Cách đây hơn 36 năm, từ ngày 19 đến 25/3/1975, quân và dân Phú Yên đã làm nên chiến thắng lịch sử Ðường 5, ghi vào trang sử hào hùng của tỉnh nhà. Chiến thắng Ðường 5 còn có một ý nghĩa quan trọng khác là làm tiền đề cho quân và dân Phú Yên thừa thắng xông lên tiến tới giải phóng hoàn toàn tỉnh Phú Yên lúc 11 giờ 30 ngày 1/4/1975.
Xe địch tháo chạy xuống đường 5.
Sau khi quân địch thất thủ ở Buôn Ma Thuột và Tây Nguyên, Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu đã quyết định bỏ cao nguyên rút lui về giữ miền duyên hải trung phần. Cuộc triệt thoái khỏi Tây Nguyên được coi là cuộc rút lui chiến lược lớn nhất của quân lực Việt
Chiều ngày 16/3/1975, các nguồn tin kỹ thuật trinh sát của quân giải phóng Quân khu V cho biết địch bỏ Tây Nguyên, đang rút lui theo đường 7B. Ngày 17/3/1975, Bộ Tư lệnh Quân khu V điện cho Sở Chỉ huy tiền phương Phú Yên, là phải điều động toàn bộ lực lượng của địa phương sang đường 7B để tập trung lực lượng đánh tiêu diệt quân địch, không cho chúng chạy thoát về TX Tuy Hòa; đồng thời điều động Tiểu đoàn 96 nhanh chóng di chuyển lên phía tây Củng Sơn, bắt liên lạc với Sư đoàn 320 của Quân đoàn 3 nhằm đánh quân địch từ phía sau.
Tuy nhiên, khi nhận được lệnh của Bộ Tư lệnh Quân khu V, Sở Chỉ huy tiền phương Phú Yên, do đồng chí Ông Văn Bưu làm Tỉnh đội trưởng, trên cơ sở nhận định, phân tích, đánh giá tình hình tại chỗ, Sở Chỉ huy tiền phương đã đưa ra nhận định rằng địch khó có khả năng rút về TX Tuy Hòa theo đường 7B mà sẽ vượt sông Ba về TX Tuy Hòa theo tỉnh lộ 5, chứ không thể đi theo đường 7B với hai lý do: Một là đường 7B đoạn từ Củng Sơn về TX Tuy Hòa không sử dụng được, vì vướng mìn của binh lính Nam Triều Tiên gài trước đó. Hơn nữa đoạn đường này quanh co, hiểm trở, lực lượng của ta lại đang chốt giữ từ đoạn Dinh Ông đến dốc Đá Đề, quân địch sẽ đề phòng lực lượng của ta phục kích chặn đánh. Hai là qua nắm tình hình, ta phát hiện địch đang gấp rút tập kết các loại thiết bị cùng vật liệu về Ngân Điền và Thành Hội để bắt cầu phao qua sông Ba. Từ nhận định, phân tích, đánh giá tình hình tại chỗ như vậy, cho nên Sở Chỉ huy tiền phương Phú Yên đã đề nghị Bộ Tư lệnh Quân khu V cho giữ nguyên lực lượng ở Tuy Hòa I, để chuẩn bị tinh thần đánh địch trên đường 5, thay vì đưa toàn bộ lực lượng sang đường 7B như yêu cầu của Bộ Tổng Tham mưu cũng như của Bộ Tư lệnh Quân khu V.
Đúng như nhận định, đêm 18 rạng ngày 19/3/1975, trong khi Sư đoàn 320 thuộc Quân đoàn 3 vừa làm chủ hoàn toàn TX Cheo Reo thì ở hướng trọng điểm Tuy Hòa I, lực lượng vũ trang Phú Yên liên tiếp nổ súng tiến công các cứ điểm của địch ở Cầu Cháy, Hòn Sặt, Hòn Kén và tiến công tiêu diệt lực lượng bảo an ở khu vực Mỹ Thạnh Trung, mở đầu cho đợt hoạt động phong tỏa đường 5, tiêu diệt binh lực địch, ngăn chặn không cho tàn quân địch từ Tây Nguyên rút chạy về vùng duyên hải trung phần. Cuộc chiến đấu giành giật quyền kiểm soát đường 5 diễn ra vô cùng ác liệt. Ngày 20/3, đích thân chuẩn tướng Trần Văn Cẩm – phụ tá cuộc hành quân của Quân đoàn 2 quân ngụy cùng với Tỉnh trưởng Phú Yên Vũ Quốc Gia trực tiếp chỉ huy lực lượng phản kích, để giành quyền kiểm soát hành lang, mở đường máu an toàn cho tàn quân chạy về TX Tuy Hòa.
Khi lực lượng vũ trang Phú Yên đang tích cực kiềm chân, chia cắt và tiêu diệt quân địch, thì Tiểu đoàn 96 của Phú Yên đã kịp thời chuyển lên Củng Sơn chốt chặn và phối hợp với Trung đoàn 64 của Sư đoàn 320 chiến đấu với lực lượng địch khoảng trên 6.000 tên và hơn 40 xe tăng đang chạy thoát khỏi Cheo Reo về Củng Sơn, gây thương vong lớn cho quân địch. Trong tình thế phía sau bị đuổi, phía trước bị ngăn chặn buộc quân địch mở đường máu tranh nhau vượt qua sông Ba sang đường 5 để chạy về TX Tuy Hòa đúng như nhận định của Sở Chỉ huy tiền phương Phú Yên. Và cuộc truy kích đánh địch của quân và dân Phú Yên với quân địch trên đường 5 bắt đầu từ mờ sáng ngày 25/3 diễn ra hết sức ác liệt và anh dũng. Lực lượng vũ trang Phú Yên đã kiểm soát phần lớn tuyến đường 5, ngăn chặn thành công các nỗ lực phản kích của quân địch từ hướng đông lên hòng khai thông tuyến đường hành lang an toàn cho cuộc triệt thoái của tàn quân từ Tây Nguyên về.
Chiến thắng lịch sử đường 5 của quân và dân Phú Yên, được ví như chiến thắng “Bạch Đằng trên cạn”, thể hiện được bản lĩnh và trí tuệ, tính quyết đoán, táo bạo trong tổ chức, chỉ huy, dám chịu trách nhiệm về hành động của mình trước tổ chức; thể hiện việc nắm bắt tình hình, đánh giá đúng tình hình, hiểu địch, biết ta; biết nắm bắt thời cơ và tranh thủ thời cơ để tiêu diệt địch, chủ động xoay xở tình thế theo hướng có lợi cho ta; có phương án chiến đấu linh hoạt, triển khai thế trận đón lõng và tổ chức đánh địch hiệu quả.
Chiến thắng đường 5 có một ý nghĩa vô cùng quan trọng, góp phần làm tiền đề cho quân và dân Phú Yên thừa thắng xông lên tiến tới giải phóng hoàn toàn tỉnh Phú Yên vào ngày 1/4/1975; góp phần đẩy nhanh bước chân thần tốc của quân giải phóng tiến về Sài Gòn làm nên chiến thắng 30/4 bất diệt, giải phóng hoàn toàn miền Nam thống nhất Tổ quốc.
36 năm trôi qua kể từ khi quân và dân Phú Yên làm nên chiến thắng lịch sử đường 5, bài học về việc nhận định, phân tích, đánh giá đúng tình hình địch, ta vẫn còn nguyên giá trị, để thế hệ lực lượng vũ trang hôm nay tiếp tục nghiên cứu, học hỏi và vận dụng vào quá trình huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc ngày nay.
TRỊNH VĂN ĐẠT
