C.Mác ra đời trong một gia đình ở thành phố Toria, tỉnh Ranh, một vùng phát triển hơn cả về kinh tế - xã hội của nước Đức. C.Mác lớn lên trong giai đoạn chế độ tư bản chủ nghĩa ở các nước châu Âu hình thành và phát triển nhanh chóng, đồng thời được chứng kiến các phong trào dân chủ tư sản rộng lớn và phong trào công nhân ngày càng tăng lên cao. C.Mác thông minh, học giỏi và tiếp thu một cách sáng tạo những tri thức của thời đại lúc đó, nhất là triết học cổ điển Đức, kinh tế chính trị cổ điển Anh và chủ nghĩa xã hội không tưởng phê phán Pháp…C.Mác có lòng nhân ái cao cả, gần gũi với những người lao động và phong trào công nhân…Từ đó, vào những năm 40 của thế kỷ XIX, Người dần chuyển từ lập trường dân chủ cách mạng sang lập trường vô sản.

Các Mác (1818-1883) - Ảnh: T.LIỆU

Lý luận mà C.Mác và Ph.Ăngghen sáng lập được gọi chung là học thuyết Mác (hay chủ nghĩa Mác). Học thuyết Mác là hệ thống lý luận với các bộ phận cơ bản cấu thành như: triết học, kinh tế chính trị và chủ nghĩa xã hội khoa học. Đây chính là cơ sở thế giới quan và phương pháp luận cho nhận thức thế giới, vũ khí đấu tranh cách mạng và phương pháp xây dựng xã hội mới của nhân dân lao động, trước hết là của giai cấp công nhân lao động thế giới.

Tác phẩm (và thời điểm) đánh dấu sự ra đời của chủ nghĩa C.Mác là tác phẩm “Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản” (được C.Mác và Ph. Ăngghen viết năm 1848. Cho đến nay đã được in trên 1.000 lần bằng 100 thứ tiếng. Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản là cương lĩnh cách mạng đầu tiên của phong trào vô sản và công nhân quốc tế, trình bày những quan điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác, thế giới quan khoa học của giai cấp vô sản. Trong tác phẩm này, một trong những phát kiến vĩ đại của Mác là phát hiện ra vai trò và sứ mệnh lịch sử của giai cấp vô sản. Ăngghen nói:“Mác là người đầu tiên đã đem lại cho giai cấp đó ý thức về địa vị bản thân mình và yêu cầu mình, ý thức về điều kiện để giải phóng mình” (1). Trong Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản, hai ông đã làm rõ tiêu chí xác định thế nào là giai cấp vô sản: đó là những người lao động trực tiếp hay gián tiếp và vận hành các công cụ sản xuất có tính chất công nghiệp. Mác và Ăngghen luôn nhấn mạnh tới giai cấp công nhân hiện đại gắn với nền đại công nghiệp, xem đó là đại bộ phận của giai cấp vô sản. Hai ông cho rằng: “tất cả các giai cấp hiện đang đối lập với giai cấp tư sản thì chỉ có giai cấp vô sản là giai cấp thực sự cách mạng. Tất cả các giai cấp khác đều suy tàn và tiêu vong cùng với sự phát triển của đại công nghiệp, còn giai cấp vô sản là sản phẩm của bản thân nền đại công nghiệp”(2).

Sau này, V.I.Lênin nghiên cứu kho tàng đồ sộ của học thuyết Mác, đã đánh giá một cách rõ ràng và sâu sắc ý nghĩa và giá trị trong những phát kiến khoa học của C.Mác đối với phong trào đấu tranh cách mạng của giai cấp vô sản và nhân loại tiến bộ, V.I.Lênin đã quả quyết khẳng định: “Chỉ có chủ nghĩa duy vật triết học của Mác là đã chỉ cho giai cấp vô sản con đường phải theo để thoát khỏi chế độ nô lệ về tinh thần, trong đó tất cả các giai cấp bị áp bức đã sống lay lắt từ trước tới nay. Chỉ có học thuyết kinh tế của Mác là đã giải thích được địa vị thực sự của giai cấp vô sản trong toàn bộ chế độ tư bản chủ nghĩa”.(3). Nhà thơ Nga V.V.Maiacopxki, trong một bài thơ, đã viết: “Ta tưởng/Những con sóng tình cờ đưa ta đến bến bờ cộng sản/Mác tìm ra những quy luật lịch sử/Và trao cho người vô sản tay lái con thuyền/Sách của Mác/Không phải chiếc khay mang chữ, không phải là những cột số khô khan/Mác đã nâng người công nhân đứng dậy/Và từng đoàn - đều đặn hơn những dòng chữ số - dẫn họ tiến lên”.

