Thiếu tướng Bùi Cát Vũ là một chỉ huy chiến trường từng có biệt danh “Trùm đại bác Đông Dương” hay “Võ Tòng chiến khu Đ”. Đồng thời, ông còn là nhà văn từng gây tiếng vang với thiên ký sự Đường vào Phnôm Pênh đầu năm 1979, được Bộ Quốc phòng trao giải thưởng. Đến năm 1993, ông lại được chú ý với cuốn tự truyện viết cho thiếu nhi Gió bụi Sài Gòn, được trao giải nhất cuộc thi văn học “Vì tương lai đất nước” do NXB Trẻ và Hội Nhà văn TP Hồ Chí Minh tổ chức.
 |
| Thiếu tướng - nhà văn Bùi Cát Vũ bên bờ sông La Ngà tháng 4/1975 - Ảnh: T.L |
Quê ở Trà Vinh, Bùi Cát Vũ sinh ra và lớn lên trong tình thương của người mẹ nghèo góa bụa, sớm phải vừa học vừa làm thuê kiếm tiền giúp mẹ nuôi em. Tuổi thơ cơ cực đưa ông đến với cách mạng, trở thành một tướng lĩnh từng sát cánh cùng Huỳnh Văn Nghệ trực tiếp chỉ huy trận La Ngà lừng danh lịch sử. Về sau, ông là Tư lệnh Pháo binh, Tham mưu phó Bộ Tư lệnh Quân Giải phóng miền Nam, Phó tư lệnh Quân đoàn 4 cùng với tướng Hoàng Cầm chỉ huy trận quyết chiến Xuân Lộc, mở toang “cánh cửa thép” cho đại quân tiến vào giải phóng Sài Gòn tháng 4/1975. Sau ngày đất nước thống nhất, ông còn tham gia chỉ huy Quân đoàn 4 sang giúp nước bạn thoát khỏi ách diệt chủng của tập đoàn Pol Pot, rồi trở về nước nhận nhiệm vụ Phó tư lệnh Quân khu 7.
Sau khi chỉ huy Bộ Tư lệnh tiền phương Quân đoàn 4 đánh tan quân Khmer Đỏ, tiến vào giải phóng thủ đô Phnôm Pênh vào tháng 1/1979, thiếu tướng Phó tư lệnh Bùi Cát Vũ đã tranh thủ lúc rảnh rỗi viết thiên ký sự Đường vào Phnôm Pênh và được đăng nhiều kỳ trên Báo Sài Gòn Giải Phóng. Nhiều tư liệu quý từ cuộc chiến này đã được cây bút tài hoa Bùi Cát Vũ ghi lại, chia sẻ một cách trung thực, khách quan và đầy cảm xúc. Chẳng hạn như bản nghị quyết của chế độ Pol Pot coi Việt Nam là “kẻ thù số 1” do một sĩ quan hàng binh Khmer Đỏ trao lại, trong đó có những nhận định, đánh giá, kế hoạch tấn công của họ đối với đất nước chúng ta. Nhờ tác phẩm Đường vào Phnôm Pênh của Bùi Cát Vũ mà người đọc kịp thời hiểu sâu hơn tình hình bi thương của xứ sở Ăngkor cũng như hành trình vượt qua thử thách ác liệt, tinh thần chiến đấu quả cảm và nhân văn của các chiến sĩ Quân đội nhân dân Việt Nam vì nghĩa vụ quốc tế cao cả.
Hãy cùng vị tướng Bùi Cát Vũ cảm nhận: “TP Phnôm Pênh rộng đến 20km2. Trước đây có gần hai triệu dân sinh sống. Pol Pot cho rào tất cả đường ngang, ngõ tắt, chỉ chừa lại mấy đại lộ chính. Xóa bỏ đô thị, tất nhiên là Pol Pot cũng bỏ tên đường phố… Nhà cửa phố xá bỏ hoang lẩn lút trong những vườn chuối và cây ăn quả, cỏ dại mọc um tùm tạo thành những khu vực địa hình phức tạp rộng bát ngát. Đi giữa TP Phnôm Pênh chiều nay, tôi có cảm tưởng như là một thành phố phương Tây ngủ sớm trong mùa lạnh. Tôi lại tưởng tượng đến một thành phố bị bom neutron mà đế quốc Mỹ gọi là bom sạch. Lạ lùng quá, dù đã nghe Pol Pot - Ieng Sary đuổi dân đi khỏi Phnôm Pênh hồi tháng 4/1975! Rùng rợn quá, dù đã biết TP Phnôm Pênh là thành phố chết”.
