Nghệ sĩ ưu tú Ngọc Viễn được mệnh danh là ”mỹ nhân sắm những vai hề độc”. Hơn 30 năm bà gắn bó với Đoàn chèo Tổng cục Hậu cần. Khi những nghệ sĩ cùng thời đã về hưu, Nghệ sĩ ưu tú Ngọc Viễn vẫn gắn bó với đoàn, vì những diễn viên trẻ vẫn cần bà.
Nghệ sĩ ưu tú Ngọc Viễn trong vai hề Già.
* Thưa Nghệ sĩ ưu tú Ngọc Viễn, điều gì đã thôi thúc bà đến với nghệ thuật chèo và gắn bó cho đến ngày nay?
- Cụ thân sinh ra tôi là một nghệ sĩ chơi được nhiều nhạc cụ. Tám anh, chị, em tôi đều là những người đam mê nghệ thuật và có những người đã rất thành công ở Đoàn chèo Nam Hà cũ. Sinh ra trong gia đình có truyền thống nghệ thuật, tôi “ngấm” dần dần và bị “thôi miên”. Suốt ngày tôi lanh lảnh như con sơn ca, hát cả lúc đi kiếm củi, khi đi làm đồng… Năm 17 tuổi, tôi nhập ngũ, làm diễn viên ở Đoàn chèo Tổng cục Hậu cần. Ban đầu, xa gia đình nên bỡ ngỡ. Vai đầu tiên thầy Tào Mạt giao cho tôi là vai chú bé săn chuột trong vở Bông hồng và nhà sư đuổi chuột. Sau đó tôi được tập huấn, được học thêm. Thời gian đó, tôi hát cơ cho tất cả các anh chị trong đoàn biểu diễn. Những ngày ấy vẫn đọng lại trong tôi những ký ức tuyệt vời.
* Khi sống và làm việc với chèo, bà đã gặp những khó khăn nào?
- Tôi đã gặp nhiều khó khăn trong cuộc sống. Trong chiến tranh, chồng tôi là bộ đội vận tải, còn tôi cùng đồng đội phục vụ văn nghệ ở chiến trường. Hòa bình lập lại, gia đình khó khăn, nhiều lần tôi phải để đứa con chưa đầy năm cho đứa con lớn 12 tuổi trông nom. Rồi có đợt, ban ngày phải lội ao hồ mò cua bắt ốc để ăn, buổi tối lại lên sân khấu diễn. Để có được như ngày hôm nay, tôi biết ơn thầy Tào Mạt, dù ông đã về thiên cổ.
* Ai đã từng xem Nghệ sĩ ưu tú Ngọc Viễn diễn trên sân khấu, đều nể phục khả năng diễn xuất của bà. Bà nghĩ sao về điều đó?
- Thực ra, tôi được chọn sắm những vai mẫu mực của nghệ thuật chèo cổ. Tôi đã tham gia diễn những vở mà cố Nghệ sĩ nhân dân Tào Mạt sáng tác như bộ ba vở chèo Bài ca giữ nước, gồm Lý Thánh Tông tuyển hiền, Ỷ Lan nhiếp chính, Lý Nhân Tông kế nghiệp. Trong Bài ca giữ nước, Tào Mạt đã tạo ra một vai hề Hoạn độc đáo. Một vai hề có tính cách, có số phận, có diễn biến tâm lý và quan hệ mật thiết với nhiều nhân vật trong vở diễn. Khi diễn tôi nhập vào vai hề còn giữ được những đặc điểm của hề chèo truyền thống, nhưng có những tính cách mới lạ.
* Ngày nhận vai trong các vở do Tào Mạt viết, hẳn là bà cũng gặp khó khăn?