Trong giai đoạn mở đầu học thuyết Mác, Lênin đã viết hàng loạt tác phẩm triết học. Trong đó có tác phẩm “Những người bạn dân là thế nào và họ chiến đấu chống những người dân chủ - xã hội ra sao? Là cương lĩnh, bản tuyên ngôn của một chính đảng Mác-xít mới ra đời ở Nga.

Trong giai đoạn đế quốc chủ nghĩa (cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20), V.I.Lênin đã vận dụng sáng tạo và phát triển tư tưởng của C.Mác thành khẩu hiệu chiến lược: “Công nhân thế giới và các dân tộc bị áp bức liên hiệp lại”, xây dựng Đảng vô sản và đã “nâng” được người công nhân Nga đứng dậy làm cách mạng vô sản thành công năm 1917.

Tháng 3/1919 tại Mátxcơva, Đại hội Quốc tế Cộng sản thành lập Quốc tế 3 (Quốc tế Cộng sản), thống nhất Chủ nghĩa Mác với chủ nghĩa Lênin thành chủ nghĩa Mác - Lênin đó chính là đỉnh cao của trí tuệ loài người.

Trong điều kiện thời đại ngày nay đã có nhiều biến đổi sâu sắc, nhiều quan điểm khác nhau về con đường và xu thế phát triển của từng dân tộc cũng như nhân loại, song con đường mà C.Mác đã vạch ra cho sự nghiệp giải phóng các dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng con người mãi mãi là chân lý của loài người tiến bộ.

Nghiên cứu chủ nghĩa tư bản trong điều kiện tự do cạnh tranh, cùng với Ph.Ăngghen, C.Mác đã cống hiến cho nhân loại ba phát minh vĩ đại nhất đó là lý luận về hình thái kinh tế - xã hội; học thuyết về giá trị thặng dư mà đặc biệt hơn cả là sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân. Đồng thời chính C.Mác là người sáng lập hàng đầu chủ nghĩa cộng sản khoa học, học thuyết giúp cho giai cấp công nhân hoàn thành sứ mệnh lịch sử của giai cấp mình trước dân tộc và nhân loại.

Nhờ phương pháp luận biện chứng và thế giới quan duy vật khoa học, chủ nghĩa Mác đã tìm ra quy luật phát triển của xã hội với lý luận về hình thái kinh tế - xã hội và khẳng định loài người rồi sẽ đi đến xã hội cộng sản chủ nghĩa như là một quá trình lịch sử tự nhiên.

Ở điều kiện phát triển tự do cạnh tranh, giai cấp tư sản trong quá trình tích lũy nguyên thủy đã tước đoạt không công sức lao động của người công nhân một cách tàn bạo nhất. Học thuyết về giá trị thặng dư ra đời đã chỉ rõ giai cấp tư sản sống vì giá trị thặng dư và chết cũng vì giá trị thặng dư bởi vì trong từng lỗ chân lông của nó đã nhuốm đầy bùn nhơ và máu của giai cấp công nhân.

Với học thuyết về sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân, C.Mác đã chỉ ra lực lượng xã hội có thể tiêu diệt chế độ tư bản và sáng tạo xã hội mới; đó là giai cấp vô sản. C.Mác và Ph.Ăngghen chỉ ra cho giai cấp vô sản, trước hết phải tự mình vùng lên đánh đổ chế độ tư bản chủ nghĩa. Đảng Cộng sản, chính đảng của giai cấp công nhân, có lý luận tiên phong soi đường, là lực lượng lãnh đạo giai cấp công nhân và nhân dân lao động làm cách mạng để phá bỏ chế độ áp bức, bóc lột cũ, xây dựng chế độ mới - chế độ cộng sản chủ nghĩa.

