21 năm sau chiến thắng Điện Biên Phủ “chấn động địa cầu”, dân tộc ta lại làm nên đại thắng mùa xuân năm 1975. Mỗi khi đến dịp kỷ niệm chiến thắng lịch sử này, cả dân tộc ta ôn lại về chiến thắng huyền thoại ấy. Chiến thắng đã mang lại hòa bình, thống nhất đất nước, toàn dân được sống trong hòa bình độc lập để từ đó đi lên con đường xây dựng xã hội chủ nghĩa như Bác Hồ kính yêu hằng mong ước.
Sài Gòn được giải phóng vào ngày 30/4/1975 là nguồn cảm hứng để các văn nghệ sĩ sáng tác. Trong ảnh: Các tầng lớp nhân dân Sài Gòn tham dự lễ mít tinh mừng chiến thắng - Ảnh: T.LIỆU
Vào thời điểm đó, hòa cùng dàn đồng ca của các binh chủng văn hóa - văn nghệ, các nhà thơ hiện đại Việt Nam đã để lại một dấu ấn không thể phai mờ trong văn học ta, đó là những khúc ca ngày toàn thắng.
Lần giở lại trang thơ viết trong những ngày hào hùng ấy, chúng ta thấy hiện lên đầy đủ gương mặt các nhà thơ nhiều thế hệ. Hầu như không ai có thể kìm nén nổi lòng mình trong những ngày vui: Toàn thắng về ta! (Tố Hữu), Bão giải phóng ở miền Nam (Xuân Diệu), Ngày vĩ đại (Chế Lan Viên), Giải phóng (Nguyễn Đình Thi), Với Sài Gòn, toàn thắng! (Giang Nam)…
Ngày 30/4, quân và dân ta kéo cờ cách mạng trên nóc dinh Độc Lập và hoàn toàn làm chủ TP Sài Gòn - Gia Định. Chiến thắng ấy đã gợi lên biết bao ý thơ... để Hữu Thỉnh xúc động viết: Em đã qua những cơn sốt anh qua/ Em đã gặp những trận mưa rừng anh gặp/ Vẫn không ngờ có một trưa Phan Thiết/ Em một mình đứng khóc ở sau xe (Phan Thiết có anh tôi). Vương Trọng có mặt tại Sài Gòn trong ngày chiến thắng đã viết: Cắm cờ lên đỉnh cuối cùng/ Tăng về nép dưới bóng rừng nghỉ ngơi/ Cửa tròn vừa mới hé thôi/ Nhô đầu ra, ngập một trời tiếng ve (Tiếng ve trưa). Nhà thơ Lữ Giang viết vào đúng ngày 30/4/1975 đã gửi gắm nét đẹp truyền thống đạo đức của dân tộc: Giặc gieo lửa chúng lụi tàn trong lửa/ Tay yêu thương tìm níu lại bạn đời/ Trong chiến đấu ngực gầy rộng mở/ Màu đỏ cờ xóa sạch mọi đơn côi (Thơ viết mừng ngày giải phóng)…
Sự kiện lịch sử trọng đại của dân tộc đã khơi nguồn cảm hứng cho các nhà hoạt động chính trị làm thơ bởi lẽ, hơn ai hết, họ là những người chèo lái chính đưa con thuyền cách mạng Việt Nam cập bến vinh quang: Sài Gòn giải phóng (Sóng Hồng), Trận thắng cuối cùng (Lê Đức Thọ), Đến với Sài Gòn (Nguyễn Đức Mậu)...
