Về mặt địa lý, bến My Lăng là một địa danh phi thực tế trên lưu vực sông Côn. Tuy nhiên, cái tên ấy lại nổi tiếng, “ám ảnh” trên văn đàn suốt mấy thập kỷ qua mỗi khi người ta nhắc đến thi sĩ Yến Lan. Bến My Lăng đã đi qua thời gian, níu lòng bao du khách và những bạn thơ khi họ có dịp về thăm vùng đất Bình Định lịch sử anh hùng.
Cố nhà thơ Yến Lan và nhà thơ Nguyễn Thanh Mừng đi xe ngựa.
KÝ ỨC ẢO HUYỀN CỦA BẾN MY LĂNG
Thiên nhiên và lịch sử đã phú cho Bình Định đẹp một vẻ đẹp kiêu hãnh, an nhiên và bí ẩn như những sợi tơ trời giăng mắc đâu đó, giữa trăng sao, trên sông nước, trong cỏ cây và khắp hồn người. Ở đó, trong vũ điệu khôi nguyên của trời đất và con người, từng sản sinh và nuôi dưỡng những anh hùng, những thi nhân có những vần thơ được dệt bằng hương thơm và ánh sáng. Ta có thể nói về Yến Lan với cái bến sông trăng Bình Định như vậy.
Ờ nhỉ, dù thế kỷ hay thiên niên kỷ cũng đã qua hai, và tôi tin còn khoảng thời gian mênh mang sau nữa, du khách đặt chân về thành Bình Định sẽ không thôi tìm kiếm về một ký ức ảo huyền của bến My Lăng, của ông lái buồn mang sắc màu diệu vợi, của ngàn trùng thắc thỏm với nhân gian bằng một tàn trăng ơ hờ trên sông nước. Ai về thăm bến sông Côn cũng cảm nhận được một chút hoang vắng, một chút cô quạnh, một chút run rẩy, chỉ thế thôi. Có lẽ cũng chính những “hững hờ” đó mà nhà thơ Yến Lan đã cầm nắm hư vô mà khắc tâm điểm nhãn, với bắt khoảnh khắc gieo vào nghìn trùng, lặn lội giữa trăng sao mà vớt lên cả khúc sông thuyền bến như một cuộc sinh thành đầy khải hoàn trong mối tơ duyên huyền diệu của tĩnh mịch và ngân vang, của trong ngần và sâu thẳm, của thực và mộng.
Bến My Lăng của Yến Lan là cái bến sông huyền ảo vang bóng trên thi đàn, gắn liền với tên tuổi nhà thơ mỗi khi người ta nhắc đến. Đã hơn một lần Yến Lan giải thích rằng nó bắt nguồn từ một bến đò thật, bến Trường Thi, cách chùa Ông, nơi ông ở khoảng mấy dặm đường. Mỗi lần qua bến sông này, nhìn doi cát cong cong tựa bờ mi thiếu nữ, lòng khách văn chương không thể không thao thiết cùng những dòng thơ xa xăm: “Bến My Lăng nằm không thuyền đợi khách/ Rượu hết rồi ông lái chẳng buông câu/ Trăng thì đầy rơi vàng trên mặt sách/ Ông lái buồn để gió lén mơn râu…”
DUYÊN CỚ BÀI THƠ RA ĐỜI
Bờ sông Côn đẹp đến nao lòng. Đó chính là nơi xưa kia người cha của Yến Lan đã lần theo tiếng hát để đến với mẹ ông, một thôn nữ quay xa dệt lụa thường gửi hồn cùng những khúc dân ca say đắm. Mối tơ duyên đẫm đầy thi vị ấy đã sản sinh ra một người con, thi sĩ ngay thuở mới vừa lọt lòng: “Quê ngoại bên kia bãi cát vàng/ Mẹ tôi về lỡ chuyến đò ngang/ Cơn đau trở dạ không giường chiếu/ Tôi lọt lòng ra giữa bãi trăng…”.