Trong những năm đầu thế kỷ XX, nhân dân Việt Nam lầm than, cơ cực dưới sự bóc lột của thực dân Pháp, nhiều con đường, xu hướng cứu nước khác nhau nhưng tất cả đều thất bại. Trước sự khủng hoảng về đường lối cứu nước và tiếp sau đó là những năm tháng khó khăn gian khổ đi tìm đường cứu dân, cứu nước, Chủ tịch Hồ Chí Minh là người cách mạng Việt Nam đầu tiên tìm thấy ánh sáng của chủ nghĩa Mác-Lênin soi tỏ con đường giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp. Người khẳng định rằng: Bây giờ học thuyết nhiều, chủ nghĩa nhiều, nhưng học thuyết cách mạng nhất và chủ nghĩa chân chính nhất là chủ nghĩa Mác - Lênin. Muốn cứu nước, muốn giải phóng dân tộc, không còn con đường nào khác con đường cách mạng vô sản. Từ đó, chủ nghĩa Mác-Lênin luôn là ngọn đuốc soi đường cách mạng Việt Nam đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác.

Việc Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời ngày 3 tháng 2 năm 1930 với Cương lĩnh đầu tiên vạch ra đường lối cách mạng Việt Nam và tạo nên những chiến thắng thần kỳ: Làm tư sản dân quyền cách mạng và thổ địa cách mạng và đi tới xã hội cộng sản; thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 với việc khai sinh nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa, nhà nước công nông đầu tiên ở Đông Nam Á; thắng lợi lừng lẫy Điện Biên Phủ chấn động địa cầu kết thúc cuộc kháng chiến trường kỳ 9 năm chống Pháp đưa miền Bắc đi lên CNXH làm hậu phương lớn cho miền Nam chống Mỹ, cứu nước thống nhất Tổ quốc.

Thắng lợi của cách mạng giải phóng dân tộc, thống nhất Tổ quốc, kết thúc 21 năm chống đế quốc Mỹ xâm lược, cả nước tiến hành công cuộc xây dựng CNXH trên quy mô toàn quốc từ sau tháng 4 năm 1975 đến nay. Đặc biệt, những thành tựu rất to lớn và có ý nghĩa lịch sử về lý luận cũng như thực tiễn của công cuộc đổi mới ở nước ta trong hơn 25 năm qua là minh chứng sinh động về sự kiên định và vận dụng một cách sáng tạo chủ nghĩa Mác-Lênin vào thực tiễn xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN.

Cách mạng Việt Nam trong hơn 80 năm qua, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, sỡ dĩ giành được thắng lợi to lớn và có ý nghĩa lịch sử là nhờ có sự dẫn dắt của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Gắn liền độc lập dân tộc với chủ nghĩa xã hội, chúng ta đã phát huy cao độ sức mạnh dân tộc kết hợp với sức mạnh của thời đại.

Thành tựu của hơn 25 năm đổi mới là cơ sở thực tiễn hết sức quý báu giúp Ðảng hoàn thiện hơn nhận thức trong việc vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin về con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Một trong những biểu hiện rõ nét về điều này là sự hoàn thiện và phát triển nhận thức của Ðảng về những đặc trưng cơ bản của chủ nghĩa xã hội, phù hợp với điều kiện nước ta, thể hiện rõ trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (Bổ sung và phát triển năm 2011): “Xã hội xã hội chủ nghĩa mà nhân dân ta xây dựng là một xã hội: Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh; do nhân dân làm chủ; có nền kinh tế phát triển cao dựa trên lực lượng sản xuất hiện đại và quan hệ sản xuất tiến bộ phù hợp; có nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; con người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện; các dân tộc trong cộng đồng Việt Nam bình đẳng, đoàn kết, tôn trọng và giúp nhau cùng phát triển; có Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân do Ðảng Cộng sản lãnh đạo; có quan hệ hữu nghị và hợp tác với các nước trên thế giới” (4).

Kỷ niệm 195 năm Ngày sinh của C.Mác, bằng tất cả những gì mà thực tiễn cách mạng Việt Nam và thế giới đã diễn ra trong những thế kỷ qua, là minh chứng cho sức sống mãnh liệt của chủ nghĩa Mác - Lênin, đồng thời cũng chính là sự tri ân công lao to lớn mà C.Mác đã dành suốt cuộc đời cống hiến cho sự nghiệp giải phóng giai cấp, giải phóng dân tộc, giải phóng xã hội, giải phóng con người.

1. C.Mác và Ph.Ăngghen. Toàn tập, t.3, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1995, tr.501.

2. C.Mác và Ph.Ăngghen., Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, năm 2004

3. V.I.Lênin. Toàn tập, t.23. Nxb Tiến bộ, Mátxcơva, 1980, tr.57-58.

4. Ðảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Ðại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb CTQG, Hà Nội 2011, tr.70.

NGUYỄN VĂN THANH