Ngày nay, dọc theo những ngả đường quê, chợ quê, ta rất ít khi bắt gặp cảnh anh thợ thiếc ngồi gò chiếc gàu tole hoặc bác nông dân ngồi khéo léo đan chiếc gàu tát nước bằng nan tre già cỗi, để rồi sau đó gánh đi bán dạo khắp làng quê với tiếng rao ngai ngái buồn: “Ai mua gàu tát nước…”.

Ảnh: DƯƠNG THANH XUÂN

 

Ngày xưa, nông dân làm ruộng, chấp nhận sự nhọc nhằn kéo dài suốt mấy tháng trời, nhất là khi trồng lúa trên gò, chẳng hề có “dẫn thủy nhập điền”, chỉ trông vào đôi tay dẻo dai.

Đối với những thửa ruộng nằm trên cao, mỗi ngày nông dân phải tát nước từ một đến hai lần. Một cái sòng tát nước được dựng lên ở góc ao, dọc theo con mương hoặc sát bìa bàu. Phía sau cái sòng là hai cây cần vọt đuôi đắp đất thịt, trát rơm khô thành ụ tròn để hai đầu cần vọt chỏng lên trời như hai khẩu trọng pháo. Đầu cần vọt mắc sợi dây vòng tròn (dây rỏi) để luồn gắn đầu chiếc sào tát nước có chốt ngang; còn chân gàu sòng được đóng bằng những trụ tre, sàn đan bằng tre già trát đất thịt trộn rơm. Đối với những vùng ruộng thấp, nhà nông có thể tát nước bằng gàu dây.

Gà gáy canh ba, ta đã nghe trên đường làng có tiếng gàu khua lộp bộp hòa lẫn tiếng trò chuyện rì rầm của những người đi tát nước. Vào lúc chiều tà, ta bắt gặp những đôi nam nữ say sưa tát nước gàu sòng, gàu dây trên những thửa ruộng lúa xanh rờn. Tiếng ũm! xòa! ũm! xòa! nghe như điệu nhạc đồng quê.

Tuổi thơ tôi là những chuỗi ngày nhọc nhằn với công việc đồng áng, hai bàn tay chai sạn đi vì tát nước gàu sòng. Những năm trời hạn hán, cha thường thức khuya dậy sớm vác cuốc xẻng đi vét ao. Khi mạch nước hiếm hoi tuôn ra, tôi chắt lấy từng gàu tát lên cho ruộng lúa đang cơn khát cháy. Tôi có những ngày tát nước gàu đôi với cha, với mẹ. Chiếc gàu dành cho tôi bao giờ cũng nhỏ như sức vóc của thằng nhóc ham chơi. Sau này lớn lên, tôi được cha mẹ giao một thửa ruộng năm sào. Tôi có thói quen, mỗi lần tát nước lẩm nhẩm tính xem bao nhiêu gàu là đủ lượng nước trong chân ruộng. Có lần mê xem hát bội ở làng, về ngủ vật vờ, bỏ ruộng khô, tôi bị cha mắng cho một trận nên thân.

Bây giờ những thửa ruộng gò được hợp tác xã nông nghiệp cải tạo thành những đám ruộng bằng phẳng, kênh mương nội đồng được mở ra rộng khắp, nước từ các công trình thủy lợi đưa về. Vì vậy, quê tôi không có mấy ai vác gàu đi tát nước. Nhưng tôi vẫn nhớ tiếng gàu tát nước trên cánh đồng làng, trong đêm thanh vắng hay trong những chiều muộn…

TRẦN QUỐC CƯỠNG