Sông Ba là sông lớn thứ 10 cả nước chảy qua địa phận các tỉnh Gia Lai, Kon Tum, Đắk Lắk, Phú Yên, với diện tích lưu vực 13.900 km2. Toàn hệ thống sông Ba có lưu lượng dòng chảy 302 m3/giây với tổng lượng nước trung bình 9.527 triệu m3/năm, bình quân trong lưu vực đạt 7.939 m3/người, gấp hai lần nguồn nước bình quân đầu người của cả nước.
 |
|
Một góc đập Đồng |
Tuy nhiên, hiện nay việc khai thác, sử dụng tài nguyên nước trên lưu vực sông Ba còn kém hiệu quả và chưa bền vững. Các ngành dùng nước gần như tự lập quy hoạch và tự quyết định khai thác sử dụng nước, không quan tâm nhiều đến việc sử dụng của ngành khác. Hầu như chưa có quy hoạch sử dụng nước nào trên lưu vực sông này được cơ quan quản lý Nhà nước về tài nguyên nước có thẩm quyền phê duyệt theo quy định của Luật Tài nguyên nước. Việc khai thác sử dụng nước ở đây chỉ chú trọng hiệu quả kinh tế chứ chưa quan tâm tới việc đảm bảo nhu cầu nước cho môi trường. Trên lưu vực sông Ba, lượng nước sử dụng cho nông nghiệp chiếm phần lớn, trên 80%, trong khi nước sử dụng cho sinh hoạt và công nghiệp chiếm tỉ lệ nhỏ. Tuy nông nghiệp là ngành sử dụng nước nhiều nhất nhưng giá trị kinh tế của 1m3 nước lại thấp nhất. Ngành công nghiệp sử dụng ít nước nhưng lại tác động lớn đến chất lượng nước, chế độ dòng chảy.
Thực tế cho thấy, tất cả các công trình hồ chứa trên lưu vực sông Ba đã xây dựng đều lấy hết lưu lượng dòng chảy môi trường tự nhiên của sông mà không xả trả lại dòng chảy môi trường cho khu vực hạ du. Có quá nhiều đập dâng ở trung và thượng lưu đã lấy trực tiếp nước từ dòng chảy cơ bản, làm cạn kiệt nước của nhiều sông suối khác. Điển hình của sự mất cân đối này là một số sông suối ở trung và thượng lưu thuộc tỉnh Gia Lai. Ngoài ra, các hồ chứa lớn như hồ Sông Hinh, Sông Ba Hạ, An Khê - Kanak chủ yếu là hồ thủy điện, không đủ năng lực trữ nước, phòng chống lũ, điều hòa dòng chảy cho khu vực hạ du. Dung tích chết của các hồ thủy điện này quá lớn trong khi các ngành khác lại đang cần nước. Thủy điện cần nước để vận hành nhà máy, công trình thủy lợi cũng cần lấy nước phục vụ sản xuất nông nghiệp...Sự cạnh tranh trong sử dụng nước giữa các ngành, các tổ chức dùng nước đang ngày càng gia tăng với mức độ nghiêm trọng. Các tổ chức dùng nước lớn, có năng lực tài chính thường chiếm ưu thế trong việc khai thác sử dụng nguồn nước. Các hộ, tổ chức dùng nước nhỏ, nhất là các cộng đồng dân cư nhỏ lẻ sống hai bên bờ sông thường mất quyền sử dụng nước vốn có trước đây. Tình trạng đó dẫn đến sự mất công bằng trong sử dụng nước cũng như hiệu quả của việc thực thu quyền sử dụng nước, làm hiệu quả sử dụng nước của lưu vực sông bị hạn chế. Khi khai thác và sử dụng quá mức so với khả năng cho phép, nguồn nước của lưu vực sông sẽ ngày càng bị cạn kiệt, hệ sinh thái nước cũng bị suy thoái theo. Vì vậy, việc phân bổ chia sẻ tài nguyên nước có vai trò đặc biệt quan trọng đối với những sông có nguồn nước bị hạn chế. Đó là giải pháp điều hòa sự mất cân đối giữa cung và cầu, mang lại lợi ích cho tất cả mọi người dùng nước và sự bền vững của môi trường.
Hiện nay trên lưu vực sông Ba chưa có quy tắc chia sẻ phân bổ tài nguyên nước. Để khai thác sử dụng hiệu quả tài nguyên nước, các cơ quan chức năng cần nhanh chóng thực hiện biện pháp chia sẻ, phân bổ tài nguyên nước đối với lưu vực sông này. Cụ thể là xác định nguyên tắc chia sẻ, phân bổ nguồn nước, quy tắc chuyển nước sang lưu vực lân cận. Thống nhất giữa việc vận hành hàng ngày của các nhà máy thủy điện với việc lấy nước tưới. Bên cạnh đó, cần ưu tiên nâng cao hiệu quả khai thác, sử dụng các công trình thủy lợi, thủy điện đã có.
Phú Yên dề xuất với Trung ương và Chính phủ nên sớm thành lập Ban quản lý lưu vực sông Ba với sự hợp tác của các tỉnh trong lưu vực sông để thực hiện các nhiệm vụ bảo vệ và chia sẻ sử dụng nguồn tài nguyên nước quý giá này phục vụ cho công cuộc CNH, HĐH đất nước.
MAI ANH
