Có thể nói, tình yêu đôi lứa luôn là chủ đề được các tác giả văn học dân gian tập trung thể hiện nhiều nhất. Ca dao về tình yêu đôi lứa tuy phóng khoáng, lãng mạn và trữ tình nhưng vẫn phải tuân theo khuôn phép của lễ giáo phong kiến...
 |
|
Hò khoan đối đáp - Ảnh: TTO |
Do vậy, khi người con gái Ngó ra Hòn Yến ba lần/ Thấy anh ở trần trong bụng xót xa , hoặc người con trai khi muốn làm quen với cô gái, họ không được vội vã mà dè dặt ướm hỏi rằng:
Không biết ai mà mướn năm tiền
Bắc cầu ngoài Yến cho liền tân lang
Nhưng người con gái chưa dám nhận lời vội, vì sợ rằng:
Hòn đá dưới sông, rong rêu đã đóng
Ngọn cỏ trên bờ, chịu những sương sa
Gặp anh đây, em cũng muốn dạm ca
Sợ mẹ bằng biển, sợ cha bằng trời
Gặp anh đây, em cũng muốn trao lời
Sợ chòm mây bạc, giữa trời mau tan
Và còn một nỗi băn khoăn khác:
Trung Trinh, Đá Trắng, Bãi Đồng
Em ưng Đá Tượng, mất lòng Trung Trinh
Song sự lo ngại lớn nhất của người con gái là ý định của cha mẹ, nên bày tỏ:
Đứng trên Đèo Cả
Ngó xuống Vạn Giã, Tu Bông
Biết rằng cha mẹ có đành không
Để anh chờ em đợi uổng công hai đàng
Mặc dù rất thận trọng trong quan hệ tình yêu, nhưng đến lúc Một ngày xa bạn dậm chân kêu trời thì tình cảm nam nữ lại mãnh liệt, trào dâng như sóng:
Nước ròng chảy thấu Tam Giang
Sầu đông chín rụng sao chàng bặt tin?
Bốn mùa xuân hạ thu đông
Thiếp ngồi vá lưới những trông bóng chàng
Dừa xanh trên bến Sông Cầu
Dừa bao nhiêu trái dạ em sầu bấy nhiêu
Và cũng từ đó:
Chiều chiều sóng vỗ Bãi Bàng
Một ngày xa bạn ăn vàng không ngon
Cũng nguyện một tấm lòng son
Nhớ nhau nước mắt chảy mòn con ngươi
Anh về ngoài Yến tạ đăng
Để em kéo vải sáng trăng một mình
Anh về Mỹ Á chi lâu
Để em ôm chiếc thuyền câu đợi chờ
Bởi thế nên dù sông sâu, dốc ngược, đường dài họ cũng gắng sức vượt qua để thoả lòng thương nhớ:
Đèo nào cao bằng đèo Phú Cốc
Dốc nào ngược bằng dốc Xuân Đài
Đèo cao, dốc ngược, đường dài
Anh còn qua được huống chi vài lạch sông
Họ gặp nhau để chia sẻ những vui buồn trong lao động, sưởi ấm cho nhau trong cuộc sống hàng ngày:
Ngó ra ngoài Yến ba lần
Thấy anh ở trần trong bụng xót xa
Trở về mua lụa đậu ba
Cắt áo cổ giữa mà tra nút vàng
Không có ai đem gởi cho chàng
Để khuya chàng bận, cơ hàn nắng mưa
Và mối tình ấy ngày càng thắt chặt như cá với nước, như biển với thuyền, không bao giờ muốn rời xa nhau:
Chim bay về núi Sơn Chà
Chồng
Do vậy, khi xa nhau, họ nhắc nhở nhau rằng:
Anh về dưới Yến mây che
Em ơi ở lại đừng nghe nơi nào
Và có như vậy thì tình yêu mới bền chặt, dài lâu.
Có những chàng trai, vì không chiếm được tình cảm của người con gái, nên mỉa mai nhắn gởi nhau rằng:
Ham chi con cá ê rằn
Bỏ cha bỏ mẹ theo thằng Lò Ba
Tuy vậy, người con gái vẫn kiên trì cách lựa chọn của mình, vì:
Thằng kéo neo coi dễ nó giàu
Học trò yểu điệu như tàu chuối khô
Bên cạnh những câu ca dao ca ngợi sự chung thuỷ trong tình yêu, còn có nhiều câu bày tỏ sự trách móc, giận hờn, than thân trách phận vì tình duyên trắc trở. Đối với những người tham phú phụ bần, dân gian chê trách:
Áo đen nút khuyết vai khâu
Bớ người kinh lịch sao mau phũ phàng
Áo đen tra lộn nút vàng
Sao anh không nghĩ công nàng ngày xưa
Hồi nào đi sớm về trưa
Hồi lạnh hồi lẽo em đưa miếng trầu
Đến bây giờ bạn ham giàu
Ham trầu chín chục, ham ruộng bầu rưỡi dây
Nghèo như em đàn địch giải khuây
Giàu như anh mất nghĩa lấy chi làm giàu
Tuy trách nhau giận nhau, nhưng ca dao Phú Yên không có những câu mang lời lẽ thô tục, nặng nề, mà luôn thể hiện sự tế nhị, kín đáo, khéo léo. Có thể xem đây là nét đẹp của con người Phú Yên trong tình yêu và cuộc sống, dù trải qua bao đổi thay, thăng trầm dâu bể...
Thạc sĩ LÊ THẾ VỊNH
