Ông bị trọng thương khi ngồi trên xe tăng tiếng vào cửa ngõ Sài Gòn ngày 28-4-1975. Trong giờ phút đớn đau đó, ông đã dùng ngón tay quệt máu nhỏ ra từ đôi mắt mình và vẽ chân dung Bác Hồ.

Họa sĩ Lê Duy Ứng (trái) tặng tranh cho đồng chí đồng đội tại triển lãm “Ký họa chiến trường” – Ảnh: Hồng Hà

Hoạ sĩ Lê Duy Ứng sinh năm 1947 tại Quảng Bình. Năm 1971, trước khí thế hào hùng của dân tộc, anh sinh viên của Trường Mỹ thuật đã lên đường chiếc đấu với hành trang là chiếc ba lô, những cây bút vẽ cùng tình yêu Tổ quốc tha thiết. Nếu những người cùng lứa như Nguyễn Văn Thạc, Đặng Thuỳ Trâm đã để lại cho đời những trang nhật ký làm rung động con tim bao thế hệ, thì hoạ sỹ Lê Duy Ứng để lại những bức tranh được vẽ dưới mưa bom bão đạn. Mảng đề tài chiến tranh được ông tái hiện rất sinh động. 200 bức kí hoạ chiến trường được triển lãm lần  thứ 40 vừa qua khiến người xem xúc động. Họ như được tận mắt chứng kiến những sinh hoạt của chiến sỹ thời ấy, càng thêm cảm phục những con người bình thường mà vĩ đại trong sự khốc liệt của chiến tranh. Bạn bè từ khắp nơi đến với cuộc triển lãm Kí hoạ chiến trường, đã ghi lại những tâm tư, tình cảm trong cuốn sổ dày, mà ông nâng niu cất giữ như một vật báu.

Bức tranh ấy sau này được trưng bày ở Viện bảo tàng như một minh chứng cho tình yêu thiêng liêng tha thiết của những người con Việt Nam với Bác Hồ.

Những ngày tháng sống trong bóng tối, họa sĩ Lê Duy Ứng vẫn không ngừng vẽ tranh, tạc tượng. Ngày 4-10-1982, ông được giáo sư, bác sĩ Nguyễn Trọng Nhân ghép mắt thành công sau 8 năm trời sống trong bóng tối. Ông bồi hồi kể: “Hôm ấy, sau khi thiếu tướng Lê Trọng Tấn đọc bài báo Ánh sáng lại trở về với Lê Duy Ứng của Phan Thị Thanh Nhàn, ông xúc động, giao cho anh Tời đi tìm tôi về ăn cơm. Lúc đầu tìm không ra, sau thế nào đó lại vào đúng quán bia của mẹ vợ tôi ngồi uống nước. Khi nhìn thấy tôi sáng mắt trở lại, thiếu tướng ôm chặt lấy tôi, hai hàng nước mắt chảy. Rồi thiếu tướng hỏi: “Ứng có biết ai chữa cho Ứng sáng mắt không?”. “Dạ thưa! Bác sỹ Nguyễn Trọng Nhân ạ!”. “Nhân là liên lạc với tôi trong thời kì kháng chiến chống Pháp của Sư đoàn 312. Mình cho Nhân đi học, nó mới giỏi như thế để mổ cho Ứng sáng mắt.” Tôi cảm động, không biết nói gì hơn chỉ thầm cảm ơn thiếu tướng.

Sau khi tìm thấy ánh sáng trở lại, đại tá- thương binh Lê Duy Ứng lại lao vào công việc. Vì làm việc quá sức, đôi mắt hoạ sỹ mờ dần. Tháng 6-2005, được sự quan tâm của Đảng và Nhà nước, ông được đưa sang Nhật để ghép mắt lại. Trong thời gian ở Nhật, hoạ sỹ đã có nhiều cuộc giao lưu với các bạn trẻ. Ông đã vẽ tặng 500 bức kí hoạ. Ông ấp ủ dự định sẽ tổ chức cuộc triển lãm những bức kí hoạ tại Hà Nội hoặc Tokyo và mời các bạn Nhật đến thưởng lãm tác phẩm của mình.

Cuộc đời của Lê Duy Ứng là một bản anh hùng ca, ghi dấu những nỗ lực không mệt mỏi của người hoạ sỹ. Miệt mài sáng tác bằng nghị lực, bằng tình yêu cuộc sống, ông đã có 40 cuộc triển lãm trên 3 miền đất nước và quốc tế, được trao 7 giải thưởng trong và ngoài nước, được tặng thưởng nhiều huân, huy chương. Đã có 7 kịch bản phim viết về ông, đặc biệt bộ phim Người thương binh tạc tượng Bác Hồ đoạt huy chương Bạc tại Liên Xô năm 1984; vở kịch  Nguồn sáng trong đời do Lưu Quang Vũ viết năm 1985 đoạt huy chương Vàng của Bộ Văn hoá- Thông tin. Kịch bản này được chuyển thể thành phim truyền hình. Năm 1987, đạo diễn Đức Hoá cho ra đời bộ phim tài liệu Tài hoa và nghị lực đã gây dư luận xôn xao trong và ngoài nước. Có nhiều cuốn sách viết về ông như cuốn Anh hoạ sỹ mù  của nhà văn Sơn Tùng, Ánh sáng niềm tin của Phan Thị Thanh Nhàn…

Sau cuộc triển lãm Kí hoạ chiến tranh mừng sinh nhật lần thứ 116  của Bác Hồ, đôi mắt hoạ sỹ Lê Duy Ứng lại có vấn đề, nhưng ông vẫn luôn lạc quan và ấp ủ nhiều dự định. Ông ước mơ sẽ thành lập được một bảo tàng tư nhân để trưng bày tác phẩm của mình (gồm cả tượng và tranh) để mọi người đến tham quan.

NGUYỄN THỊ HỒNG HÀ