Tầm vóc chiến thắng 1975 được các nhà thơ gắn với tầm thời đại và thôi thúc nhân dân nô lệ vùng lên: Việt Nam là trái tim thế giới/ Là lương tri, trí tuệ của thời nay/ Là tiếng gọi nhân dân trên quả đất này/ Mau phá ách, chặt xiềng, vùng lên chiến đấu” (Sóng Hồng). Nguyễn Đức Mậu viết: “Tháng Tư này tôi là người cầm cờ/ Tôi là người lái tăng, tôi là anh pháo thủ/ Tôi là nỗi chia ly, tôi là niềm đoàn tụ/ Lòng muốn nhân lên khi đến với Sài Gòn”. Nguyễn Đức Mậu sử dụng hàng loạt điệp từ “Tháng tư” nhằm khẳng định niềm tin bất diệt vào thời khắc lịch sử tạo bước ngoặt lớn cho dân tộc. Các nhà thơ như muốn truyền đến người đọc khí thế “một ngày bằng hai mươi năm”, khí thế mấy nghìn năm của cả dân tộc trong bài “Trận thắng cuối cùng” của đồng chí Lê Đức Thọ mô tả ngay tại sân bay Tân Sơn Nhất vào ngày 2/5/1975. Bài thơ có những câu thơ rất cảm động và dự báo một tương lai tươi đẹp: Quyết xây dựng lại tương lai đất nước/ Cho Tổ quốc ta giàu đẹp gấp ngàn lần/ Không còn những ngày đói khổ gian truân/ Tình ruột thịt Bắc Nam một nhà sum họp/ Lời Bác dặn đã hoàn thành trọn vẹn/ Giờ này đây Bác ngủ hẳn yên lòng/ Trời hôm nay, trong sáng, đẹp vô cùng”. Với những vần thơ của Tố Hữu ta như được sống lại những giờ phút hào hùng của lịch sử dân tộc: Cả Việt Nam tiến công, cả Miền Nam nổi dậy/ Dồn dập tim ta, trăm trận thắng bừng bừng” (Tố Hữu - Toàn thắng về ta).
Một số nhà thơ đề cập đến cái giá của chiến thắng. Đó là sự hy sinh lớn lao của toàn dân tộc trong mấy chục năm trường. Chỉ có giọt nước mắt mới giúp ta dịu bớt nỗi đau. Chỉ có giọt nước mắt mới làm ta cảm nhận hết giây phút mừng vui của điểm tột cùng thắng lợi: “Bao nhiêu năm xương máu hy sinh/ Tổ quốc hôm nay cười đại thắng”.
Đại thắng mùa xuân 1975 đồng nghĩa với việc thống nhất đất nước, với non sông nối liền một dải, thỏa lòng mong ước của bao thế hệ đã chiến đấu hy sinh: Chế Lan Viên viết: “Đêm nay sao sáng khắp các tầng trời cao thấp/ Sao trên trời và sao dưới đất/ Trăm thành phố hai miền ngày hội lớn nhân dân/ Rực đuốc đèn và điệu múa kỳ lân/ Tôi muốn bay lên cao nhìn xuống non sông cho thỏa mắt/ Từ Nam Quan đến Cà Mau tít tắp/ Mỗi điệu múa lời ca như cũng có thần/ Cả Tổ quốc Hùng Vương liền một giải/ Ngoảnh mặt nhìn đâu cũng thấy anh em”.
Nhiều nhà thơ ý thức được nhiệm vụ quan trọng sau chiến thắng là xây dựng lại đất nước để thỏa lòng mong ước của Bác Hồ và khát vọng của toàn dân. Cũng vì vậy, xen với dòng thơ chiến thắng là những ý nghĩ lóe sáng trong đầu: Quyết xây dựng lại tương lai đất nước/ Cho Tổ quốc ta giàu đẹp gấp ngàn lần (Lê Đức Thọ).
Tố Hữu ý thức được trách nhiệm của người lính trước nhiệm vụ tiếp tục bảo vệ Tổ quốc: Chúng con sẽ gấp trăm lần mạnh/ Đứng gác biển trời tươi mát màu lam/ Bởi có Bác, từ nơi đây ra đi tìm đường Kách mệnh/ Cho chúng con được trở về vĩnh viễn Việt Nam (Toàn thắng về ta). Chế Lan Viên lại ý thức được nhiệm vụ xây dựng trong mỗi con người: Em sẽ đi cấy cày, trồng gieo, làm thơ, quét rác/ Trời ta rộng trời, đất ta rộng đất/ Sự sống trăm nơi đòi em có mặt/ Em bước lên đi! Đời sẵn đợi chờ” (Thơ bổ sung).
Thơ viết về những ngày toàn thắng là thơ chiến đấu, phản ánh trung thực và sinh động một thời điểm lịch sử huy hoàng của dân tộc ta. Giá trị của những vần thơ ấy cùng với giá trị vô song của Đại thắng mùa xuân 1975 mãi còn trong tình cảm của mỗi chúng ta.
NGUYỄN VĂN THANH
