Nhiều người bảo nhau, đến Cần Thơ mà không đi nghe ca vọng cổ thì xem như uổng phí một chuyến đi. Thật vậy, dẫu lịch trình đi thâm nhập thực tế của Hội Văn học - Nghệ thuật (VH-NT) Phú Yên đã kín, nhưng nhà văn Huỳnh Thạch Thảo - trưởng đoàn, vẫn đòi nhà thơ Nguyễn Trung Nguyên (Hội VH-NT Cần Thơ) đưa đoàn chúng tôi đến giao lưu đờn ca tài tử tại ấp Nhơn Khánh, xã Nhơn Nghĩa, huyện Phong Điền, TP Cần Thơ.
Qua cầu Thạch Sung đi trên con đường làng tráng nhựa gập ghềnh nhỏ xíu, mỗi lần xe máy chạy lên trên những cây cầu cao chót vót là tôi thót bụng ôm chặt bác xe ôm vì cứ sợ mình tụt xuống xe. Càng đi sâu vào ấp, một cảm giác thật dễ chịu bởi hơi mát và không khí trong lành từ hai hàng cây rợp bóng ven đường tỏa ra. Khi chúng tôi tiến gần đến Khu di tích Giàn Gừa (di tích gắn với thời khai hoang mở cõi và là một căn cứ của Quân giải phóng miền Nam Việt Nam trước năm 1975, không khí trở nên lạnh và âm u hơn. Giàn Gừa rất rộng, gần 4.000m2. Gốc gừa không lớn, nhưng cứ mỗi nhánh vươn ra hơi xa gốc một chút lại chấm đất và trở thành 1 gốc phụ. Nhánh này đan quyện với nhánh khác, cứ thế, tán gừa vươn xa, vươn xa mãi tạo thành những giàn cây to lớn, được giữ gìn và phát triển qua nhiều thế hệ.
Tiếp đoàn chúng tôi là một dàn đờn ca tài tử đúng điệu Nam Bộ. Mấy anh chị tài tử ngồi trên sạp chiếu, xung quanh là mấy nghệ nhân đang biểu diễn với đàn tranh, đàn kìm, đàn guitar phím lõm. Anh Nguyễn Hữu Thắng, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Đờn ca tài tử xã Nhơn Nghĩa (huyện Phong Điền) giới thiệu những nghệ nhân tham gia đêm giao lưu. Xã Nhơn Nghĩa vốn được coi là cái nôi của đờn ca tài tử.
Ấn tượng nhất với tôi đó là cô Trần Kim Hòa (tên thường gọi Ba Hòa), một nghệ nhân đến với đờn ca tài tử từ năm 14 tuổi. Cô Ba Hòa là một trong những người đầu tiên diễn các vở tuồng của soạn giả Điêu Huyền như: Khách sạn hào hoa, Tiếng hò sông Hậu… hay các vở nổi tiếng khác như: Sao Đất đỏ, Anh sui chị sui…
Khi cô Ba Hòa cất giọng đầu tiên hát bài vọng cổ Quán nửa khuya: Hỡi người bạn miền Trung đất nghèo sỏi đá, bỗng nhiên mình hạnh ngộ giữa đêm nay, trao nhau vài mẩu chuyện tâm tình thân ái, rồi mai này mỗi kẻ một phương xa… Không gian như ngừng lại để lắng nghe giọng hát trầm ấm, thiết tha, truyền cảm của cô Ba Hòa. Đoàn chúng tôi không thể ngờ được rằng câu vọng cổ để thương để nhớ, dạt dào xúc cảm ấy lại được một cô ở tuổi ngấp nghé xưa nay hiếm thể hiện đặc sắc đến thế!
Không sân khấu, không bàn ghế phong màn, đạo cụ, đoàn nghệ sĩ Phú Yên được dịp giao lưu, thưởng thức các bản đờn ca tài tử như: Tây Thi, Phụng Hoàng, Xuân tình, Trường tương tư... từ các giọng ca mùi mẫn “cây nhà lá vườn”. Ông Út Hiền, một nghệ nhân đờn ca tài tử xã Nhơn Khánh, cho biết: “Để có được giọng ca “mùi ” như thế, hàng ngày, sau khi xong việc đồng áng, mọi người í ới gọi nhau cùng tập luyện. Ai biết đờn thì đờn, ai biết ca thì ca, hay dở không thành vấn đề. Những ai ca chưa hay, chưa ăn đờn, trật nhịp thì người “có nghề” hơn góp ý thêm”.
Có thể thấy tình thân ái, đoàn kết ham học hỏi trong buổi giao lưu này được thể hiện rất chân tình, vì thế mà khi câu vọng cổ ngân lên là bóng hình miền quê được tái hiện trên môi người nghệ sĩ. Nhìn những cái bắt tay thân mật, những cái ôm nhau ân tình, những cuốn sổ nhỏ ghi bài ca vọng cổ trao qua gửi lại, tôi chợt hiểu rằng, khi đã đam mê câu vọng cổ thì sẽ còn nhiều lần trở về vùng đất phương Nam.
Tôi không rành lắm về mấy câu vọng cổ, nhưng cứ nhìn cái gật gù khen ngợi của nhạc sĩ Nguyễn Dũng (Hội VH-NT Cần Thơ) khi nghe Hồng Cúc và Tấn Toàn, Chi hội Sân khấu Phú Yên giao lưu, hát bài Về lại Cần Thơ tôi hiểu rằng, cái khối tình quê chân chất của người Phú Yên đã hòa nhập được vào cái phóng khoáng của người phương Nam.
Buổi giao lưu đờn ca tài tử đã giúp chúng tôi hiểu thêm giá trị của bộ môn nghệ thuật đặc biệt này. Tháng 12/2013, UNESCO vinh danh nghệ thuật Đờn ca tài tử Nam Bộ là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Tôi hy vọng rằng, các nghệ sĩ sân khấu Phú Yên sẽ học hỏi để bảo tồn và phát huy loại hình nghệ thuật đặc biệt này trên vùng đất quê nhà.
ĐỖ NHẤT TRÍ
