Khi bàn chuyện quá khứ và tương lai của TP Tuy Hòa, cộng đồng luôn ưu ái dành cho đô thị này nhiều tình cảm yêu thương và kỳ vọng. Nhưng cũng từ tình yêu ấy, đôi lúc lại trở thành nỗi băn khoăn, trăn trở về một tầm nhìn tương lai cho thành phố.

Không gian hoài niệm

Đô thị Tuy Hòa trước năm 1945 là xã Châu Thành có nền văn hóa Sa Huỳnh với nghề trồng trọt, chăn nuôi, đánh bắt hải sản là chính. Xã Châu Thành có nhiều ấp như Bình Nhạn, Bình An, Bình Hòa…, qua thời gian thay thành phường. Danh xưng Tuy Hòa có từ rất sớm, gắn liền với cánh đồng lúa Tuy Hòa nổi tiếng cả nước, nhất là từ khi có hệ thống đập Đồng Cam.

Trước kia, đô thị Tuy Hòa phát triển theo hướng đông - tây, đường Trần Hưng Đạo, Nguyễn Huệ đều hướng về biển; ngoài chức năng về giao thông, đường còn là hành lang đưa nắng và gió vào lòng thành phố. Buổi tối đi dạo phố, đi xem phim ở rạp Hưng Đạo, trăng theo ta cả chặng đường (thời đó ít có điện nên trăng rất quý). Nhà phố ở hai bên đều rộng từ 5-6m, không có nhà hẹp 3-4m, độ cao nền, cốt của ô văng tầng trệt đều nhau, nét đẹp chỉn chu tạo nên linh hồn của phố thị. Cây xanh đường phố tỏa mát, tiếng ve râm ran mỗi buổi trưa hè, tạo nên một không gian yên bình, thảnh thơi đáng sống.

Tôi còn nhớ, khi chưa tách tỉnh, có một căn nhà xây dựng ô văng tầng trệt không đúng trên đường Trần Hưng Đạo, chính quyền thị xã tổ chức cưỡng chế tháo dỡ, thiết lập kỷ cương đô thị. Người dân ở đô thị hiểu về quy hoạch, về quy tắc đô thị nên bàn tán mỗi khi công trình làm sai.

Hệ thống giao thông đô thị được quy hoạch theo dạng ô bàn cờ, đa phần là ngã tư, ngã năm. Đặc biệt, những thửa ruộng trồng lúa, hoa, rau màu... tạo không gian xanh trong lòng thành phố.

Nhiều người hoài niệm về các giai đoạn của Tuy Hòa. Từ năm 1945-1975 là giai đoạn nền móng, hình thành bản sắc đô thị. Từ năm 1975-1989 là giai đoạn phát triển rất chậm, có thời gian ngắn đô thị Tuy Hòa bị lãng quên, nhập vào huyện Tuy Hòa. Từ năm 1989 đến nay, đô thị phát triển rất nhanh, là tỉnh lỵ Phú Yên, là thành phố đô thị loại II. Hy vọng từ nay đến khi Tuy Hòa 100 năm tuổi, tương lai sẽ phát triển đô thị xanh, sạch, đẹp, văn minh và hiện đại.

Kỳ ước và tín hiệu mang tính thời đại

Đặc trưng của TP Tuy Hòa là có sông Đà Rằng chảy qua, có biển, có núi Chóp Chài, núi Nhạn, có đồng lúa Tuy Hòa, ruộng vườn xen lẫn ngay trong lòng đô thị. Tuy Hòa còn có nguồn nước ngọt do sông Ba và hệ thống đập Đồng Cam cung cấp, đây được coi là tài nguyên để xây dựng một đô thị có môi trường sống tốt.

Đô thị Tuy Hòa đã trải qua 5 lần quy hoạch, điều chỉnh quy hoạch, nay là lần thứ sáu. Theo quy hoạch được duyệt, dân cư hiện trạng hơn 160.000 người, đất đai 11.060ha. Dự kiến đến năm 2030, dân số tăng lên 260.000 người và năm 2045 có 300.000 người.

Một không gian đô thị tốt đem lại sức sống cho cộng đồng, một căn nhà đẹp đem lại cách sống mới cho mỗi gia đình. Vóc dáng đô thị Tuy Hòa hôm nay khác xưa, thành phố phát triển theo trục bắc - nam. Đô thị có 4 cây cầu đường bộ, cùng với cầu đường sắt 21 nhịp. Mỗi cây cầu được xây dựng trong những giai đoạn lịch sử khác nhau, nhưng cùng chung sứ mệnh là góp phần phát triển đô thị Tuy Hòa. Công viên biển, có chiều dài hơn 7km là không gian của cộng đồng, mang một màu xanh tươi mới.

Tháp Nghinh Phong là điểm nhấn của công viên này, là bài ca Phú Yên được viết lên từ gió, thu hút đông đảo khách du lịch. Công viên Thanh thiếu niên, hồ điều hòa Hồ Sơn... được xem như “lá phổi xanh” của đô thị. Đặc biệt, làng hoa Ngọc Lãng, một cù lao xanh có ba mặt giáp sông, chứa đầy phù sa..., trong tương lai nơi đây còn có khu du lịch nghỉ dưỡng cao cấp, là viên ngọc tỏa sáng ngay trong lòng thành phố.

Đô thị Tuy Hòa hôm nay đã và đang xuất hiện nhiều kiểu dáng kiến trúc mang phong cách thiết kế hiện đại, chất liệu và kỹ thuật tiên tiến, công năng phức hợp, từ một số dự án mới, cao cấp hoặc cao tầng, tạo điểm nhấn cho thành phố. Kiến trúc xanh, kiến trúc truyền thống cũng đã xuất hiện ở một số công trình, tín hiệu mới mang tính thời đại, là điểm đến hấp dẫn du khách, không thua kém các đô thị lớn khác. Với tiềm năng và lợi thế qua các giai đoạn dựng xây và phát triển, chính quyền và người dân đang quyết tâm xây dựng, nâng cấp TP Tuy Hòa đạt tiêu chí đô thị loại I trực thuộc tỉnh Phú Yên vào năm 2025…

Nếu ví mỗi viên gạch, hòn đá như là những nốt nhạc, thì linh hồn của phố thị chính là lời ca. Bài ca về đô thị Tuy Hòa có lúc thăng, lúc trầm ở mỗi cung đoạn khác nhau. Tuổi đời của đô thị dài vô hạn, là sự kết nối quá khứ, hiện tại và tương lai.

HOÀNG XUÂN THƯỞNG