Trong số những cụ lão trên 100 tuổi đã và đang sinh sống ở Phú Yên từ trước đến nay, hiếm có người nào như cụ Huỳnh Cát, ở thôn Cảnh Phước, xã Hòa Tân Đông, huyện Đông Hòa. Ở tuổi 104, bậc trưởng lão này không chỉ sinh hoạt bình thường, mà mỗi ngày vẫn đọc và viết chữ quốc ngữ, chữ Hán, theo dõi thời sự qua ti vi, radio, tự mình chẻ củi nấu nước pha trà, tinh thần minh mẫn, nhớ chuẩn xác từng sự kiện, thời gian hơn nửa thế kỷ về trước...

 

Dù đã 104 tuổi nhưng mỗi ngày cụ Huỳnh Cát vẫn đọc sách – Ảnh: P.T.H.TOÀN

 

Tôi tìm đến nhà cụ Huỳnh Cát trong buổi sáng đầu tháng 12. Bước vào hành lang căn nhà ba gian với vườn mai kiểng, tôi thật sự bất ngờ khi nhìn thấy cụ già mặc bộ quần áo màu xanh nhạt, đeo mắt kiếng, ngồi trên chiếc võng đọc cuốn sách dày hơn hai phân, giấy ngả màu vàng úa. Thấy có khách, cụ rời khỏi võng, đáp lại lời chào của tôi bằng nụ cười nhân hậu. Bước vào phòng khách, cụ Cát bảo: “Già rồi nhưng vẫn phải đọc lại sách cũ. Tui đọc để ôn luyện chữ nghĩa, chứ không phải giải trí”. Thấy lạ, tôi mượn tập sách và được biết đó là Nho văn giáo khoa toàn thư dày 710 trang của tác giả Nguyễn Văn Ba, do Nhà xuất bản Việt Nam Văn Hiến phát hành ngày 15/8/1970. Nhìn cụ Cát bước đi nhanh nhẹn, đủ biết bậc trưởng lão còn khỏe lắm.

 

Thần sắc trên gương mặt cụ sáng nét kiên nghị pha lẫn vẻ nhân hậu. Dường như để chứng minh tuổi tác, sau khi rót trà mời khách, cụ Cát mở tủ lấy ra tấm thẻ căn cước số 06401029 do Ty Cảnh sát quốc gia Phú Yên trong chế độ cũ cấp ngày 10/11/1970 và chứng minh nhân dân số 220159891 do Ty Công an Phú Khánh cấp ngày 27/9/1978. Hai tài liệu đều ghi cụ Huỳnh Cát, sinh năm 1907. Trên tường là giấy mừng thọ 100 tuổi của Chủ tịch tỉnh Phú Yên trao cho cụ cách đây bốn năm. Bằng chất giọng xứ nẫu, cụ tâm sự: “Thời xưa, nơi đây là thôn Cảnh Phước, xã Hòa Tân, tổng Hòa Lạc, phủ Tuy Hòa. Trong 8 người con ba má tui sinh dưỡng, anh cả là Huỳnh Cương - Chủ tịch Ủy ban hành chính xã Hòa Tân cùng ba người em kề là Huỳnh Hoàng, Huỳnh Ra, Huỳnh Thị Giãn đều thoát ly tham gia kháng chiến, nên má tui là bà Lê Thị Bồng được nhà nước truy tặng danh hiệu Bà mẹ Việt Nam anh hùng. Hồi nhỏ tui đi học Việt ngữ, Pháp ngữ tại trường công lập ở xã Hòa Bình, về nhà hai thầy đồ Huỳnh Khắc Minh, Lê Trấp Phi dạy chữ Hán. Năm 1945, tui làm Trưởng ban Bình dân học vụ xã Hòa Tân lúc 38 tuổi. Ba năm sau, chính quyền Việt Minh phân công tui làm Bí thư Nông hội, lo việc giảm tô, giảm tuất, cải cách điền địa, sau đó làm tín dụng xã, phân phối tiền cho những gia đình bần cố nông”. Cụ Cát nhớ lại: “Hồi đó cứ gà gáy canh ba, tui cùng vài người đi bộ ra tận La Hai, huyện Đồng Xuân nhận tín phiếu mang về lo cho người nghèo. Khi ngừng bắn theo Hiệp định Giơneve năm 1954, nhiều thanh niên đi tập kết ra miền Bắc; tui lớn tuổi, nên phải ở lại. Tiếc là những người trong tổ chức cách mạng ở Hòa Tân hy sinh hết, tui mất liên lạc từ đó. Năm 1965, địch càn quét Hòa Tân thành vùng trắng, cả làng di tản về xã Hòa Thành sinh sống bằng nghề nông. Sau ngày miền Nam giải phóng, tui về quê lúc 68 tuổi nhưng vẫn làm ở Hội Phụ lão xã hai năm mới thôi”.

