Theo quan niệm của đồng bào Chăm ở Phú Yên, cây lúa không chỉ giúp bà con no cái bụng mà còn là hiện thân của thần. Chính vì vậy, từ trước khi gieo hạt đến lúc thu hoạch, người Chăm thường tổ chức các nghi lễ liên quan đến cây lúa. Đây là một hình thức sinh hoạt văn hóa cộng đồng rất lâu đời, phổ biến và có vai trò quan trọng không thể thiếu trong đời sống xã hội của người Chăm.
Cứ vào khoảng tháng 4 hoặc tháng 5 âm lịch, mùa trỉa hạt bắt đầu. Khi trời nắng gắt kéo dài, người Chăm tổ chức lễ cầu mưa, mong cho mưa thuận gió hòa, cây cối xanh tốt, cho hạt nhiều. Lễ vật là một con heo do cả làng đóng góp. Chủ làng và chủ bến nước thực hiện lễ cúng. Đầu tiên, dân làng cùng chặt cây rào quanh làng, chỉ chừa một lối ra vào và được chắn bởi cây ngang, cây này gọi là cây cổng. Hai bên cổng cắm chông, treo kiếm, dao, lưỡi mác; giữa cổng treo một bó lá dứa.
Con heo được mổ thịt và làm ruột sạch sẽ, đặt nằm úp trên một cái nia, đầu quay ra hướng cổng. Ba thầy cúng ngồi ba góc, tay trái cầm bát gạo, tay phải bốc vãi lên trời, miệng khấn Yàng. Cúng xong họ xẻ thịt heo chia cho các nhà từ lớn đến nhỏ mỗi người được một phần.
Để chuẩn bị thu hoạch, mở kho lúa thì khắp nơi trong làng rộn ràng tổ chức lễ cúng lúa mới. Người Chăm quan niệm lúa có hồn, là hiện thân của thần nên chiếm một vị trí quan trọng trong đời sống tín ngưỡng. Cứ đến tháng 9, tháng 10, những bông lúa bắt đầu uốn cần câu, lác đác có vài bông chín vàng. Các cụ ông, cụ bà hoặc chủ gia đình đi chọn gặt những bông lúa đó cho các cô gái mang về chòi đập, sảy, đảo khô, giã làm gạo chuẩn bị lễ cúng. Nhà nào tổ chức cúng lúa mới phải mời cả làng cùng dự để lấy may cho năm sau, do đó hết nhà này đến nhà khác lần lượt tổ chức. Cả nhà ngồi vây quanh bên bếp lửa hồng, ánh sáng soi rõ từng khuôn mặt đang chờ đón ngày lúa đưa vào kho. Ngày cúng lúa mới, gia đình nào có của thì thịt một con heo, một con gà cồ, một con gà mái cúng Yàng dẫn đường cho lúa vào kho.
Sau lễ cúng lúa mới, người Chăm bắt đầu lễ cúng thu hoạch, cúng Yàng trời, Yàng đất, hồn lúa. Lễ vật gồm một ché rượu cần, một chai rượu trắng. Ngày cúng, họ mời cả làng đến dự nhưng chủ yếu là bà con anh em trong dòng tộc. Người Chăm có quy định không cho phép lúa bị thấm nước, bị rơi đổ khi gánh qua sông, suối. Nếu những rủi ro đó không may xảy ra, họ cho là những dấu hiệu mất mùa, phải giết gà, heo, nhấc rượu cúng Yàng xin tha tội.
Lúa được thu hoạch xong, người Chăm tiến hành lễ cúng lúa vào kho. Lúa được bó thành từng bó đem cất vào chòi. Khoảng hai tháng sau, bà con mới bắt một con gà làm thịt cúng mời hồn lúa từ ruộng về kho. Nếu trên đường đi vào làng mà lúa phải qua sông, suối thì phải thịt con gà, luộc chín hoặc dùng trứng gà cúng và giăng sợi chỉ trắng qua sông, suối dẫn hồn lúa về. Đến tháng giêng, tháng hai bắt đầu đập lúa, người Chăm lại thịt một con heo cúng Yàng lúa. Đến lúc mở cửa kho lấy lúa xay thành gạo cũng cúng một con gà, một ché rượu.
Nghi lễ cúng liên quan đến nông nghiệp của người Chăm là dịp để dân làng bày tỏ những tình cảm của mình với núi rừng, ruộng rẫy đã tạo ra của cải vật chất để họ có cuộc sống ấm no, đầy đủ lúa ăn quanh năm. Với những lễ cúng này, đồng bào Chăm tin rằng những điều tốt lành sẽ tới.
TRÚC LỆ
