Những ngày cuối Chạp, trở về thăm quê, ngang qua chợ Đông Mỹ thuở nào nay đã mọc lên những ngôi nhà khang trang, bất giác tôi liên tưởng đến bài thơ tết của nhà thơ người Hà Đông - Hà Nội Bạch Văn Tín: Bình minh nắng ấm sưởi làng/ Mẹ đi chợ tết rộn ràng theo sau/ Trên con đường đất màu nâu/ Bờ đê dẫn lối qua cầu chông chênh…

Minh họa: HOÀNG HÀ THẾ

Tôi sinh ra và lớn lên ở miền quê giáp ranh giữa hai xã Hòa Tân và Hòa Vinh thuộc huyện Tuy Hòa cũ. Thuở nhỏ tôi học ở Trường tư thục Đông Mỹ, gần đó là chợ Đông Mỹ. Mỗi ngày đến trường tôi đều đi ngang qua cái chợ quê này và chiếc cầu bắc qua con mương nước. Không biết địa danh Đông Mỹ và chợ Đông Mỹ có từ khi nào nhưng theo sử sách, từ năm 1747 đã có nhà thờ và giáo xứ Đông Mỹ (bao gồm các xã Tân - Vinh - Xuân - Hiệp của quận Hiếu Xương xưa).

Cũng như bao chợ quê khác, chợ Đông Mỹ là nơi tụ họp để mua bán, trao đổi những sản vật “cây nhà lá vườn” do bà con nông dân nuôi trồng. Người dân quê chắt chiu, dành dụm mang ra chợ bó rau, rổ khoai, buồng cau, nải chuối, con gà, con vịt hoặc vài chục quả trứng… Đây là những hàng hóa vừa tươi, vừa ngon và mang tính trao đổi nhiều hơn là mua bán. Chợ cũng có hàng thịt heo, hàng cá theo chân các rẩu (rổi) từ làng biển Lò Ba gánh lên và một số hàng hóa khác nhưng không nhiều.

Ngày thường chợ chỉ họp một buổi từ sáng sớm và tan rất nhanh vì ai cũng tranh thủ thời gian lo việc đồng áng, ruộng vườn. Những ngày chợ phiên, nhiều người đan lờ, chằm nón tận Vinh Ba, Phú Diễn (xã Hòa Đồng), cách xa hàng chục cây số cũng kĩu kịt gánh hàng xuống chợ Đông Mỹ từ chiều tối hôm trước để bán. Còn khi sắp đến tết, nhất là từ sau tết ông Công, ông Táo 23 tháng Chạp, do nhu cầu mua sắm tăng cao nên chợ họp từ sáng đến tối.

Hàng hóa những phiên chợ tết cũng phong phú và đa dạng hơn. Ngoài nông sản còn có nhiều mặt hàng từ nơi khác đưa về như rượu trà, rim bánh, tranh tết, câu đối, pháo nổ, quần áo may sẵn… Đặc biệt, những ngày này trong khuôn viên chợ còn có cả gian hàng “Sơn Đông mãi võ” biểu diễn võ thuật và bày bán thuốc trị bỏng, trị bong gân, xương khớp...

Góp phần làm nên không khí tết cho phiên chợ chính là những chậu hoa, mớ trầu cau, những câu đối tết của các cụ già. Tất cả cộng hưởng thành một bức tranh xuân nơi miền thôn dã đầy màu sắc và tình thân ái.

Tôi rất thích cảnh chợ quê những ngày giáp tết và thích nhất là lần được theo mẹ đi chợ để mua quần áo mới. Đó là một ký ức mà tôi không thể nào quên cho dù đã hơn 50 năm trôi qua.

Ba mẹ tôi sinh ra sáu người con, gồm ba trai, ba gái. Ngày ấy, lo cho đủ cái ăn đã khó, bởi vậy không phải khi nào tết đến sáu anh chị em chúng tôi cũng đều có quần áo mới.

Thường thì con em mặc bính đồ con chị, thằng em mặc bính đồ thằng anh. Để dắt một hoặc hai trong sáu đứa con đi chợ tết, mẹ phải chuẩn bị nhiều thứ mang ra chợ bán, như vài ký gạo, mấy con gà, dăm ba buồng chuối… Là con trai thứ nên tôi chỉ được mặc quần áo bính. Và chỉ khi nào chiếc quần cũ mòn thủng lỗ hoặc chiếc áo bị rách không thể mạn (vá) lại được thì mới có cơ hội thay cái mới.

Nhưng có một năm tôi được mẹ dắt đi chợ tết. Tôi lon ton nhảy chân sáo trên đường, vui không gì bằng! Tới chợ, lúc chờ mẹ bán xong các thứ mang theo, tôi đứng ngồi không yên, mắt không ngừng liếc ngang liếc dọc các gian hàng. Mẹ dặn phải ngồi yên một chỗ, không được đi đâu kẻo bị lạc, bởi chợ tết rất đông người, lại toàn người lạ. Nhưng tôi nào chịu ngồi yên khi có quá nhiều thứ để khám phá.

Niềm vui dâng trào trong tôi thật khó tả khi được mẹ mua cho một chiếc quần dài màu xanh học trò và đôi dép nhựa trắng. Dép thì so vừa chân rồi mang về. Còn quần thì thử hết cái này đến cái khác nhưng không cái nào vừa.

Tôi từ nhỏ chiều cao phát triển hơn chiều ngang nên chiếc quần nào vừa chiều rộng thì thiếu chiều dài, vừa chiều dài thì thừa chiều rộng. Đây cũng chính là lý do mẹ dắt tôi đi chợ tết. Cuối cùng mẹ cũng chọn được một chiếc quần tương đối, đem về cho thím thợ may ở gần nhà tháo chỉ, bóp lại phần lưng cho vừa vặn.

Trên suốt chặng đường về tôi mân mê, hít hà mãi mùi vải mới tinh tươm tỏa ra từ chiếc quần mẹ vừa mua, nóng lòng mong ngóng đến giao thừa để được mặc vào chờ trời sáng đi chơi tết. Đó là lần đầu tiên và cũng là duy nhất tôi hưởng trọn niềm vui được mẹ dắt đi chợ tết. Cái tết nghèo của những năm tháng chiến tranh đã đi theo mãi trong ký ức tuổi thơ tôi.

Giờ thì mẹ tôi đã đi về nơi tiên cảnh. Chợ Đông Mỹ cũng không còn. Huyện Tuy Hòa được chia làm đôi; đời sống ngày càng phát triển, dân cư đông đúc hơn xưa, cái chợ quê này trở nên quá tải nên người ta đã kết thúc sứ mệnh của nó.

Thay cho chợ cũ là chợ mới cách đó khoảng một cây số, nằm cạnh quốc lộ 1, gần ngã ba Cây Bảng và khu hành chính TX Đông Hòa. Chợ mới rộng rãi, sầm uất hơn và người bán, người mua cũng tấp nập hơn. Nhưng sự chân chất của chợ quê ngày tết dường như đã mai một dần, chỉ còn lại trong ký ức của nhiều người.

Chợ Đông Mỹ. Nơi ấy là một phần ký ức, một phần hồn quê gắn bó sâu sắc trong lòng tôi.

XUÂN HIẾU