 

Chứng minh nhân dân của cụ Huỳnh Cát  – Ảnh: P.T.H.TOÀN

Với vốn liếng chữ Hán, cụ Cát không chỉ viết trên các bức liễn thờ cho nhiều gia đình, nhà chùa, đình, lẫm, miếu, mà còn trông giữ 4 sắc phong thời triều Nguyễn ở lẫm thờ các bậc tiền hiền nơi cụ đang sinh sống. Vui chuyện, cụ “bật mí” sắc phong cho bậc tiền hiền Lương Văn Chánh có công khai hoang vùng đất Phú Yên: “Sắc tiền trấn biên dinh, tham đốc tướng phò quận công Lương phú phủ. Hộ quốc tì dân thâm hựu phong công gia phong tướng du hồng võ, linh ứng thượng đẳng thần”. Cụ bảo: “Tui sinh trưởng qua ba đời vua Duy Tân, Khải Định và Bảo Đại. Lẫm làng có từ thời đó, nhưng chiến tranh tàn phá, đến năm 1998, người dân mới góp công sức dựng lại. Mặt trước lẫm, tui có viết “Tiền nhơn cấu tạo quy mô diễn. Hậu thế kinh doanh đức nghiệp tân”, nghĩa là “Người trước xây dựng đã rõ ràng. Người sau bồi đắp thêm cho đẹp”. Vì thế cụ ước muốn sớm tu sửa lẫm làng để đời sau tưởng niệm các bậc tiền hiền.

 

Đề cập tới những đổi thay của đất nước, cụ Cát nói: “Trừ ít bữa mệt mỏi, chứ ngày nào tui cũng nghe đài, xem ti vi. Phải thừa nhận Đảng và Nhà nước lãnh đạo sáng suốt lắm, nên tình hình chính trị, an ninh quốc phòng đất nước mình luôn ổn định, kinh tế - xã hội đổi mới phát triển nhanh. Thời phong kiến người dân khổ lắm, ngay như muốn nói cũng không được, hớ miệng là bị gông cổ, còn bây giờ người dân có quyền làm chủ”. Nhiều bản tin thời sự trong nước và quốc tế của VTV phát sóng cả tuần, nhưng cụ Cát nhắc lại rất chính xác. Mỗi bữa cụ chỉ ăn được một bát cơm. Nói tới chuyện giáo dục con cháu, cụ bày tỏ lo ngại khi một số trường học thiếu chú trọng đến chuyện “Tiên học lễ, hậu học văn”. Cụ bảo: “Tui muốn thầy cô, cha mẹ phải chú trọng dạy học trò, con cháu mình biết lễ nghĩa gia phong, trật tự xã hội… Con cháu phải có nghĩa vụ “Xuất tất cáo, phản tất diện”, nghĩa là “Đi phải thưa, về phải trình”. Không phải muốn đi đâu tùy thích, đến khi phạm sai lầm thì đã muộn. Lớp trẻ bây giờ có điều kiện thuận lắm, cần chú tâm học hành để phụng sự đất nước thanh bình, thịnh vượng”…

 

Ngồi trước trang viết về bậc trưởng lão, tôi nhớ mãi lời tâm sự của ông Lê Tấn Khanh - Bí thư Đảng ủy xã Hòa Tân Đông: “Cụ Huỳnh Cát là niềm tự hào không chỉ riêng họ tộc ông, mà còn là tấm gương sáng cho nhiều người, nhiều địa phương về tinh thần hiếu học, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, giáo dục đạo đức con người và trách nhiệm công dân đối với xã hội”.

 

PHAN THẾ HỮU TOÀN