Năm Yến Lan lên sáu, mẹ ông ốm nặng, nằm liệt giường. Gần ba năm, Yến Lan được cha sai hàng ngày đưa cơm cho mẹ và thỉnh thoảng xế chiều lại thêm bình tích bánh canh. Cha Yến Lan làm nghề đậu hoa trên vải. Một hôm, cha ông nhận được một mẫu hàng từ Thượng Hải, hoa văn rất phức tạp. Hai ngày liền, cha ông không đậu được hoa. Mẹ ông từ buồng bệnh bước ra cửa hỏi và dùng tay ra hiệu cho chồng cách đậu hoa. Quả nhiên hoàn tất được mẫu hàng. Như mọi hôm, Yến Lan đưa cơm vào cho mẹ. Nhưng hôm đó, mẹ ông không còn ăn được nữa. Đến cuối chiều thì bà đã lạnh cứng tay chân.
Đêm đó, Yến Lan đi cùng người láng giềng đưa tin về quê ngoại. Đến đoạn đường qua Gò Tập là nơi người ta đồn đại rất nhiều chuyện hoang đường, Yến Lan quýnh chân. Người láng giềng cất tiếng gọi đò. Ông cậu của Yến Lan nằm ngủ trong thuyền, giật mình chống đò hớt hải sang.
Ấn tượng về tiếng gọi đò não ruột trong đêm trăng sương lạnh ấy ám ảnh Yến Lan đến suốt đời để rồi một ngày năm 1937 thi phẩm ra đời. Những năm vào tuổi bát tuần, ông vẫn còn thường nhắc đến chuyện này với đôi mắt rấn lệ. Ông thú nhận rằng ngày xưa, bài thơ Bến My Lăng của ông ra đời trong lúc xuất thần, có cả sự hô hấp tinh thần của ấn tượng tiếng gọi đò thuở bé.
Và rồi như một mối duyên với thơ. Ngày đó thị trấn Bình Định có thành cổ rêu phong, có vó ngựa rời rạc, có tiếng trống thu không, có những trái thị vàng đầy ân tình như thế là nơi Yến Lan tạo dựng nghiệp thơ. Bóng dáng một thời là những con đường nhễ nhại dưới trăng, lầu Cửa Đông nơi ông và Chế Lan Viên thường trèo lên và gọi là Lầu Tư Tưởng, mái chùa cổ và nếp nhà tranh đón những bạn thơ Quách Tấn, Hàn Mặc Tử, Bích Khê, Hoàng Diệp, Quỳnh Dao… “Đây là chốn nương mây và cậy nguyệt/ Đàng chờ xe sông nước ước mong thuyền/ Tịch dương liễu không biết mình đương biếc/ Tương tư trời tương tư nhạc triền miên” - Yến Lan đã mô tả về một Bình Định những năm 30 như thế.
Từ cái bến sông heo hút đầy cảm khái của đất trời Bình Định, Yến Lan đã sống thực thụ bằng thân phận thơ ca từ tiếng khóc chào đời cho đến hơi thở cuối cùng, đó là điều mà chúng ta có thể tự hào nói to giữa đất trời như thế. Ông lặng lẽ khiêm cung trình diện với thế giới này bằng tư cách một nhà thơ. Rồi ông lên đường xuôi ngược, từ tóc xanh đến tóc trắng, từ giữa thế kỷ đến lưng chừng thế kỷ. Cuối đời, ông neo lại với bến sông phố huyện quê nhà. Nhưng dù đi đâu về đâu, với Yến Lan, trăng sao trong tim và thuyền bến trên trời. Chính ông đã nối Bến My Lăng với thế giới và cũng chính bến My Lăng đã nối ông với thế giới.
Ngày nay, người ta vẫn không xác định được bến My Lăng là nơi nào đích thực. Tuy nhiên mỗi khi có dịp về thăm lại ngôi nhà của ông bên dòng sông Côn trù phú, nhiều người cứ mường tượng, đâu đó trên đoạn sông chảy qua nhà ông tại vùng đất An Nhơn, Bình Định là bến My Lăng trong tâm tưởng của mình.
Nhà thơ NGUYỄN THANH MỪNG
