tiểu thuyết viết về thời Nguyễn Hoàng đi mở cõi với nhiều vấn đề được đặt ra một cách sòng phẳng và hấp dẫn dưới ngòi bút của nhà văn Thái Bá Lợi.

Nhà văn Thái Bá Lợi.

- Năm ngoái, tôi có hẳn một mùa an cư, từ rằm tháng 4 đến rằm tháng 7 âm lịch, trong một tịnh viện. Lúc đó tôi đã viết xong Minh sư. Trong mùa an cư, tôi thực hành những thời khóa tu tập của nhà chùa, lâu lâu mới giở vài trang sách mình đã viết ra đọc, cũng có sửa chữa chỗ này chỗ khác, không nhiều. Chỉ sau mùa an cư tôi mới yên tâm công bố cuốn sách. Qua một mùa an cư, người ta thường tịnh tâm và tỉnh táo hơn. Còn “minh triết” là một chuyện khác, lớn lao hơn nhiều.

* Khi vào Nam, chúa Nguyễn Hoàng đã chú trọng đến việc xây chùa, cụ thể là chùa Thiên Mụ ở Huế. Hành động này của Chúa Tiên Nguyễn Hoàng được ông viện dẫn để lý giải điều gì ở nhân vật tiểu thuyết Nguyễn Hoàng?

- Đó là một sự thật lịch sử. Nguyễn Hoàng không những xây chùa Thiên Mụ mà còn tạo dựng nhiều già lam khác: chùa Bảo Châu, Long Hưng ở Quảng Nam, chùa Kinh Thiên ở Quảng Bình, chùa Sùng Hóa ở Thừa Thiên - Huế… Trong Minh sư, tôi có viết thời niên thiếu Nguyễn Hoàng không có thiện cảm với Phật giáo. Chi tiết này đã được ghi lại trong một vài sử liệu. Trên bước đường lao nhọc mở cõi, chống chọi với mọi thế lực cản đường mình, Nguyễn Hoàng dần dần đến với đạo Phật. Đó như là một sự tiệm tu chứ không phải là đốn ngộ. Có nhiều cách lý giải hành trình của Nguyễn Hoàng tìm về với nhà Phật. Có thể do thiện duyên, ông gặp lại truyền thống của những nhà cầm quyền thời Lý - Trần, có thể do ông lớn lên trong một gia đình gần gũi với Phật giáo, nơi đất Thanh Hóa vốn nổi tiếng với những ngôi chùa do Lý Thường Kiệt xây… Sự giác ngộ của ông không phải có ngay mà hình thành từ sự vận động của các sự kiện mà ông trải qua, từ những con người mà ông gặp trong đời, qua đó ông tự hoàn thiện mình để trở thành một minh chủ đảm đương sứ mệnh mà lịch sử trao cho. Thời các chúa Nguyễn, Phật giáo phát triển rực rỡ ở Đàng Trong. Phủ Chúa tạo nhiều điều kiện thuận lợi cho các nhà tu hành trong nước, thỉnh các cao tăng từ Trung Quốc sang; nhiều chùa như Vạn Đức, Chúc Thánh ở Hội An là các trung tâm khắc in kinh điển Phật giáo, các chúa Nguyễn và nhiều quan lại thọ Bồ Tát giới tại gia (tu hành theo hạnh của các bậc Bồ Tát mà không xuất gia)… Nguyễn Hoàng có công đầu trong sự hưng thịnh này.

Bìa tiểu thuyết “Minh sư”.

- Những “lằn ranh” trong cuộc đời như xấu-tốt, sáng-tối, cao thượng-lố bịch v.v… thì các bậc hiền giả đã nói nhiều rồi. Ở Nguyễn Hoàng chẳng có “lằn ranh” nào như vậy. Đơn giản là để giữ cho dòng họ Nguyễn không bị họ Trịnh tận diệt, ông tìm mọi cách để thoát thân, mà cách để Trịnh Kiểm có thể chấp nhận được là xin vua Lê Anh Tông vào trấn thủ Thuận Hóa, vùng biên viễn loạn lạc và đầy bất trắc. Ở đây cũng có sai lầm của Trịnh Kiểm. Thay vì tống khứ một địch thủ đi thật xa thì lại trao vào tay địch thủ ấy vùng đất sau này thành một vương quốc. Nguyễn Hoàng là người trí lực, không thể không nắm lấy thời cơ ấy.

* Như ông “định nghĩa”: Minh sư là những ai dám “phản biện”, kể cả kẻ thù của chúa Nguyễn Hoàng. Tuy nhiên, không phải ai cũng chấp nhận “minh sư” như thế?

- “Minh sư” nghĩa thông thường là người thầy sáng suốt. Theo Phật giáo, bậc minh sư là những người tu hành có đủ phương tiện để giáo hóa đệ tử của mình và những người đến học đạo một cách rành rẽ, chính xác, minh bạch, không sai lạc. Trong tiểu thuyết này, qua Nguyễn Hoàng, khái niệm “minh sư” được mở hơn: “Không phải chỉ có những người gần gũi ta, những người nói hợp với lòng ta, mà ngay cả những người nói điều trái ý ta, cả những người muốn hại ta, kẻ thù của ta, họ đều là những bậc thầy sáng suốt của ta, ta tri ân họ vì họ dạy ta nhiều điều…”. Và theo cảm nhận của Thành, nhân vật trong tiểu thuyết về Nguyễn Hoàng “Một thời người ta xóa tên ông khỏi những trường học, những công trình, những con đường mà người trước đặt ra để nhớ ơn ông. Nhưng nếu bây giờ có sống lại ông sẽ nói ngay rằng cả chuyện đó cũng là minh sư của ta và ông sẽ nở một nụ cười xả bỏ…”. Nhưng chúng ta không nên đi xa quá nữa vì như vậy nó sẽ bớt đi chất thơ của nhân vật.

* Xin cảm ơn ông!

HIỀN HÒA (thực hiện)