- Trước khi nhận vai hề, tôi rất lo. Lo vì tính cách của nhân vật vừa có yếu tố cổ điển, vừa có yếu tố hiện đại. Một điều nữa, tôi là diễn viên nữ, khi sắm vai một người khác giới, khó khăn nhân lên gấp đôi. Tôi đã nghiên cứu nhiều ngày đêm và lao tâm khổ tứ tập luyện. Tôi luôn có một ý nghĩ là mình phải lấy cái tâm phả vào nhân vật. Được thầy Tào Mạt tận tình hướng dẫn, tôi cố gắng hơn, nỗ lực hơn để làm nên một vai diễn thành công. Tôi đã thể hiện được cái cốt cách chân thực của một anh hề chuyên mua vui cho thiên hạ.
* Và sau đó, bà đã có những vai thật ấn tượng, nào là hề Già, hề Hoạn, bà mẹ Trạng…
- Vai hề Hoạn, Nghệ sĩ nhân dân Tào Mạt giao cho tôi đảm nhận từ năm 1979, tính đến nay đã 30 năm, tôi vẫn diễn nhuần nhuyễn như thuở ban đầu. Đây là vai khó, và tôi đã không làm ông thất vọng. Vai diễn thứ hai mà tôi thích là vai hề Già. Đây cũng là một vai khó. Đối với một người phụ nữ, nếu diễn theo kiểu tươi trẻ thì rất dễ. Nhưng sắm vai bi hùng này, người diễn viên phải đóng vai một ông già quắc thước, râu tóc bạc phơ. Bản thân ông là một hoạn quan làm việc trong cung đình, làm trò vui cho hoàng hậu. Khi về với dân dã đời, thường, ông vẫn là một người có hình ảnh đẹp, nhưng thông minh tuyệt vời nên bị người khác hại, bị bắt đem chôn sống. Thứ ba là vai bà mẹ của Trạng Lợn. Đây là vai diễn tính cách, một người đàn bà có phần nông nổi, một chân bị tật. Khi diễn lúc nào tôi cũng phải chăm chú nghĩ một điều: mình phải đi cho đúng kiểu thọt, và thọt chân phải thì lúc nào cũng phải đi tập tễnh bên đó, không thể sai. Ngoài ra, tôi còn đóng rất nhiều vai như vai bà mẹ chở đò qua sông trong vở Chuyến đò sông Mã, vai bà mẹ trong vở Nguyễn Viết Xuân, vai bà mẹ Tiến vở Một lần vấp ngã…
* Nghệ sĩ nhân dân Tào Mạt là một nghệ sĩ tài ba, một người thầy lớn đối với nhiều diễn viên. Bà là học trò cưng của Tào Mạt?
- Thầy Tào Mạt không chỉ viết vở mà còn dạy dỗ huấn luyện cho các diễn viên cả về hát, về vũ đạo. Ông cũng đạo diễn các vở chèo đặc sắc do mình viết. Thầy thực sự là một nghệ sĩ lớn, tiêu biểu của nghệ thuật chèo. Nói tôi là học trò cưng của thầy cũng không sai vì tôi rất gắn bó với thầy. Thời gian lâm trọng bệnh, mỗi khi gặp tôi, dù có đau đến mấy, thầy Tào Mạt cũng cất tiếng hát. Như thể chẳng có bệnh tật gì làm giảm được nhiệt huyết trong ông. Đó cũng là thời gian ông dặn dò nhắn nhủ tôi nhiều điều.
* Cái thời “chèo Tào Mạt” đã xa thật xa, nhưng vẫn còn những nghệ sĩ cống hiến và mong muốn nghệ thuật chèo sống mãi. Và bà là một trong số họ.
- Tôi là người yêu chèo. Hằng ngày tôi vẫn học, vẫn trau dồi kiến thức để có thể sống với chèo lâu hơn nữa, cống hiến cho chèo nhiều hơn nữa. Tôi càng mong chèo sẽ sống bền vững trong lòng công chúng… Vai hề trong chèo giờ cứ thưa thớt dần. Khi những nghệ sĩ hề chèo thưa thớt, thì hẳn khán giả sẽ thiệt thòi, vì họ sẽ ít được thưởng thức những trận cười sảng khoái sau những ngày làm việc căng thẳng. Điều này làm tôi rất băn khoăn.
* Xin cảm ơn bà!
NGUYỄN VĂN HỌC (thực hiện)