Bùi Cát Vũ cho biết, ông làm báo, viết văn từ hồi còn thiếu niên, mà làm cách mạng, làm người lính cũng rất sớm. Tác phẩm đầu tay của ông là truyện ngắn Phía sau ánh đèn điện viết năm 15 tuổi khi đi phát hành Báo Dân chúng, được ông Trần Thanh Mại góp ý, về viết lại, đổi tựa thành Gió bụi Sài Gòn và đăng trên báo này. Mấy mươi năm sau, ông viết cuốn tự truyện cũng lấy tên Gió bụi Sài Gòn xuất bản vào năm 1993, nhận giải nhất cuộc thi văn học “Vì tương lai đất nước”, và được Hội Nhà văn Việt Nam trao giải thưởng trong năm này.
Thời gian ở chiến khu, nhất là mỗi dịp xuân về tết đến, ông đều có bài viết được đọc trên Đài Tiếng nói Việt Nam. Nhờ đó, những tác phẩm có giá trị của ông gắn liền với những chặng đường lịch sử của dân tộc đã ra mắt bạn đọc, như: Quê hương, Đường vào Sài Gòn, Trong rừng sâu chiến khu Đ, Đường vào Phnôm Pênh… Ông tâm sự: “Với tôi, mỗi tác phẩm đến với độc giả, thính giả là một tấm huân chương chiến công thầm lặng. Khi đứng trước những sự kiện lịch sử lớn của nhân dân, của bản thân mình, tôi nghĩ rằng đến cây gỗ mục cũng rung động huống chi tôi là người biết viết, ham viết. Những cái hay, cái đẹp của con người, của đất nước, của tình đồng đội, nếu không viết thì không ai biết và cũng chẳng để lại được gì cho đời sau”.
Thiếu tướng Bùi Cát Vũ có biệt danh “Võ Tòng chiến khu Đ” hay “Trùm đại bác Đông Dương”, vì ông từng chỉ huy chế tạo bom mìn đánh Pháp và diệt cọp, sang thời chống Mỹ lại chỉ huy pháo binh vượt Trường Sơn sang biên giới Lào - Campuchia phối hợp với bạn tác chiến. Từng tham gia chỉ huy hàng trăm trận đánh trên chiến trường, nhưng tên tuổi chiến tướng Bùi Cát Vũ thường được nhắc tới gắn liền với hai trận đánh lịch sử La Ngà và Xuân Lộc đều ở miền Đông Nam Bộ trong hai cuộc kháng chiến.
La Ngà là vùng đất nay thuộc huyện Định Quán (tỉnh Đồng Nai). Trận đánh La Ngà diễn ra vào ngày 1/3/1948, là trận giao thông chiến lớn nhất Nam Bộ thời bấy giờ, làm rúng động cả nước Pháp và thế giới. Sau này, trong hồi ký, thượng tướng Trần Văn Trà cũng nhắc đến chiến công La Ngà. Tướng Trà cũng “khích tướng” thiếu tướng Bùi Cát Vũ lập nên chiến công La Ngà thứ hai. Sau 10 ngày chiến đấu ác liệt, Quân đoàn 4 do tướng Hoàng Cầm làm tư lệnh và Bùi Cát Vũ làm phó tư lệnh đã làm chủ Xuân Lộc, rồi tiếp tục đánh chiếm Trảng Bom, Hố Nai, Biên Hòa, Sở Chỉ huy Quân đoàn 3, sân bay Biên Hòa, tiến thẳng vào Sài Gòn đánh chiếm Bộ Quốc phòng, dinh Gia Long, Bộ Tư lệnh Hải quân, kho xăng Nhà Bè...
Đáng ngạc nhiên, Bùi Cát Vũ là vị tướng đầu tiên xin về hưu để được… viết văn. Ông từng tâm sự: “Sau khi miền Nam được giải phóng, tôi nhiều lần xin về nghỉ để dành phần đời còn lại cho việc viết lách. Nhưng các anh ở trên không đồng ý”. Tuổi xuân dặm dài trên mọi ngả đường chinh chiến, khi tuổi xế chiều mới có dịp điền viên cùng vợ con, văn chương chữ nghĩa, nhưng cũng chẳng được bao lâu, thiếu tướng - nhà văn Bùi Cát Vũ qua đời ở tuổi 78, vào tháng 3/2002, tại TP Hồ Chí Minh, để lại một sự nghiệp nhiều dấu ấn đáng trân trọng về khoa học, nghệ thuật quân sự và sáng tác văn học. Những tác phẩm của ông đang được NXB Trẻ lên kế hoạch tái bản.
PHAN HOÀNG
